Համբարձման տոն
Հարության տոնից 40 օր հետո` հինգշաբթի օրը, մեր Տիրոջ` Հիսուս Քրիստոսի համբարձման տոնն է:
Հարությունից հետո Քրիստոսը 40 օր մնում է երկրի վրա ու երևում աշակերտներին: Այդ ընթացքում Հիսուսը վարդապետություն է ուսուցանում նրանց:
Սուրբ Զատիկից հետո 40-րդ օրը, Քրիստոսը հավաքում է աշակերտներին Ձիթենյաց լեռան վրա, փոխանցում իր վերջին խրատներն ու պատգամները, ու օրհնելով նրանց, համբարձվում երկինք:
Այդ օրվանից լեռը կոչվում է Համբարձման լեռ:
նշանակում է բարձրացում: Համբարձումը հարուցյալ Հիսուսի մարմնով երկինք բարձրանալու և Հոր աջ կողմում նստելու հիշատակն է:
Հայաստանում վերածվել է ժողովրդական տոնակատարության, որը կոչվում է Ջանգյուլում:
Հայաստան երկիր
Դու հավերժ ապրիր,
Շատ ու շատ դարեր:
Աղջիկների 7 հոգուց բաղկացած խմբերը դուրս են գալիս դաշտ` ծաղիկ հավաքելու:
Ծաղիկներից բացի, փարչի մեջ հավաքում էին 7 աղբյուրից 7 բուռ ջուր, 7 տեսակ ծաղիկ, 7 ծաղկի տերև, հոսող առվից 7 տեսակ քար:
Կժերն ուսած, թռվռալով,
Ջուրն են իջնում աղջիկներ,
Խնդում, իրար ուսի տալով,
Երգը զնգում սարն ի վեր:
Լսվում է երգը, աղջիկները կժերով գնում են ջրի ու սկսում են պարել:
7 աղբյուրից ջուր են առել
Այս աղջիկները քնքուշ,
7-ը թփից ծաղիկ քաղել
Կապել սիրո ծաղկեփունջ:
Կժերն ուսած բերում են ջուր,
Որ լցնեն այս սափորը հին
Աղջիկները մնջեկ ու լուռ
Հավատարիմ այս ծեսին:
Սա սափորն է բարի բախտի,
Վիճակ գցեք նրա մեջ,
Չարը միշտ էլ պետք է պարտվի,
Բարին հաղթում է անվերջ:
Համբարձում եկավ ծաղկունքը ալվան
Զուգել են հանդեր նախշուն գորգերով:
Փունջ-փունջ աղջիկներ սարերը ելան
Վիճակ հանելու աշխույժ երգերով:
/Լսվում է երգը օպերայից: Աշակերտները ցուցադրում են համր մի տեսարան` մի տեղ 2 տղա կոխ են բռնել, մի տեղ տղաները դուդուկ են նվագում ու նրանց շուրջ խնբվել են երեխաները, լսում են, մի այլ խումբ հավաքված քարկտիկ են խաղում: Այդ ընթացքում աղջիկներից մեկը սափորը ձեռքին շրջում է խնբից խումբ ու վիճակ է հավաքում:
Այս սափորը համբարձման գիշերը են դնում, դրանք հանձնում աստղերի խորհրդին, որից հետո գուշակություն կատարում:
Տոնի կարևոր պահերից էր չորեքշաբթի, լույս հինգշաբթի գիշերը: Այդ գիշեր մի պահ կանգ է առնում տիեզերքի անիվը:
Ասում են, իբրև այդ գիշեր լեզու են առնում ծաղիկները և ասում, թե իրենք ինչ հիվանդություններ են բուժում:
Համբարձման օրը հայ մայրիկները ու տատիկները եփում են կաթնով ու բանջար, թխում գաթա:
Համբարձման գիշեր, էն դյութիչ գիշեր
Կա հրաշալի, երջանիկ վայրկյան:
Բացվում են ոսկի երկնքի դռներ,
Ներքև պապանձում, լռում ամեն բան,
Ու աստվածային, անհաս խորհրդով
Լցվում բովանդակ նրա սուրբ գթով:
Աղջիկները իրենց հավաքած ծաղիկներից փնջեր են կապում ու երգում:
/Աղջիկները սկսում են երգել/
Ծաղիկ ասեմ ու շարեմ, ջան գյուլում, ջան, ջան,
Լցնեմ տոպրակն ու կարեմ, ջան վիճակ, ջան, ջան:
Ծաղիկ ունեմ նարնջի, ջան ծաղիկ, ջան, ջան,
Տղա վեր արի փնջի, ջան վիճակ, ջան, ջան:
Ես աղջիկ եմ, ալ կուզեմ, ջան գյուլում, ջան, ջան,
