İzzəddin Əli bin Mühəmməd ibn əl-Əsir və onun “ Əl- kamil fi-t- tarix” və ya “ Tarix əl-kamil “ (“Mükəmməl tarix”) adlı əsəri

İzzəddin Əli bin Mühəmməd ibn əl-Əsir və onun “ Əl- kamil fi-t- tarix” və ya “ Tarix əl-kamil “ (“Mükəmməl tarix”) adlı əsəri haqqında

Humanitar elmlərlə əlaqədar mühüm tələblərdən biri də gənc pedaqoqların hazırlanmasının köklü şəkildə yeniləndirilməsi ilə bağlıdır. Bu baxımdan gənc pedaqoqların təfəkkür və dünyagörüşünün yüksəldilməsi, onlara qaynaqlar və ədəbiyyat üzərində müstəqil yaradıcı iş aparmağın öyrədilməsi əsas vəzifələrdən biri olaraq qalır.

İzzəddin Əli bin Mühəmməd ibn əl-Əsir 1163- 1234- cü illərdə yaşamış və 12 cilddən ibarət “ Əl- kamil fit- tarix” və ya “ Tarix əl-kamil “ (“Mükəmməl tarix”) adlı əsərin müəllifidir. Ərəb tarixçisidir. Cəzirət ibn Ömərdə (Mesopotamiya) doğulmuş, ömrünün çoxunu Mosulda keçirərək orada da vəfat etmişdir.Ümumtarix xüsusiyyəti daşıyan əsəri qədim dövrlərdən 1231-ci ilə qədər olan dövrün tarixini əhatə edir. Əsərin 12-ci cildi müəllifin yaşadığı dövrü əhatə edir. Əsərin Azərbaycan tarixi üçün ən dəyərli hissəsi müəllifin şahidi olduğu hadisələr, o cümlədən monqolların istilaları və əsarəti, Xarəzmşah Cəlaləddinin Azərbaycana yürüşü, onun İsfahana gedərkən 1231-ci il avqustun ortalarında bir kürd tərəfindən öldürülməsi və s. barədə yazılarıdır. İbn əl-Əsir tarixi hadisələri ətraflı verməkdə və onları qərəzsiz düzgün qiymətləndirməkdə orta əsr ərəbdilli tarixçilər, o cümlədən öz müasirləri arasında başqalarından daha çox tanınır. Elə buna görə də, onun əsəri orta əsr tədqiqatçıları - şərqşünasları arasında həmişə diqqət mərkəzindədir.

İbn Əl Əsir 1231-ci ildə Azərbaycanda olmuş və gözləri ilə monqolların törətdikləri özbaşnalıqların şahidi olmuşdur. Əl Əsir yazır:- ... biz Azərbaycanda olarkən bir kəndə monqol özbaşnalıqlarının canlı şahidi olduq. ... beləki, ...kəndin kənarında iki monqol atlısı 10 nəfəri yaxalamış, onlara yerə uzanın əmrini vermiş və bu şəxslərin ancaq ayaqlarını kəndirlə bağlamışlardır. .... burada gözləyin indi qayıdıb gələcəyik demişlər. ... yerdə uzanan şəxslərdən biri demişdir.... onlar iki nəfər biz isə on nəfərik. ... üstəlikdə əllərimiz açıqdır... gəlin ayaqlarımızı açaq və o iki əsgəri öldürərək qaçaq.... onsuz da onlar gəlib bizi öldürəcəklər.... nəhayət əsirlər qərar verirlər və ayaqlarını açıb .... oradan qaçırlar... ( P.S. ..maraqlı əhvalatdır deyilmi?).....

( Məlumat üçün bax: M.X.Şərifli “IX əsrin II yarısı - XI əsrlərdə Azərbaycan feodal dövlətləri. Bakı 1978. səh. 10; Z. M. Bünyadov. “ Azərbaycan Atabəylər dövləti”. Bakı 1984. səh.7; “Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar”. Bakı 1989. səh. 137; Muxtar Əfəndizadənin ərəb dilindən Azərbaycan dilinə tərcüməsi.” İbn Əl Əsir. Əl - Kamil fi-t tarix. Bakı. 1959).