Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау» технологисын қолдану

Ұялы негізгі мектебінің

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Боштаева Гульзира Төлепбергенқызы

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау»  технологисын қолдану

 Қай елдің болсын өсіп өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.

"Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз" деген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі жай айтылған жоқ. Осыдан бастап жас ұрпақ бойындағы іскерлік пен олардың қабілеттерін ашу туындайды.

Ол үшін мен өз алдыма мынадай мақсаттар қоямын:

Алдымда отырған шәкірттерімнің әрқайсысын 10 жыл өткен соң қандай деңгейде көргім келеді?

Сол шәкіртімнің бойында қандай қасиеттер мен қабілеттер, ой-пікірлерді дамытуым керек?

Ал осыны жүзеге асыру үшін нені біліп, нені пайдалануым керек.

Л.Выготский: «Мектепте ғылымға бағытталған жұмысқа, ережені жаттауға қабілеті аз адам, өз қызығушылығын оятатын белгілі бір іс-әрекет саласында өте дарынды және қабілетті болуы мүмкін. Егер мұғалім бір нәрсені жақсы меңгертуді ойласа, оның қызықты болуын қамтамасыз етуі керек»,- деген сөзін алуға болады.   Осы тұрғыда «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» (СТО) бағдарламасының қазіргі таңда білімді, білгенін өмірге пайдалана алатын шәкірт тәрбиелеуде алатын орны ерекше.  

   Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз:

•        кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау;

•        күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға құштарлық;

•        үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым.

    «Сын тұрғыдан ойлауды дамыту» технологиясы үш кезең бойынша қолданылады:

Сабақта оқушыға білім дайын күйінде беріле салмау керек. Мұғалім шеберлігі арқылы баланың білімді игеруге қызығушылығын ояту қажет. Ал ол сұрақ әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы баланың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына жол көрсетеді.  Мен өз сабақтарымда, көбінесе қазақ  тілі пәнінде стратегияларды оқу бағдарламасына сәйкес бірізді жүйелі түрде қолданып келдім. Сабақта қолданып жүрген әдістерім мынадай: І – қызығушылықты ояту фазасында ой қозғау (шақыру).

ІІ – мағынаны ажыратуда түртіп алу жүйесі, 5 жолды өлең. ІІІ ой толғаныс фазасында Венн диаграммасы, еркін жазу т.б. стратегиялар арқылы баланың дамуына, оның бойындағы жеке қабілеттердің ашылуына, шығармашылықпен ізденуіне жол саламыз.        СТО бағдарламасына қатысудың нәтижесінде сабақта жеткен нәтижелерім: 1. Сабағымда сабақтың жаңа құрылымы пайда болды. Сабақтың жоспары: 1. Психологиялық дайындық. 2. Ой ашар. 3. Үй тапсырмасын тексеру. 4. Жаңа сабақ. І. Қызығушылықты ояту. а) Ой қозғау. ә) Өзіндік жұмыс. б) Түртіп алу ─ + ? v (INSERT) ІІ. Мағынаны тану сатысы. 1. Топпен жұмыс. 2. Бес жолды өлең. ІІІ. Ой толғаныс сатысы. 1. Венн диаграммасы. 2. Бағалау. 3. Үйге тапсырма.

    Соның ішінде “Венн  диаграммасы”, “Бес жолды өлең”, “Көрнекілік арқылы баяндау”, “Семантикалық карта” сияқты  стратегиялар   әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр жеңілдігіне қарай лайықтала  қолданылады. Мәселен:  “Венн кестесі” арқылы өз ойынан қорытып сөз шығару, екі затты салыстырып айырмашылығы, ұқсастығы туралы  сөз ойлап табу  оқушы үшін үлкен  ойды қажет етеді. Осы стратегияларды қолданудың  тиімділігінің  дәлелі ретінде оқушылардың  жұмыстарын ұсынамын:

6  сыныпта  «Сын есімнен өткенді қайталау»  тақырыбында  СТО технологиясына негізделген сынақ сабақ өтті.   “Көрнекілік арқылы баяндау” стартегиясы бойынша 6 класс оқушыларының  топтық жұмысы:  (оқушылар үш топқа бөлініп, әр топқа үш түрлі өлең шумақтары таратылды, оқушылар мәнерлеп оқып, содан соң бір-бірімен ақылдасып, сурет салып  қорғады).

I топтың жұмысы :

А) Көктем күні күркіреп,

Жаңбыр жауды сіркіреп

Бәйшешектер  дүркіреп,

Шыға келді қыр түлеп.

Көктем  күні шуақты,

Көктем күні қуатты.

Мал жағалап суатты,

Сай-саламен су ақты.

IІ топтың жұмысы :

Б) Көктем кереметі.