Ոսկին ծալե ծալ կուզեմ, ջան վիճակ, ջան, ջան:
Աղջիկ ունեմ, ալայա, ջան աղջիկ, ջան, ջան,
Ալա չի, ալ վալա յա, ջան, վիճակ, ջան, ջան:
Արևը կամար, կամար, ջան գյուլում, ջան, ջան,
Կապել եմ ոսկե քամար, ջան, վիճակ, ջան, ջան:
/արտասանում են աղջիկները/
Կանաչ արտը հաց տարա,
Կակաչ քաղի ետ դառա,
Կակաչի հոտն անուշ ա,
Շուտ արեք աղջկերք, ուշ ա:
Ջուրը ջրին առել ա,
Մատս ղալամ տարել ա,
Մարե, գիրքս վար դնեմ,
Ուշքն ու միտքս խաղն ա:
Կարմիր քարը տաշած է,
Բոյս ղալամ քաշած է,
Ինչ անեմ, որ քաշած է,
Սիրտս հալած, մաշած է:
Վարդ եմ քաղել մաղերով,
Վեր եմ դրել շաղերով,
Տեսնեմ էն ո՞վ է գալիս,
Առաջ գնամ տաղերով:
Անձրև եկավ շաղալեն,
Ուռու տերև դողալեն,
Դե շուտ պրծեք աղջկերք,
Եկան տղերք խաղալեն:
Ջուր ա գալիս լափ տալեն,
Երկու խնձոր ծափ տալեն,
Ահա եկան տղերքը,
Թուխ գլխարկներ թափ տալեն:
Ծաղիկներից ամենամեծ փունջը` Ծաղկամերը, որը ունենում է խաչի ձև, դրվում է պուլիկի մեջ:
Ծաղկամերն ըստ ավանդության քրիստոնյա Վարվառե կույսն է, որը փախչելով կռապաշտ հորից ապաստանում է Արայի լեռան քարանձավում:
Հայրը հետապնդում է աղջկան, գտնում ու սպանում:
Նահատակվելուց հետո Վարվառեն խնդրում է Աստծուց, որ ծաղիկ և կարմրուկ հիվանդություն ունեցող մանուկները բժշկվեն իր անունով:
Աստված կատարում է նրա խնդրանքը: Այդ քարանձավը ուղտատեղի է: Քարանձավի պատերից մշտական ջուր է հոսում, որը իբրև կույսի արցունքներն են, որոնք բժշկվում են:
/բոլորը խմբվում են սափորի շուրջ ու սկսվում է վիճակահանությունը/
Ծաղկի տոն է մեր շուրջբոլոր,
Երգ ու պար է բերկրալի,
Ճերմակազգեստ այս հարսնացուն
Թող վիճակները հանի:
/հանում են մի վիճակ ու մի երեխա դրա վերաբերյալ արտասանում է/
Թող միշտ ժպտա տերը քնքուշ,
Ու կարկաչի վիճակն անուշ:
/հանում են հաջորդ վիճակը/
Երգ ասելով, պար գալով,
Օրն անց կացնի ման գալով:
/հանում են մյուսը/
Թող ջրի նման նա մաքուր լինի,
Ու ջրի նման նա երկար ապրի:
Գործն ինչ անի կեղտոտ է,
ամբակը` կորիզոտ է,
Մաստակ պիտի նա ծամի,
Կտուրը տիտիկ անի,
Անցնող դարձողին նայի:
Թող գիր սիրի, ուսում սիրի,
Գիրքը սիրի փող նա միշտ,
Մեր այս կյանքում ամեն ինչից
Կարևոր ու դա է ճիշտ:
Թող նա կապի գոգնոց կարմիր,
Եփի ճաշեր համեղ, անուշ,
Դու իմ կոճակը շուտ հանիր,
Այ դու հարսիկ, հարսիկ քնքուշ:
Կգումարի մեկին մեկ,
Հինգին, հինգ, իսկ տասին` տաս:
Առավել էլ ի՞նչ է պետք,
Ուղեղին հո չի՞ տա վնաս:
Ըստ հին հայկական ավանդության վիճակ հանելուց հետո Ծաղկամերը նվիրում են եկեղեցուն:
Այսպիսով, ավարտվեց մեր միջոցառումը` Համբարձման տոնը: Սիրելի ուսուցիչներ, տատիկներ ու մայրիկներ, եկեք չմոռանանք ու պահպանենք մեր հայկական ավանդությունները: Չէ՞որ դրանք այնքան գեղեցիկ են ու ամենակարևորը` մերն են:
Իսկ այս միջոցառումից կես ժամ առաջ աշակերտները իմ ու երգի ուսուցչուհու ուղեկցությամբ գնացի ուսուցչանոց, ուր նախապես տարվել էր ծաղկեփնջերի կողովը, եփած կաթնովը, մեկ այլ սափոր` վիճակ-մաղթանքներով լի: Աշակերտներից յուրաքանչյուրը րտասանեց մեկ ուսուցչի նվիրված քառատող, մոտեցրեց սափորը` վիճակը հանելու համար: