Gagauz dilindä büüyüm hem hayvan dünnesini gösterän laflar

Gagauz dilindä büüyüm hem hayvan dünnesini gösterän laflar

Gagauz dilindä büüyümnerin hem hayvannarın adlarını çoyu bilmeer hem kullanmȇȇr.

Aaraştırmak yardım edecek zenginnetmää sözümüzü, annamaa hem aklında tutmaa lafları, olacek yardımcı romın dilindä lafedennerä gagauz dilinnän tanışmaa .

Aaraştırmaya görä yapıldı sözlük. Bu materialın temelinä görä kurulȇr prezentaţiya sözlüklerı temalara görä: “Gagauzça çiçeklerin adları”, “Yaban hayvannarı”, “Yaban kuşları”

.

Meyvalık

zerdeli

kirez

Abrikos (haşlama zerdeli)

şefteli

Daa aaçları

Üvez - рябина

flamur - липа

Ak kavak - тополь

Meşä (gürgen, pelit) – дуб

Kayın - берёза

Ekinnär

Kara booday

Yulaf

гречиха

просо

Çavdar

рожь

Papşoy, mısır

кукуруза

Kır çiçekleri

Yonca - клевер

Kurbaa otu - лютик

genger

Laylakuçka, papadya

Başça çiçekleri

altıncık - настурция - călțunaș

zurna – садовый вьюнок - plantă agătătoare, volbură

menevşa – фиалка - viorea, topraşi

kuş aazı – львиный зев - gura-leului

meelem otu – бальзамин - slăbănog, balsamină

Balıklar

mercan balıı – красноперка – roşioară

yaa balıı – сом - somn

kedi balıı – палтус - paltus

moruna balıı – треска – batog

Kuşlar

çamur kuşu – чибис - nagîț, ciovlică

maamuk - стриж – lăstun

toy – дрофа - dropie

çalı kuşu - королек – pitilice

Yaban hayvannarı

aslan - лев - leu

gelincik sıçanı – ласка - nevăstuică

sıncap - белка - veveriță

zerdeva – куница - jder

Ev hayvannarı

vakla

koç

çula

kuzu

koyun

bobana (kart koyun)

toklu (bir yıllık kuzu)

şişek

saamal

Sinonim lafları

Aaraştırarkan lafları, denedik, ani var çok sinonim lafları:

çörek otu, çor otu, patracil - тмин

duan, atmaca, kuşkapan, alaca kuş, kur-kur kuşu, elkuan - ястреб,коршун

Lafların düzülmesi

Var çok laf, düzülü, nıcä bir yazdırma :

kuş konmaz otu

tavşam gölgecii

güngörmäzka

kuzu kulaa

yılan balıı

öküz gözü

köpek balıı

Lafların düzülmesi

Kimi yazıcılar çevirer başka dıllerdän lafları hep ölä, nıcä var:

unutma beni (незабудка) ölmäz otu (бессмертник).

Lafların maanası:

Aaraştırarkan, denedik, ani kimi lafların başka dillerdä dä hep ölä maanaları:

cennet alması - райские яблоки

garga suanı –

вороний лук - ceapa ciorii

kılıç balıı - рыба-меч

Lafların maanaları

Kimi laflar üç dildä dä may birtakım:

vanil

girgina

mak (aşaş)

lin

sazan

Lafların dilimizä gelmesi:

Kimi avtorlar alêrlar başka dillerdän lafları da hep ölä kullanêrlar:

zebra(dav) leopard bursuk.

Kimi laflar sözlüktä verili, ama maanaları açıklanmȇȇr

buzaalık - вид горной травы – speță de iarba de munte

tüülü boba – название полевого цветка – denumirea unei flori de cîmp

moskofka ( циния)

Gagauzça-rusça laflar

Aaraştırmakta denedik, ani kimi laflar gagauz hem rus dillerindä birtakım kullanılȇr:

apelsin - апельсин

ayva - айва

kabaçki - кабачок

kupriva - крапива

Gagauzça - romınca laflar

Bu laflar kullanılȇr birtakım gagauz hem romın dillerindä:

portokal - portocal

bujor - bujor

kurkan - curcan

balaur - balaur

çorlan - ciurlan

katır - catır

dafin - dafin

kokoş - cocoş

katranıka - cătrănică

Kimi laflar biraz diișik:

çoban taraa - varga ciobanului

garga sarmısaa - вороний глаз

kuş aazı - львиный зев - gura leului

(aslan aazı da var sözlüklerd ä)

Kıpçakta kimi kullanılan lafların maanaları başkalaşêr:

