?арлы?ашты? ??йры?ы неге айыр?
(?аза? ертегісі.)
Ма?саты: Ертегі ар?ылы бала бойына ?лтты? рухани адамгершілік ?асиеттерді сі?іру. Ертегі кейіпкерлерін ойната отырып, мейірімділікке, ?дептілікке, жа?сыдан ?йрену, жаманнан жирену ?асиетттерін ажырата білуге т?рбиелеу.
Ертегі кейіпкерлері:
1.?же
2.Немере
3.Ана
4. бала
5.?арлы?аш
6.Айда?ар
7.У?зірлер
8. Маса
9.Т?лкі
10.?ас?ыр
11. Тыш?андар
12.?ояндар
13.Жолбарыстар
?олданыл?ан к?рнекіліктер:
Табигат к?рінісі, хан сарайыны? белбердтері
Киіз ?й, жабды?тары, бесік жабды?тары, а?аш таба?ша мен ожау
Айда?ар та?ы, с?кісі, к?рпе-жасты?тары, тама?тар салын?ан подностар, муляждар, палас.
Масаны? ?ан ??ятын т?рбасы
У?зірлерді? саз аспаптары (домбыра, дауылпаз, барабан)
Т?лкіні? сумкасы, к?зілдірік, ручка, ?а?азы
?арлы?аштар балапандары, а?аш
Елік, есек макеті.
Киіз ?й бейнесі.Баяу к?й ойналып т?рады. ?жесі ?ршы? иіріп отырады, немересі кітап о?ып отыр?ан с?ті. Ша?ыра??а ?я сал?ан ?арлы?аш т?беден айнала ?шып ши?ылдайды.Немересі ша?ыра??а ?арап:
- ?же, ананы ?ара?ыз,?арлы?аш бізді? ша?ыра??а ?я салыпты ?ой.
?жесі ?олын к?легелей т?беге ?арап:
-Е-е,б?рекелді, жар?ыным....Ша?ыра?ымызда ??т-береке болады екен,ол жары?ты? ??с т?ресі,киелісі ?ой.
-Ата,осы ?арлы?аш адамдар?а неге ?йір болады.?рі бас?а ??стардай емес ??йры?ы неге айыр, ата.
-?й,тентегім-ай,а?ылы?нан айналдым сені?.?ане,ж?мысымызды ая?тайы?....?азір са?ан ?арлы?ашты? ??йры?ыны? неге айыр бол?аны жайлы халы? ертегісін айтып берейін,сонда т?сінерсі?,
??лыным. Екеуі заттарын жинай бастайды.
-Ж?р,бота?аным,ана бір т?бені? басына шы?айы?.
?жесі немересімен орындарынан т?рып ал?а ж?реді.
-Балам, міне ?арашы,мынау дархан даламыз т?сі ж?пар г?лге тол?ан,ал?абы мал?а тол?ан неткен с?лу, к?ркем еді десе?ші.
-Ия,ата.,тамаша к?рініс екен.
-Міне,балам,осы ?аза? жерінде б?л к?не заманда бол?ан екен.......
Бірінші к?рініс.
(баяу к?й ойналады)
Сахнада киіз ?й.Жанында ?лкен б?йтерек ?сіп т?р.Б?йтерек басында ?арлы?аш ?ясы.Киіз ?й ішінде бала тербетіп отыр?ан ана:
?лди,?лди,а? б?пем.
А? бесікке жат б?пем.
Бесігі?нен басталар,
??ны ?ымбат ??т-мекен.
Бір мезгілде ?арлы?аш ши?ылдап сахна?а шы?ады да,балапандарына тама? бере бастайды.Содан со? киіз ?йді айнала ?шып би билейді.Бір кезде балапаныны? бірі жерге т?сіп кетеді.?арлы?аш шыр-пыр болады да ?алады. Ана да б?л ?арлы?аш?а не болды екен деп сырт?а шы?ады.?арлы?аш:
-О,адамзат ма?ан ж?рдемдесе к?рі?із?
Ана ж?гіре басып барып балапанды ?ясына салады.
-Рахмет,адамзат,б?л жа?сылы?ы?ды ?мытпаспын-деп ана алдында бас иеді.
