Исемнең тартым категориясе / Категория принадлежности существительного в татарском языке

Исемнең тартым категориясе ( категория принадлежности существительного)

• В русском языке принадлежность выражается местоимениями( мой, ваш и т. д.) или существительным в родительном падеже (платье мамы).

• В татарском языке принадлежность выражается специфическими окончаниями, которые называются аффиксами принадлежности. Эти аффиксы изменяются по лицам и числам.

Аффиксы принадлежности существительного

Притяжа-тельное местоиме-ние

Аффиксы принадлеж-ности

Минем

( мой)

-ым/-ем. -м

Притяжа-тельное местоиме-ние

Синең

-ың/-ең, -ң

( твой)

Безнең (наш)

Аффиксы принадлеж-ности

Аның

-ыбыз/-ебез,

( его, ее)

-ы/-е, -сы/-се

Сезнең (ваш)

-быз,-без

-ыгыз/- егез,-гыз/-гез

Аларның (их)

-лары/-ләре

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 1 л.ед.ч.

Существитель-ные оканчивающи-еся на

Ед. ч.

Гласную (алма)

-м

Минем (мой, моя, моё, мой)

Согласную (агач)

К (күлмәк)

Мн.ч.

алмам

-ым/-ем

К----Г

алмаларым

П (туп)

агачым

Й (малай)

П----Б

агачларым

күлмәгем

күлмәкләрем

Й----Е

тубым

И ( әби)

Ь ( сәгать)

И+Е

тупларым

малаем

малайларым

Ь----Е

әбием

У (су)

әбиләрем

сәгатем

+ -ы/-е

Ю (аю, бию)

сәгатьләрем

+ -ы /-е

суым

суларым

аюым

аюларым

Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности 1 л. ед. ч.(мой)

• А) Апа, бакча, алма, чана, тәлинкә, бүлмә, сөлге.
• Б) Кул, иптәш, өстәл, кыз, йорт, сеңел.
• В) Күлмәк, калак, бүрек, ишек, курчак, чәчәк, кунак
• Г) Туп, мәктәп, китап, җавап.
• Д) Малай, сарай, попугай, өй, абый, чәй.
• Е) Әби, әти, әни, песи, ипи, бәби.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 2 л. ед. ч.

Существитель-ные, оканчивающи-еся на

Ед. ч.

Гласную (бала)

-ң

Синең (твой, твоя, твое, твои)

Согл. (дәфтәр)

К (кашык)

Мн. ч.

балаң

-ың/-ең

К--- Г

балаларың

П (мәктәп)

дәфтәрең

Й (бабай)

П--- Б

дәфтәрләрең

кашыгың

кашыкларың

Й---Е

мәктәбең

И (әти)

Ь (сәгать)

И --- Е

мәктәпләрең

Бабаең (бабаң)

Бабайларың(ба-баларың)

Ь--- Е

әтиең

У (су)

әтиләрең

сәгатең

+ -ы

Ю (бию)

сәгатьләрең

+ - е

суың

суларың

биюең

биюләрең

Переведите словосочетание. Составьте с ними предложения по образцу.

• Үрнәк(образец): Минем чиста дәфтәрләрем күп. Ә синең чиста дәфтәрләрең купме?
• Хорошие друзья. Интересные книги. Красивые рисунки.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 3л. ед. ч.

Сущ., оканчивающи-

еся на

Аның (его, ее)

Гласную (бакча)

-сы/-се

Ед. ч.

Согласную (идән)

К ( уенчык)

Мн. ч.

бакчасы

-ы/-е

К--- Г

Бакча+лар+ы

П (китап)

идәне

Й (малай)

П--- Б

Идән+нәр+е

уенчыгы

Уенчык+лар+ы

Й---- Е

китабы

И (әби)

Ь (кәгазь)

И+ Се

Китап+лар+ы

малае

Малай+лар+ы

Ь--- Е

әбисе

У ( су)

Әби+ләр+е

кәгазе

+ -ы/е

Ю (бию)

Кәгазь+ләр+е

+ -ы/е

суы

Су+лар+ы

биюе

Бию+ләр+е

Запомните:

• Песи, ипи, бәби – аның песие, аның ипие, аның бәбие.

Поставьте вместо точек нужные окончания. Переведите.

• А) Аның бакча... зур
• Аның апа... шаян.
• Аның алма... баллы.
• Б) Аның тәлинкә... матур.
• Аның гаилә... дус.
• Аның бүлмә... кечкенә.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 1 л. мн. ч.

Сущ., оканчивающи-

еся на

Ед. ч.

Гласную (көзге)

-быз/-без

Безнең ( наш, наша, наше, наши)

Согласную (агач)

К (чынаяк)

Мн. ч.

көзгебез

-ыбыз/-ебез

К--- Г

көзгеләребез

П (китап)

агачыбыз

Й (өй)

П--- Б

агачларыбыз

чынаягыбыз

чынаякларыбыз

Й--- Е

китабыбыз

И ( ипи)

Ь ( шигырь)

И--- Е

китапларыбыз

өебез

өйләребез

Ь--- Е

ипиебез

У (су)

ипиләребез

шигыребез

У+ Ы

Ю (аю)

шигырьләребез

Ю+ Ы

суыбыз

суларыбыз

аюыбыз

аюларыбыз

Спишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 1 л. мн. ч.

• А) Су, песи, бала, тәрәзә, чана, елга, укучы.
• Б) Вакыт, кибет, кул, көн, дәрес, йорт, эш.
• В) Курчак, туп, өй, малай, табигать (природа), шигырь.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 2 л. мн. ч.

Сущ., оканчивающи-

еся на

Ед. ч.

Гласную (бүлмә)

- гыз/- гез

Сезнең (ваш)

Согласную (авыл)

К (күзлек )

Мн. ч.

бүлмәгез

-ыгыз/- егез

К--- Г

бүлмәләрегез

П ( туп)

авылыгыз

Й ( абый )

П--- Б

авылларыгыз

күзлегегез

күзлекләрегез

Й--- Е

тубыгыз

И ( песи)

Ь ( кәгазь)

И--- Е

тупларыгыз

абыегыз

абыйларыгыз

Ь--- Е

песиегез

У (су)

песиләрегез

кәгазегез

У+ Ы

Ю ( бию)

кәгазьләрегез

Ю+ Е

суыгыз

суларыгыз

биюегез

биюләрегез

Измените данные словосочетания по образцу и запишите.

• Үрнәк (Образец): Сезнең яңа күршегез. – Сезнең яңа күршеләрегез.
• Яхшы табаб. Начар билге. Матур бию. Күңелле бәйрәм.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 3 л. мн. ч.

Сущ., оканчивающи-

еся на

Ед. ч.

Гласную (акча)

- сы/- се

Сезнең (ваш)

Согласную (кием)

К (балык )

Мн. ч.

акчасы

-ы/- е

К--- Г

акчалары

П ( китап)

киеме

Й ( чәй )

П--- Б

киемнәре

балыгы

балыклары

Й--- Е

китабы

И ( әби)

Ь ( шигырь)

И--- Се

китаплары

чәе

чәйләре

Ь--- Е

әбисе

У (су)

әбиләре

шигыре

У+ Ы

Ю ( аю)

шигырьләре

Ю+ Ы

суы

сулары

аюы

аюлары

Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности 3 л. мн. ч.

• А) Китапханә, чаңгы, бүлмә, чана, хикәя, җөмлә.
• Б) Туган тел, дәфтәр, хат, сүз, фатир.
• В) Җавап, чүп (мусор), яулык (платок), үрдәк, көй (мелодия), туй (свадьба), кәгазь (бумага).