География пәнінен оқу бағдарламасы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ АКАДЕМИЯСЫ

Негізгі орта білім беру деңгейінің

«Жаратылыстану» білім саласы пəндерінің

ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

(5–9-сыныптар)

Астана 2013

Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сəуірде №115 бұйрығымен бекітілген.

Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылы 10 сəуірде № 8424 тіркелген.

Жалпы білім беретін мектептің 5-9 сыныптарына арналған «Жаратылыстану» білім саласы пəндерінің оқу бағдарламалары – Астана, 2013. – 104 б.

Ы.Алтынсарин атындағы

Ұлттық білім академиясы, 2013 2 3

«Жаратылыстану» пəнінен оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сəйкес əзірленген.

2. Жаратылыстану курсын оқытудың мақсаты оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, түсініктерін жəне саналы қоғамдастығы бар бірегей ғаламшар ретіндегі Жер туралы біртұтас көзқарастарын, табиғат пен қоғамның өзара жүйелі байланысын, жүйелі-кешенді ойлау мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды қалыптастыру болып табылады. Алдын-ала оза, кіріктіріп оқыту курсы болып саналады жəне оны негізгі орта мектепте оқыту жеке тұлғаның дамуы мен оған білім берудің, тəрбиелеудің жалпы мақсаттарына: оқушыларды функционалдық сауаттылықтың негізімен, білім жəне іскерлікпен жігерлендіріп, күнделікті өмірде қажетті бағыт пен мəдениеттілік, жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықты жəне білімқұмарлықты дамытуға қызмет ету болып саналады.

3. Оқытудың міндеттері: курс бастауыш мектепте алған білім, біліктілік жəне дағдыны əрі қарай жалғастырады, сонымен қатар Отанын, туған табиғатын сүюге деген жоғары рухани ізгілікті, жеке тұлғаның жалпы мəдениеттілігін тəрбиелеуді жалғастырумен ұштастырылады.

4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-əрекеттер дамытушы жəне қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар нөмірмен белгіленген.

5. Пəннің пəнаралық байланыстары:

1)

географиямен, Жердің пайда болуы, оның пішіндері, картада жəне глобуста бейнеленуі, жердің қабықтары туралы оқығанда;

2) əдебиет жəне музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының жəне сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, əндерден үзінділерін қолдану барысында;

3)

математикамен, табиғатты танудың ғылыми əдістерін оқу барысында,

қарапайым есептеулер жасауда;

4)

астрономиямен, жұлдызды аспанды жəне Ғарыштық кеңістікті оқу барысында;

5)

физикамен, физикалық құбылыстарды, денелер мен заттарды оқуда;

6)

химиямен, химиялық құбылыстарды оқу барысында;

7)

биологиямен, Жердегі өсімдік жəне жануарлар дүниесін оқу барысында;

8) тарихпен, жаратылыстанушыларды, олардың дүниені тануға қосқан үлестерін оқу барысында. 4

6. Типтік оқу жоспарына сəйкес курсты оқуға аптасына 1 сағаттан, 34 сағат бөлінген.

2. Оқу пəнінің базалық мазмұны

7. Кіріспе (3 сағат):

жаратылыстану табиғат жайлы ғылымдардың жиынтығы ретінде, «терминдер» мен «ұғымдар» сөздерінің мағынасы, макро жəне микро əлем ұғымдары;

табиғатты ғылыми тұрғыдан тану əдістері (бақылау, эксперимент, тəжірибе, зерттеуге арналған құралдармен танысу);

саяхат, табиғатты оқып-үйренудің негізгі əдістерімен танысу.

