Gagauz dilinda yorumnama sözlük.

KOMRAT DEVLET UNİVERSİTETİ

Gagauz filologiya kafedrası

«Gagauz dilinda aktual lingvistika problemneri»

distiplinasında

İndividual iş.

«Gagauz dilinda yorumnama sözlük»

Hazırlayan:

MPG-20 grupadan

Gümüşlü Anna

Üüretmen:

filologiya doktoru,

konferentiar universitar

Bankova İ. D.

«Sözlüklar – bu alfavit sıralıında bütün dünna» (Anatol Frans).

Hepsicin adları, nelar bütün dünneda var, sıymışlar laflıklara. Ban sayerım, ani üürenicida dersa meraklıı üza çıkarmaa hem orfografiya becermeklerinnan çalışmaya koymaa deyni laazım mutlaka sözlükleri kullanmaa. Bütün urok gagauz dilinda hem literaturada – o laflan işlemak. Laftan üürenicilar anneerlar hem taneerlar dilin kanunnarını, onun dooruluuna, gözelliina hem demekliina inanerlar. Da onuştan pek önemni, ani dersin baş neeti olsun: laflan tanışmak hem annamaa ne ona baalı. Metodikada sözlüklü işin var laflıklı-semantik hem laflıklı-orfografiya akımnarı. İlktan lafın orfoepik kabınnan laazım tanışmaa. Tablada yazılmış laf mutlaka laazım sölensin. Üürenicilar laazım işitsinnar hem aklılarında tutsunnar nica o laf sölener. Sora lafın maanasını açıklamaa, leksika maanasını kendibaşına sölemaa, bitkida da sözlüün yardımınnan. Bundan sora bakıler nica bu laf yazıler, angı kural kullanıler. Taa ilk üürenmak yıllarından laazım üüretmaa üürenicileri sözlükleri kullanmaa spravoçnik erina. Birinci sınıfta var nica kullanmaa resimni sözlüü, herbir bukvaya verili slaydları resimnarlan. İlk davalar laazım olsunnar baalı onunnan, ani üürenicilar annasınnar nica laflıkta sözlar bulunerlar alfavit printipina göra (esaba almaa diil sadece ilk bukvayı, ama sıradakıları da). Üürenicilar pek çetin laazım bilsinnar gagauz dilin alfavitini, çünkü bu verecek kolaylık hızlı bulmaa laazımnı lafı. Pek önemli laflıkların kullanması gagauz dili derslerinda nica bir efektiv yardımcı ders kiyadı gibi türlü davaların çözmesinda. Davaları laazım çok konkret koymaa: sözlükta sayfayı yada laazımnı bukvayı açık göstürmaa, neredan üürenicilar laazım verilmiş lafları yazsınnar. Bu verer kolaylık üürencilerin efektiv çalışmasını üüseltmaa hem boşuna sözlüün sayfalarını aktarmamaa. Üürenici, bulduykana laflıkta laazımnı sözü, dooru yazılmış onu gördü (görmeli aklında tutmak çekeder işlemaa), da o lafı dooru yazer. Görmeli aklında tutmak diil taa az rolu oyneer, nekadar işitmak, çünkü bilgilar, angılarını sözlüklan kendibaşına iştan kazanıldılar çok dayanmaklıdır.

Şkola sözlüü - laazımnı bir takım herbir gagauz dili dersinda çalışmaa deyni. Ban nica çekettim üüretmaa başlankı klasları (9 yıl geeri) sözlüklerin kullanmasını yaptım daymalı ikinci klastan, buyıl birincidan çekettim yavaş-yavaş kullanmaa. Herbir tekstın geçmesinda laazımnı oler annaşılmaz lafların maanalarını açıklamaa, eer kiyatta verilmediyseydi sözlük, bakerız gagauzça-rusça-moldvanca sözlaa.