Көктем келді.Көктемде жаңбыр жауады.Ауа райы жылына бастайды.Мұз,қар еріді.Жер күндіз жібіп,кешке қарай тоңазиды.Ағаш бұтақтарында бүршіктер пайда болды.Өзендерде сең жүре бастады.Көктемде бәйшешектер өседі.Құстар ұшып келеді.Наурыз мейрамы болады.Маған көктем мезгілі ұнайды.

     ІІ. Мағынаны таны

Ережелер мен мағыналарды ажырату үшін «Сынақ бетін» пайдаландым.

ІІІ. Ой толғаныс

«Түртіп алу стратегиясы»  бойынша мен оқушыларға мәтін оқып тұрамын, ал оқушылар сол мәтіннің ішінен сын есімдерді тез- тез жазып алады.

Ақтайдың ағаш үйінің іші- тысы салтанатты, өте көрікті. Оның сұлу көздерінің ақ- қарасы әлі де тап- таза. Көгілдір өзен жай ғана толқып ағып жатыр. Аспалы бесік өзінің екпінімен тербеліп тұра берді. Бірі сұлу, бірі мықты, бірі жүйрік. Адам тастай берік, гүлдей нәзік.

IV. Рұқсат етілмейтін түстер ойыны

Алдымен мені мұқият тыңдаңыздар. Қазір мен сіздерге сұрақтар қоямын, ал сіздер жуаптарын баған бойына жазып отырасыздар және де бұл ойынның барысында бір түсті екінші рет қайталауға болмайды.

Сонымен ойын шартына түсінсек ойынымызды бастайық.

Сұрақтар:

1. Шөптің  түсі қандай?
2. Аспан түсі қандай?
3. Күнбағыстың жапырақтарының түсі қандай?
4. Күзде жапырақтың түсі қандай болады?
5. Күннің түсі қандай болады?
6. Қардың түсі қандай?
7. Теңіздің түсі қандай?
8. Құрбақаның түсі қандай?

Жауаптары:

1. Жасыл;
2. Көк;
3. Шөптің түсі сияқты;
4. Сары;
5. Қызыл, күрең қызыл;
6. Жарқыраған;
7. Қайың түстес немесе теңіз толқындарының түстерімен бірдей;
8. Баптақ түстес;

V. Дөңгелек үстел

«Дөңгелек үстел» стратегиясы бойынша берілген ақ парақтарға сын есім туралы білетіндерін қорытып жазады, соңғы жазған оқушы оқиды.

2.Немесе оқушылардың берілген мәтін бойынша жұмыс жасауға көмектесетін INSEPT стратегиясы,ол бойынша оқушыға оқу,тақырыппен танысу барысында

     V  - білемін

              -   - білгеніме сәйкес  келмеді 

+   - жаңа ақпарат

     ?   - тереңірек білгім келеді,зерттегім келеді,белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады.

       INSEPT оқығанын түсінуге,өз ойын басшылық етуге,ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал.Оқушылар білетіндерін  анықтап,білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді.

Ал, әдебиет сабағында  8 сыныптағы М.Мақатаевтің «Аққулар ұйықтағанда» поэмасын оқыту барысында І.Ой шақыру бөлімінде « Аққу» сөзінің сырына үңілсек,

ІІ.Топтастыру бөлімінде «Аққу» туралы оқушыларды еркін ойлауға және тақырыпты ашық талқылауға бағытталған стратегия екенін көреміз.

ІІІ. 5 жолдан тұратын қортындылау тақпағы - Сэнкуэн стратегиясы ақпаратты түйіндеп айту, терең ойды, сезімді және сенімді қысқа сөзбен қамтиды. Мысалы;

1.Аққу

 2.сұлу, нәзік

3.жүзеді, ұйықтайды, ұшады.

4.Аққуды атуға болмайды.

5.Аққу- киелі құс

Жалпы сын тұрғысынан ойлау, оқыту мақсатына жетудің нақты жолдарын көрсетеді.                                                                                                           

  Қорыта айтқанда,  оқыту технологиясының ең лайық деген технологияны таңдау ұстаз еркінде. Елбасы Н.Назарбаевтың «Біздің міндетіміз-бәсекелестікке лайық ұрпақ тәрбелеу»- деген ойын қолдай отырып, саналы, білімді, ұрпақты тәрбиелеуде ұстаздық рух, дана да, батыр да бас иетін ұлылық тілеймін.

          Болашақтың бәсекесіне қабілетті  ХХІ ғасыр шәкіртін тәрбиелеу білім беру саласының еш назарынан тыс қалған емес. Соған сай ұстаз- ізденімпаз ғалым, нәзік психолог, тынымсыз еңбеккер, білімпаз болғанда ғана қоғамның мықты да шығармашылығы жоғары жеке тұлғаны қалыптастырып, тәрбиелейтінімізге нық сенімдімін.