8. «Жер жəне Ғарыштық кеңістік» бөлімін оқуға 14 сағат бөлінген:

1) төбеміздегі аспан (3 сағат), астрономия – ғылым ретінде, жұлдызды аспан, «Ғарыштық кеңістік», «Галактика», «Жұлдыз», «Ғаламшар», «Комета – құйрықты жұлдыз», «Астероид», «Спутник» ұғымдары, негізгі жұлдыз жүйелері;

Күн жəне күн жүйесі, ғарыштық кеңістіктің заттық табиғаты;

ғарышты зерттеу жəне ғарыштың экологиясы;

2) «Жер біздің ғаламшарымыз (11 сағат):

Жердің пайда болуы, Жер планетасының пішіні, өлшемі, қозғалысы;

Ай – Жердің серігі, Жердің глобуста жəне карталарда бейнеленуі;

Жер құрылысының жалпы сипаты, литосфера, Жердің заттық құрамы, тау жыныстары жəне пайдалы қазбалар, материктер мен аралдар;

гидросфера – Жердің су қабығы, гидросфераның негізгі компоненттері, Судың өмір үшін маңызы, судың қасиеттері, суды қорғау;

атмосфера – Жердің ауа қабаты, ауа, оның құрамы, атмосфералық құбылыстар, олардың тірі организмдерге əсері.

9. «Табиғаттағы денелер мен заттар» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:

1) физикалық дене, физикалық өлшемдер (ұзындық, масса жəне дененің салмағы, уақыт, температура, жол, кеңістік), физикалық денелер мен заттардың сипаттамасы, қоршаған ортадағы таза заттар, ерітінділер мен қоспалар, олардың маңызы, заттардың құрамы, диффузия;

физикалық жəне химиялық құбылыстар əлемінде, табиғи құбылыстардың көп түрлілігі (жарық, жылулық, дыбыстық, электрлік, магниттік), механикалық қозғалыс, тепе-теңдік, табиғаттағы күштер,

2) №1 практикалық жұмыс «Физикалық шамаларды анықтауға арналған құралдармен жұмыс істеу».

10. «Биосфера – тіршілік ортасы» бөліміне 5 сағат бөлінген:

1) ғаламшардағы тіршілік, өсімдіктердің көп түрлілігі жəне олардың маңызы (бөлме жəне дəрілік өсімдіктер), ауыл шаруашылық өсімдіктері;

жануарлардың көп түрлілігі жəне олардың өзара қарым-қатынасы; 5

саңырауқұлақтар, микроорганизмдер, олардың маңызы жəне көп түрлілігі, бірлестіктердің түрлері;

2) №2 практикалық жұмыс «Өсімдіктерді өсіру технологиясымен танысу».

11. «Табиғат жəне адам» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:

1) қоршаған орта жəне адамның ондағы орны, табиғат байлықтары жəне оларды тиімді пайдалану;

қорықтар, ұлттық саябақтар, табиғат ескерткіштері, Қазақстанның «Қызыл кітабы»;

қоршаған ортаның экологиясы, табиғатты қорғау, Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау Заңы;

2) шағын зерттеу жобалары.

Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

12. Оқушылардың дайындық деңгейін бағалау үш аспектіні: пəндік нəтижелерді, тұлғалық нəтижелерді, жүйелі-əрекеттік нəтижелерді есепке ала отырып жүргізіледі.

13. Пəндік нəтижелер. 5 сыныптың соңында оқушылар:

1) кіріктірілген жаратылыстану курсының мағынасын, оның қоршаған орта жайлы дүниетанымдық түсініктерін қалыптастырудағы мəнін;

2) макро жəне микро əлем ұғымдарының мəнін;

3) ғылыми танымның негізгі əдістерін;

4) Жер жəне Ғарыштық кеңістік, Жер ғаламшары жəне оның табиғаты жайлы негізгі жаратылыстану ғылыми түсініктерін;

5) Қазақстанның, қазақстандық ғалымдар мен ғарышкерлердің ғарышты зерттеуге қосқан үлесі жайлы;

6) Жер бетінің жоспардағы, картадағы, глобустағы бейнесін;

7) Жер бетінің негізгі пішіндерін жəне олардың дамуын (құрлық жəне су қабатын, олардың құрамдас бөліктерін);

8) тау жыныстарын жəне пайдалы қазбаларды;

9) төтенше табиғи құбылыстар жағдайындағы жəне табиғи ортадағы тəртіп ережелерін;