Böla çalışmanın çıkışları – orfografiya gözü açık, gözletmak, lafın formasını aklında tutmak, kendianaliz. Diktant, takrir, yaratma yazmalarında var nica türlü sınıf işlerinda sözlüü kullanmaa. Sözlüklan kullanmaa becermak - orfografiya başarılıın göstürücü uuru. Orfografiya laflıı hepsina laazım, ani lafları yazmamaa nica isteersin, haliz o olaylarda, açan kurallar kullanılmeer, ama sözlüklan belli ediler. Görmeli aklında tutmak üürenicilerda çalıştırarak alıştırıler sözlüklera sıkçana danışmakların sonuçlarından. Hertürlü lafın maanasını açıklamaa deyni bana yardımcı oler yorumnama laflıı. Ban kullanerım türk yorumnama sözlüünü, alarak oradan türk laflarını (arabça hem farsça lafları almeerım). Busoy sözlüü kullanarkana, annaşıler lafların fonetik hem morfologiya nışannarı, gramatika formaları, angı söz payları o laftan kurulerlar. Gramatika uroklarında eni konuyu açıklarkana, herzaman eni terminologiya koyuler, ama örneklera eni laflar kullanıler, angıları gramatika kurallarına göstermelidir hem üürenicilerin sözünü zenginnedicidir. Kontrol diktandını yazmaktan önca, üüredici annaşılmaz lafların maanalarını açıkleer, tablada zor lafları yazer. Büük eri kapleer sözlüklü iş artistik yaratmaların üürenmesinda gagauz literatura uroklarında. Böla uroklarda ilk iş yapıler o laflarlan, angılarını üürenicilerin aktiv sözlüüna koyulacek. Dialekt hem arhaizmalar ikinci era kalerlar. Onnarlan tanışmak oler sadece tekstın içindeliini taa islaa annamaa deyni. Ban kendi işimda 6-cı sınıfa deyni kullanerım te bu davaları: *lafın leksika maanasını göstürmaa, işlik + adlık, nışannık + adlık shemalarına göra lafbirleşmesi kurmaa;

• sinonimneri bulmaa, eer varsaydılar;

• belli etmaa çekimni maanada bu laf kullanıler mı;

• göstürmaa söz payını hem onun gramatika nışannarını;

• laf kuruluşça analizini yapmaa hem bulmaa birköklü lafları.

Üürenicilerin sözlüklerini zenginnetmaa deyni pek sık aşaadakı davaları kullanerım:

• Leksika diktandı (sölenmiş laflara üürenicilar açıklamak vererlar).

• Diktant «Lafçaazı çöz!» (üüredici verer açıklamayı, üürenicilar lafı yazerlar)

• Orfografiya diktandı (urokta yazılmış lafların dooru sölenmesi).

• Görmeli diktandı.

• Dava «Farkı açıkla» - bir çift laflarlan, ötmesinda birtürlü, ama maanaları başka-başka.

• Kontrol sözlüklü diktantları.

Büük yardım gagauz dilini üürenmekta verer üürenicilera gagauz dilinin sinonim sözlüü. Sözlüklarlan kullanmak becermesi üürencilerda oluşturer kendini üüretmak savaşmasını, lafların dooru maanasında kullanmaa savaşmasını onnarda terbi eder.

Yapıler te bu işlar:

• Oyun «Kim taa hızlı?» Yazınız sözlüktan laflara sinonimneri: büük, iiri, koca, kocaman, kocamiti, azman, kos-koca...

• Sinonimik sırasını lafa kurunuz: giriş, girişikli, girişiklik, girişmaa, girişmak.

Yazmaktan sora sözlükta bakınız, ani kendibaşına kendini kontrol etmaa deyni, kendini aktiv sözlüklü zebeliini.

İlktan üürenicilar sözlüklü diktant yazerlar, sora eni lafların maanalarını açıkleerlar, onnarlan cümla kurerlar. Gid-gida eni laflar üürenicilerin fikirina girerlar. Sözlükleri var nica çeketmaa kullanmaa 1-ci sınıftan taa 9-ya kadar ilerletmaa, temalara göra doldurmaa. Böla sözlük duyulmuş fayda getirecek üürenicilera, yaratma yazmasına hazırlanmakta sözü ilerletmaa deyni derslerda onnarı var nica tekrarlamaa.

Sayerım, sözlüklan işlemak uroon önemni bir payıdır. Yok öla gün, ani biz laflıı kullanmayalım urokta. Üürenicilera laazım olarsaydı sözlük, onnar onu alerlar da kullanerlar işlerinda. Üüreniciya deyni sözlaa danışmak laazım olsun zorunluluk. Sözlüklan iş diil sadece üürenicilerin laf zebeliini zenginneder, ama dooruyazmasını üüsaa kaldırer. Onuştan sözlüklü iş herbir urokta laazım olsun, olarak onun temel noktası. Laazım sözlüklera dayma danışmaa. Pek önemli, ani herbir masada barlim birar laflık olsun. Üüredici herzaman annayacek uroon angı etabında hem nekadar vakıt (diil taa çok 5-7 minuttan) sözlüklü işi alacek. Sade böla üürenmak ii sonuçları biza verecek.

Bitkida isteerim eklemaa, ani neetli, derindan islaa kurulu sözlüklü iş yardım eder orfografiya yazısını dooru yapmaa, üürenicilerin sözünü ilerletmaa, gagauz dilina sevgi terbi etmaa hem taa az rus laflarını kullanmaa. Hergün üürenicilera söleerim, ani eni lafları laazım dayma lafetmekta kullanmaa, ta ozaman biz lafedecez pak gagauzça.Gagauz dili da asirlarca yaşayacek.