Екінші к?рініс:
(шапша? ?имылды ?уен ойналады.)
?жейді? дауысы:Сол ма?да?ы тау ?ыратты? ортасында бір айда?ар да ?мір с?ріпті.Ол жер бетіндегі тіршілік атауылыны жайпап отыр?ан тойымсыз залым болыпты.
.Сахнада айда?ар патша сарайы к?рінісі.?р жерде ?аннен-?аперсіз отыр?ан а?дар.Бір мезгілде сахна?а жанталаса сауыс?ан шы?ады:
-Ойбай,?ашы?дар!С?мды?-с?мды?,алдында?ыны? б?рін жайпап айда?ар патшамыз келе жатыр!?ашы?дар шапша?,тірі ?ал?ан пенде жо?.
Б?рі сас?ала?тап жан-жа??а ?аша ж?неледі.Айда?ар да орта?а ж?гіре басып шы?а келеді.А?ырып т?сін со?ып:
-Мен жер бетіндегіні? е? к?штісі боламын.
У?зір-1:-И?,та?сыр,сіз к?штісіз.
У?зір-2:-Сізге жетер ешкім жо?.
У?зір-3:-Та?сыр б?гін к?н ?за??а тыным к?рген жо?сыз,с?л демалып алы?ыз.-деп айда?арды? жан-жа?ына шы?ып б?йек болып,жасты? салып,желпіп ?уреге т?седі.Сахна жабылады.
?шінші к?рініс:.
?жейді? дауысы:
-Міне, осылай айда?ар патша боп к?п жыл т?рыпты.Жылдардан-жылдар ?ткенде ?айраты ?айтып б?рын?ы,к?рілік жылжып жетіпті.
Сахна ашылады да,абыржы?ан-абдыра?ан у?зірлер шауып ж?реді.:
1-у:- (басын ?стап)Патшамыз дертке ?рынды.
2-у:- (демін ты?дап,бас шай?айды)Тынысы ?бден тарылды.
3-у:- (?анатын к?теріп,кеудесін сипап)К?зден от,беттен с?н кетті.
Кеудеден ?уат ?л кетті. –деп ?шеуі бетіне ??іледі.
Жолбарыс шы?ып:
-Патшамызды? халін білуге т?лкі ханым келіп т?р.
Б?рі жалт ?арап,шулай:
-Келсін,кірсін,тезірек.
Жолбарыс пен ?ас?ыр т?лкіні? жолына кілемше т?сейді.?уен ?згереді.Орта?а ?ирала?дай басып кербездене т?лкі шы?ады.
У?зірлер бас иіп та?зым етеді.Т?лкі патшаны? алдына бір,артына бір шы?ып,?анатын к?теріп, ты?-ты?дап,тамырын ?стайды.?олына ?ауырсын мен а? ?а?аз алып жаза бастайды:
-Т?тті ?ан іздеп тапса?ыз,жазылар еді патшамыз!-?а?азды орап жан-жа?ына ?арайды.
-Кім,іздеп д?ру табады?
Осы кезде ызы?дап маса келеді:
-Мен.мен іздеп табамын!
У?зірлерде жамырай :
-И?,и? маса тапсын.?ш тезірек.
Маса мен т?лкі шы?ып кетеді.У?зірлер а?ылдаса кетеді де:
-Маса, патшамызды? д?руін ?келгенше, к??ілін к?тере т?райы?.
1-у:-Б?лкім,патшамыз?а д?мі тіл ?йірер та?амдар ?келейік.-деп ?шеуі та?амдар ?келеді.Айда?ар та?амдар?а ?арап к?з салады да,бас шай?айды.
2-у:-Б?лкім,сарайымызда?ы биші ?ыздарымызды ша?ырайы?.
?шеуі аспаптарда ойнай бастайды,?ыздар (тыш?андар) би билей ж?неледі.Айда?ар басын к?тере ?арайды да,басын шай?айды,?ыздар шы?ып кетеді.Сахна жабылады.