10) денелер мен заттар, олардың қасиеті мен құрылымы жайлы негізгі ұғымдарды;

11) табиғат құбылыстарының көп түрлілігін жəне адам өз өмірін, адамдардың өмірі мен мүлкін сақтау үшін қажетті техника қауіпсіздігі ережелерін;

12) ұғымдар мен шамалардың физикалық мағынасын;

13) ғаламшардың тірі қабатының құрылымын, оның Жер дамуындағы рөлін;

14) табиғи бірлестіктердің түрлерін жəне сипатын;

15) пайдалы жəне улы өсімдіктерді;

6

16) өз өлкесінің өсімдіктері мен жануарларын;

17) өсімдіктер мен жануарлардың маңызын;

18) Жер бетіндегі табиғат компоненттері мен табиғат кешендерінің өзара байланысын;

19) табиғат байлықтарының түрлерін;

20) Қазақстанның қорықтарын, ұлттық саябақтарын жəне табиғат ескерткіштерін;

21) «Қызыл кітапқа» енгізілген жекелеген жануарлар мен өсімдіктерді білулері тиіс.

14. 5 сыныптың соңында оқушылар:

1) қоршаған ортада жүйелі түрде бақылау жүргізе, өзгерістерді талдай;

2) ғылыми танымның əдістерін (бақылау, эксперимент, тəжірибе жəне т. б.) қолдана;

3) табиғатты зерттеуге арналған құралдарды пайдалана, ауа райын бақылау күнделігін жүргізе;

4) жеке жұлдыздар тобын анықтай (Үлкен Аю, Кіші Аю, Поляр Жұлдызы жəне басқалар);

5) карталармен жұмыс істей білу, Жер бетінің əр түрлі пішіндерін анықтай жəне көрсете;

6) тау жыныстарының жəне минералдардың негізгі физикалық сипатын анықтай;

7) атмосферадағы, гидросферадағы, литосферадағы табиғи құбылыстарды сипаттай;

8) табиғатты зерттеуге арналған құралдармен жұмыс істей;

9) қазіргі кездің ақпараттық-коммуникациялық көздерін, білім берудің цифрлық ресурстарын пайдалана;

10) физикалық шамаларды, дененің салмағы мен көлемін, қашықтықты (сызғышпен жəне рулеткамен), көлемді (мензуркамен), ауаның ылғалдылығын (гигрометрмен), ауа жəне дене температурасын (термометрмен), жауын-шашын мөлшерін (жауын-шашын мөлшерін өлшеуішпен), жыл бойы күн жарығы түсуіндегі айырмашылықты өлшеуге қажетті құралдар мен аспаптарды қолдана;

11) құралдармен жұмыс істеу барысында техника қауіпсіздігі ережелерін сақтау, жасаған бақылаулар мен тəжірибелерден қорытындылар мен шешімдер шығара;

12) бөлме өсімдіктерін өсіре жəне оларды күте;

13) жеке гигиена, жұқпалы жəне паразиттік аурулардың алдын-алу талаптарын орындай;

14) зертхана құралдарымен, тірі биологиялық нысандармен, кеппе өсімдіктермен, муляждармен жұмыс істей;

15) жергілікті жердің экологиялық жағдайына баға бере білу жəне нəтижеге презентация жасай;

16) экологиялық акциялар (суреттер, плакаттар жəне басқа да жолдармен) ұйымдастыра;

7

17) дистанциондық тəртіпте ғаламтор арқылы сырттай өтетін сайыстар мен олимпиадаларға қатыса;

18) өзі тұратын жердің тазалығын сақтау шараларын ұйымдастыра алулары тиіс.