Laf

Sözlüklerdä

Астра

Kıpçakta kullanılȇr

güz çiçää, pat çiçää, panayıya çiçää

Хризантема

спаржа

kasım çiçää,

sidänka çiçää

mercanka (kırmızı)

güz çiçää

kuş konmaz otu

мак

  tavşam gölgesi

  aşaş

şaş otu

aşaş

Kıpçakta kimi kullanılan lafların maanaları başkalaşêr:

Laf

Sözlüklerdä

Таракан

Kıpçakta kullanılȇr

katran böcää

подвальный жук, жук вонючка

katran böcää

Zümbül

Kıpçakta

sözlüktä

Царская корона

гиацинт

Kıpçakta kullanılan laflar

Kimi lafları Kıpçakta kullanılȇr, ama sözlüktä yok:

canavar alması, sakız otu, kamçiţa, troiţa otu, sidänka,

ebä gömeci (göbecii), rız otu, baldıran, pipiruda otu, ruja.

«Ebä göbecesi» otun adı var K.Vasilioglunun annatmasında «Küçüklük».

ebä gömeci (göbecii)

baldıran

Nesoy hayvannar yaşȇȇrlar frazeologizmalarda?

Piredän devä yapmaa

eşek sudan gelincä

piliç çıkarmaa

sinek gibi ölmää

yabanı koyun derisindä

tavşam uykusu

horoz ötüncä

Danıştık folklor hem literatura yaratmalarına, angılarında var butakım laflar. Garga garganın gözünü çıkarmaz. Genger dä köksüz olmaz. Yulaf ekän booday biçmäz. Öküzä boyunduruk aar gelmäz. Nicä göreriz, söleyişlerdä karşı geleriz dayma kıllanılan laflarlan.

N.Tanasoglu «Kuşlar bey seçerlär»

Toy, turna, lelek, garga, mejgeldek, bülbül, cıvırliga, taşlık kuşu , pupuk, karakuş, kırlangaç, kartal, çık-çık kuşu.

Lafların maanası nesoy?

Kimi laflar tekstlerdä var, ama sözlüktä yok:

cıkçık kuşu, taşlık kuşu (N. Tanasoglu “Kuşlar bey seçerlär”) , kamçiţa (N. Baboglu “Çiçeklik başçası”) .

Taşlık kuşu – sarılgıt rengi, kumnukta taşlar arasında yuvasını yapȇr.

(Nedioglo A.K.)

kamçiţa

Nicä zenginnetmää sözlüümüzü?

Aaraştırmaa yaşlı insannarda.

Örnek: lafları «rız otu», «baldıran», «ebä gömeci», «tavşam gölgecii», «şaş otu», «ruja», angıları yok sözlüklerdä , biz üürendik A.K. hem G.İ. Nedioglo.

Yazdırmaa büümneri haliz gagauz laflarınnan, alarak esaba türlü kaliteleri: kokusunu, rengini, küçüklüünü-büüklüünü, büüyän eri.

Örnek: güngörmäzkä (gündüz kapalı, avşamän açılȇr),

gündöndü (günä dooru döner çiçää ).

Var nicä kullanmaa: календула – kuştırnaa (Kıpçakta «ruja» lafı kullanılȇr), целозия – horozçuk, horoz ebecii.

Nicä zenginnetmää sözlüümüzü?

Nicä zenginnetmää sözlüümüzü?

Uyarsa, cevirmä gagauz dilindä lafları.

Sözlüktä hem literatura yaratmalarında var: ölmäz otu, unutma beni.

Buna görä var nicä çevirmää başka lafları da : sekizayak,

deniz kirpisi.

Nicä zenginnetmää sözlüümüzü?

Almaa başka dillerdän lafları. Örnek: krokodil, pingvin.

Var nicä kullanmaa lafları:

пастушья сумка – çoban çantası (türk.)

толокнянка (медвежьи ушки) - ayı üzümü

золотарник обыкновенный – altın başak

кırlangaçotu - чистотел

Nicä zenginnetmää sözlüümüzü?

Kullanmaa biologiya hem zoologiya terminnerini: adonis, krokus, yaguar.

Bizim aaraştırmamız taa başarılmadık. Neetimizdä var aaraştırmaa yaşlı insannarda büümnerin adlarını, yapmaa onnara foto, bulmaa onnarın maanasını rus hem romın dillerindä, tamamnamaa resimni sözlüü, angısı yardım edecek taa ii annamaa hem aklında tutmaa büüyümnerin hem hayvannarın adlarını .