Հնագույն կերպարվեստ

      Ամենաբազմագան ձևի ու բնույթի զարդերն արվել են սև, կարմիր և այլ գույնի ներկերով, փորագրությամբ, գծագրելու եղանակով, դրոշմելով, ռելիեֆ զարդերի ու պատկերների վերադրմամբ և այլ եղանակներով։ Գեղարվեստական մշակմամբ հուշարձաններ ստեղծվել են նաև քարից և կարելի է ասել, որ դրանք կապված էին առավելապես կրոնա-պաշտամունքային ըմբռնումների հետ։ Այդպիսին էին մ․ թ․ ա․ II հազարամյակի կեսերի հայտնի՝ «վիշապ» կոչվող քառանիստ և ձկնակերպ կոթողները։ Քառանիստ կոթողների վրա «նետված է» զոհաբերված ցլի մորթին՝ գլխի եղջյուրների վերջավորությունների ոչ շատ ռելիեֆ քանդակներով։ Քանդակված է նաև ցլի բերանից թափվող ջրի շիթը, իսկ կոթողների ճակատային կողին՝ օձերի, թռչունների (արագիլների) նաև բուսական պատկերներ։ Այդ ամենը կատարված է նկատելի արվեստով և բացահայտում է մի կողմից՝ երկիր, ջուր (օվկիանոս) կոսմոգոնիական հասկացությունը, մյուս կողմից «վիշապ» կոթողների կապը ջրի, գարնանամուտի, բնության զարթոնքի, արգասավորման և պտղաբերության պաշտամունքի հետ։