15. Жеке тұлғалық нəтижелер:

1) Қазақстан Республикасының Конституциясына құрметпен қарауынан, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен;

2) қоршаған ортаны қорғау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстанымын көрсете білуінен;

3) өз елінің, туған өлкесінің табиғатының сұлулығын көре білуге, оны сақтауға жəне қорғауға ұмтылуынан;

4) өздігінен білім алуға жəне оқу еңбегіне деген ынта-ықыласы мен қабілеттілігін дəлелдеуінен;

5) берілген жоспар бойынша жеке жəне топта тəжірибелік іс-əрекет жасай білуінен;

6) салауатты өмір салтын ұстануынан жəне өз денсаулығын сақтауға, нығайтуға деген қамқорлығынан;

7) өз қауіпсіздігі жəне айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;

8) адамдармен қарым-қатынаста мəдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтауынан;

9) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы тəртіпті көрсете білуінен көрініс табады.

16. Жүйелі-əрекеттік нəтижелер оқушылардың əр түрлі практикалық іс-əрекеттері арқылы жүзеге асады:

1) ауа райына бақылау жүргізуді ұйымдастыру жəне жергілікті жердің белгілеріне қарап таяу күндердің ауа райы өзгерістерін болжау;

2) табиғатты зерттеудің негізгі əдістерімен танысу;

3) қоршаған ортаның табиғи, мерзімдік құбылыстарына бақылау жүргізуді ұйымдастыру;

4) микроскоппен жəне микропрепараттармен танысу;

5) жыл мезгілдерінің əр түрлі кезеңдерінде Жер бетіне жарықтың түсуін (күн сəулелерінің түсу бұрышы) бақылауды бастау;

6) жаратылыстанушы ғалымдар: əл-Фараби, əл-Бируни, Леонардо да Винчи, Николай Коперник, Джордано Бруно, Герард Меркатор, Галилео Галилей, Исаак Ньютон, Карл Линней, Михаил Васильевич Ломоносов, Чарльз Дарвин, Шоқан Уəлиханов, Қаныш Сəтпаев жайлы қосымша əдебиет оқу;

7) жұлдызды аспанды, Үлкен жəне Кіші Аю жұлдыздар жүйесін, Күннің шығуы мен батуын бақылау;

8) телескоптың, дүрбінің көмегімен Айдың бетіне бақылау жүргізу;

9) жақын жердегі метеостансаға саяхат, ауа райы құбылыстарын зерттеудің əдістерімен танысу;

10) картада жұмыс істеудің базалық дағдыларын қалыптастыру;

11) мəтінде аталған нысандарды картаға түсіру;

8

12) əр түрлі заттардан тұратын денелердің салмағын салыстыру (бірдей көлемді əр түрлі заттардың салмағы, əр түрлі көлемді заттардың салмағы), денелердің өзгеруін бақылау (созылу, қысылу, жылжу, иілу, бұралу);

13) линзанаң көмегімен жарықты сындыру жəне жарық спекторының сызбасын құру;

14) судың əр түрлі агрегаттық жағдайын (мұз, су, бу) бақылау жəне алынған білімді күнделікті тұрмыста қолдана білу;

15) дыбыс шығаратын денелердің тербелісін жəне əр түрлі заттардың дыбыс өткізгіштігін бақылау;

16) магниттік жəне электрлік құбылыстардың мəні жəне əрекеті;

17) денелердің өзара əрекетін жəне инерциясын бақылау (көлікте, спорт ойындары кезінде, адамның қозғалысы кезінде);

18) химиялық құбылыстардың белгілерін: газ, жарық, жылу шығаруын, түстің өзгеруін, жаңа заттың пайда болуын (майшамның жануы барысында) жəне жауын-шашынның түсуін (ерітінділер түрінде) бақылау;

19) жергілікті жердің өсімдіктеріне бақылау жүргізу;

20) өсімдіктердің жарыққа қарай өсуін бақылау;

21) тұқым өсіру жəне бөлме өсімдіктерін отырғызу;

22) зең саңырауқұлақтарымен танысу;

23) жануарларға бақылау жүргізу (үйде, хайуанаттар паркінде жəне үйреншікті ортада);

24) жергілікті жердің экологиялық жағдайына талдау жасау мақсатында эскурсияға шығу;

25) жануарлар мен өсімдіктер туралы шағын зерттеу жобалары.