Gagauz lingvistikasında gagauz dilinin leksikografiya bölümünda önemni bilim işleri yapıldı hem faydalı oldular türlü laflıkların tiparlanması.

1.Гагаузско-русско-молдавский словарь.1973

2.Гагаузча-русча хем русча-гагаузча школа сезлюю.1993

3.Resimni sözlük.1996

4.Gagauzça-rusça-romınca sözlük.2002

5.Учебный гагаузско-русский тематический словарь.2017

6.Гагаузско-русский тематический словарь.2017

7.Gagauzça-rusça sözlük.1-4 klaslar.2019

8.Gagauzça-rusça sözlük.5-9 klaslar.2019

Verili sözlük örnekleri yazılı diil hepsicii, ama benim işimda kullanerım te onnarını, angıları şkola bibliotekasında var. Herbir tiparlanmış laflıın faydası pek büük, ama biza mutlaka laazım çıkarmaa gagauz dilinda yorumnama sözlüünü. Nica biliner, hepsi sözlüklerin sözlüü-yorumnama laflıı. O açıkleer lafların maanalarını hem bellili harakteristika verer. Yorumnama sözlüklerini taa laazımnı biza şkolaya, nekadar başkaları. Var nezaman gagauz milletta insan da lafın herbir maanasını bilmeer, onuştan laflık laazım yakınnarda peydalansın hem kullanılsın.

Yorumnama sözlüü- laflıkların bir çeşidi, angısında yazdırıler lafların, frazeologizmaların maanaları. Lafın leksika maanasını (dili üürenmekta) ilk erda durer. Lafbirleşmelerda da laflar veriler birkaç kera, okadar nekadar var nica o lafı kullanmaa. Gagauzlara deyni busoy sözlüklar pek faydalı olaceydılar, çünkü taa uşak başçasından uşakları dooru üüredeceydilar. Sora üüredicilera da taa kolay ötaadooru işlemaa. Yorumnama sözlüklerinda urgu düşmesi için var nica bulmaa haber, nica o lafı dooru yazmaa, taa sık angı lafbirleşmeleri razgelerlar bu laflan, kısadan haber lafın neredan gelmesi için. Busoy laflıklarda örneklar var nica olsunnar artistik, bilim literaturasından. Yorumnama sözlüün kendibaşına kullanmaa becermak hem tabeetı herbir üürenicida laazım üüretmaa.

1. Faydasız üüretmaa üürenicileri neyaseydi, eer kullanarsaydık o lafları, angıların maanasını uşak annameer.

2.Yorumnama sözlüü laazım olsun herbir üüreniciya deyni masa kiyadı gibi, angısını o laazım kullansın herbir urokta. Herbir üüretmak uuru için laazım olsun belli edili en azdan lafların hem annamakların toplumnarı, angılarını üürenici laazım bilsin hem annasın programayı başarılı bilmaa deyni. Te bizda şindi 1-ci klasta veriler lafların sayısı ayırı, 2,3,4 klaslarda da kendi sayısı var. Şkolada mutlaka laazım olsun yorumnama sözlüü, angısında herbir uura deyni koyulacek üürenmak terminneri. Elbetki, kendi resimnerinnan sözlük! Üürenicilera deyni pek faydalı olaceydı doludan yorumnama laflıı, angısında hepsi annamaklar hem terminnar kullanılı bütün üüretmak protesında kabledilmiş. 3. Uşak başçesindan çıkan uşak laazım bilsin minimal lafların hem annamakların toplumunu onun için, ani başlankı şkolada başarılı çeketmaa üürenmaa. Hem da üüretmenin herbir basamaanda hep butakım laazım olsun. 4. Açan geler vakıt da üürenici becerer okumaa, te ozaman onu laazım sözlüklan tanıştırmaa. Üürenmak vakıdında uşak diil sade kendi sözlüünü doldurer, ama hem üürener, hem sınaşer kendibaşına sözlükleri kullanmaa. Bizim da işimiz yardımcı olmaa üürenicilera lafetmekta dayma kullanmaa hepsi gagauz laflarını. Savaşmaa kirletmemaa bizim ayozlu dilimizi, pak gagauzça lafetmaa. Benim individual işimda savaştım göstermaa aktual problemini, angısı gagauz lingvistikasında az bakıldı, ama yok nica deeyeyim ani bu problemanın beterina gagauz dilimiz ilerleyameer, kullanması genişlenmeer. Bana göra, problema onda, ani Gagauz Erinda gagauz dili, ofitial dili olarak, 3-cü erda buluner, diil ilk erda. Rus dili gagauz dilinin erini aldı. Umutlanerım ani nezamansa gagauz dili herbir gagauza deyni lafetmak dilindan kara taa halizdan ofitial dili olacek, hererda kullanılacek.