Т?ртінші к?рініс:
Атайды? дауысы:Айда?ар патшаны? халі к?ннен-к?нге нашарлай беріпті,к??ілін еш н?рседе к?тере алмапты. Ал маса болса патша?а ?ан іздеп тау,жер кезіп сандалыпты. Сахна?а маса шы?ады
Маса елікті ша?ады да жерге т?кіріп тастайды:
-Тфу,неткен ащы еді.
Енді есекке жабысып:
-Тфу,неткен арам еді.
Маса ?ша ж?неледі.Сахна жабылады.
Бесінші к?рініс:
Киіз ?й бейнесі.Бесік тербетіп отыр?ан ана. Маса балапандар?а барады,балапандар ши?ылдап ?астарына жолатпайды.Енді бесік тербетіп отыр?ан Ана?а барады,ана масаны ?олымен ?а?ып жібереді.
Маса :
-Ау,осы бесікте жат?ан н?ресте жылы-ж?мса? емес пе?-деп бесіктегі бала?а келіп ша?ып алады. Бала да шыр ете т?седі.
Маса ?анды татып ?уана:-
-Таптым,таптым.Міне,т?тті ?ан.-деп ?ша ж?неледі.
Ана баласын ж?батып:
-??лыным-ау,жаным сол,не болды са?ан?-баланы бесіктен шеше бастайды.
Осы мезетте ?арлы?ашта жетеді.Балапандары бол?ан жайды музыка ?уенімен баяндайды.?арлы?аш жанталаса ?ша ж?неледі.
Сахна жабылады.
Алтыншы к?рініс:
Таби?ат к?рінісі.?арлы?аш масаны ?уып жетіп алдын кес-кестейді.
Маса да ?олында?ы ш?лмегін артына ты?ып:
-Жолдан былай т?р! Мен патша?а тезірек жетуім керек.
-А-а,солай ма?Адамзатты? ?анын алып,з?лымды?ты ?айта орнатпа?шы екенсі? ?ой?
Екеуі ай?аса кетеді,бір мезгілде ш?лмек жерге т?сіп сынып ?алады,маса басын ?стап жерге отыра ?алады. ?шып т?рып ?олын ж?дыры?тай ?стап ?аша ж?неледі.Сахна жабылады.
Жетінші к?рініс:
Айда?ар сарайы.Маса ?шып келіп айда?ар?а бол?ан жайды айта бастайды,сол мезетте ?арлы?ашта ?шып жетіп,масаны ?а?ып ??латады.Айда?ар ызаланып ?арлы?аш?а тап береді де,??йры?ын ж?лып алады.?арлы?аш ?лсіреп жерге ??лай кетеді.У?зірлерде ж?гіре жетіп,?арлы?аш?а тап береді.?арлы?ашта ?шып ?лгереді.У?зірлер айда?ар?а барып б?рі опыр-топыр болып ?алады.
Сахна жабылады.
Сегізінші к?рініс:
Киіз ?й к?рінісі.Ана баласын ж?батып отыр?ан с?ті,?арлы?аш балапандарына ?шып келеді.Ана м?з болып,баласын к?теріп,?арлы?аш?а ?арап рахмет айтады.
?жейді? дауысы:-адамзат ?аны ?шін ай?ас?ан ?арлы?аш з?лымды?ты же?іп ??йры?ынан айырылып шы?ыпты. Сахна жабылады.
То?ызыншы к?рініс:
Сахна?а ?жей мен бала шы?ады.
-Міне,балам,осылай н?зікте,талдырмаш ?арлы?аш адамзатты ажда?адан аман-сау са?тап ?ал?ан дейді.?арлы?ашта адамды дос т?тып,?ясын адамдар?а жа?ын салады екен.Содан бері ?арлы?ашты жа?сылы?ты? жаршысы,?асиетті ??с дейміз,балам.
-Т?сіндім, ?же.....Енді менде ?арлы?ашты ?ор?ап ж?ретін болам,?же.?скенде менде еліме ?арлы?аш сия?ты ?айырымды істер жасайтын болам!
-Бар бол,балам!А?ылдым сол.
Сахна жабылады.
?олданыл?ан ?осымша материалдар:
?аза? хрестоматиясы 2008ж
814
60 039 
