Генная инженерия. Гендик инженерия

ГЕНДИК ИНЖЕНЕРИЯ

Гендик инженерия

• Рекомбинанттык РНК жана ДНК алуу технологияларынын, организмден гендерди бөлүп алуу жана башка организмдерге киргизүү, гендерди башкаруучу методдор менен технологиялардын жыйындысы – гендик инженерия деп аталат.

Гендик инженерия методунун кыска тарыхы:

• 1972- ж. П.Берг, С.Коэн, Х.Бойер үч тектүү - SV40 вирусунун + бактериофагдын + E.coli нин ДНК фрагменттеринен турган рекомбинант ДНК ны алышкан жана ушул жылдан баштап гендик инженерия багыты өнүгө баштайт.
• 1972-жыл – гендик инженериянын жаралуу жылы.

Генетикалык инженерия

• Генетикалык инженерия - жасалма түзүлгөн генетикалык программаны биообьекттерге кийирүү жолу менен аларды модификациялоо аракеттери аталат.

Генетикалык инженериянын деңгээлдери :

• Гендик - рекомбинанттык ДНК менен манипуляциялоо (манипуляция деген термин башкаруу дегенди түшүндүрөт):
• Хромосомдук - гендердин тобун же хромосомаларды башкаруу:
• Геномдук (клеткалык)- генетикалык материалды бир клеткадан экинчи клеткага өткөрүү (клеткалык инженерия).

Гендик инженерияны негиздеген окумуштуулар

Стенли Коэн

Пол Берг

Нерберт Бойер

Гендик инженериянын мүмкүнчүлүктөрү:

• Генетикалык трансформация;
• Өсүмдүктөр, жаныбарлар жана микроорганизмдердин клеткаларына бөтөн гендерди кошуу;
• Уникалдык, жаңы генетикалык, биохимиялык жана физиологиялык сапаттарга ээ болгон гендик модификацияланган (өзгөргөн) организмдерди алуу.

Гендик инженериянын маселелери:

• Обочолонгон генди алуу;
• Башка организмге кошуу үчүн генди векторго улоо;
• Векторго уланган генди модификацияланган организмге киргизүү;
• Организмдин клеткаларын өзгөртүү;
• ГМОди (генетикалык өзгөргөн организмдерди) тандап алуу.

Гендик инженерия методунун этаптары:

• Керектүү генди алуу;
• Репликацияланууга жөндөмдүү векторго генди улоо;
• Вектордун жардамы менен генди организмге киргизүү;
• Жаңы ген уланган клеткаларды азыктандыруу жана селекциялоо

Трансген чычкандарды алуу

Агробактерияларды колдонуу

• Rhizobium radiobacter ( Agrobacterium tumefaciens) деген аталышта да кездешет) – Ризобиум тукумуна кирген, топуракта кездешүүчү, терс грамдуу облигаттык аэробдук таякча сымал бактериялар. Өзгөчөлүгү – өсүмдүк клеткаларын атайын плазмиданын жардамы менен трансформацияга учуратат. Фитопатоген болуп эсептелет жана өсүмдүктөрдө шишик илдетин ( корончатый галл ) пайда кылат. Гендик инженерияда трансген өсүмдүктөрүн алууда колдонулат.

Өсүмдүктөрдүн шишик илдети жана агробактерия

Өсүмдүктөрдүн гендик инженериясы

• Агробактериялардын плазмидалары өсүмдүк клеткаларынын ичине өтүү механизмине ээ. Алар өсүмдүктүн мертинген ткандарына жабышып плазмидалык ДНК өсүмдүк клеткасынын ичине кирет. Натыйжада өсүмдүк клеткалары галл деп аталуучу шишик дартына чалдыгат.
• Бактериянын плазмидалык гендеринин эукариот клеткаларына өтүү механизми генетикалык инженерияда кеңири колдонулат.
• Азыркы күндө көптөгөн трансген өсүмдүктөрү алынган жана пайдаланып келе жатат. Алар: күрүч, жүгөрү, томат, картошка, мөмө жемиштер, жашылча жемиштер.

Гендик модификацияланган күрүч

Генетикасы өзгөртүлгөн куруч курамында темир жана цинктин жогору болушу менен айырмаланат. Бул күрүчтүн гендик активдүүлүгү вирустун жардамы менен өзгөртүлгөн жана данында макро-микроэлементтерди көбүрөөк топтойт .

Трансгендик помидор

Курамында пайдалуу белоктору бар, рак оорусун, кант диабетин , көз ооруларын айыктыруучу, ашыкча салмакты жок кылуучу касиетине ээ, шор топурактарда мол түшүм берүүчү трансген помидорлору алынган. Бул помидорго антирринум гүлүнүн гендери уланган.

Биологиялык коопсуздук маселеси

• 1975-ж. АКШнын Калифорния штатында биохимик Пол Бэрг дин демилгеси менен I- Асиломар конференциясы уюштурулат.
• Конференцияга катышкан окумуштуулар « Биологиялык көп түрдүүлүккө ГМОнун потенциалдык негативдик таасири барбы?» деген орчундуу маселени талкууга алышат.
• Ошол мезгилден тартып азыркы кунгө дейре гендик инженериянын күчөп өнүгүшү менен биргеликте жаңы багыт - БИОЛОГИЯЛЫК КООПСУЗДУК өнүгүп келүүдө.

Биокоопсуздук

Айыл-чарбаны өнүктүрүү

АДАМ УКУГУНУН БУЗУЛУШУ

Гендик инженерия

Генетикалык өзгөртүлгөн азыктар

ГМО коркунучу

• Балдардын кем акылдуулук ооруларынын пайда болушу;
• Тукумсуздук;
• Онкологиялык оорулар;
• Мутация;
• Жаш балдардын өлүмү;
• Аллергиялык оорулар;
• Иммунитеттин жабыркоосу;
• Зат алмашуунун бузулуусу.

КӨҢҮЛ БУРГАНЫНЫЗДАР ҮЧҮН РАХМАТ!