Календарно-тематическое планирование Литература аа5ыыта 3 класс

ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

Рабочая программа по курсу «Литература аа5ыыта» для 3 класса разработана в соответствии с требованиями ФГОС НОО на основе авторской программы Л.В.Захаровой и У.М.Флегонтовой. Рабочая программа рассчитана на 34 часа в год. Для реализации программного содержания используются: Литература аа5ыыта: 3 кылааска уерэнэр кинигэтэ: икки чаастаах. /Л.В. Захарова, У.М. Флегонтова; – Дьокуускай: Бичик, 2015.

Үлэлиир бырагыраама (1-4 кылаас) Үөрэх предметин өйдөбүлэ Үлэ бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх стандартыгар, ,,Россия гражданинын личноһын сиэрин-майгытын сайыннарыыга уонна иитиигэ Концепциятыгар,, , үөрэх предметин үөрэтии түмүктэригэр олоҕуран сурулунна. Бастакы сүһүөх оскуолаҕа литературнай ааҕыы сүрүн предметтэртэн биирдэстэрэ, икки хайысханы тутуһар: уус-уран айымньыны үөрэтии уонна тылы сайыннарыы. Предмет оҕо ааҕар үөрүйэҕин, тылынан уонна суругунан саҥатын сайыннарар сүрүн оруоллаах. Оҕоҕо ааҕар уонна тиэкиһи кытта үлэлиир үөрүйэх иҥмит эрэ буоллаҕына атын предметтэргэ ситиһиилээхтик үөрэнэрэ өйдөнөр. Литературнай ааҕыы предмет оҕо сааһыгар сөптөөх өйу-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру, майгыны-сигилини сайыннарар, ааҕыы эйгэтигэр киллэрэр, кинигэҕэ интэриэһи үөскэтэр, ааҕар баҕаны олохсутар, уус-уран айымньы тыл искусствота буоларын өйдөтөр, тылын-өһүн, оҕо бэйэтэ сайдар, дьону кытта бодоруһар кыаҕын олохсутар. ааҕыы оҕо лиичинэс быһыытынан сайдарыгар, тулалыыр эйгэтин өйүнэн- сүрэҕинэн, дууһатынан ылынарыгар суолтата улахан. Бу этиллэр сана литературнай ааҕыы предмет сүрүн сыалын быһаарар:

• ааҕыы араас көрүҥүн олохсутуу;

• уус-уран айымньы тиэкиһин кытта үлэҕэ оҕо тылын-өһүн сайыннарыы;

• араас көрүҥнээх информациянан үлэлиир үөрүйэхтэри сайыннарыы;

• оҕону уус-уран айымньыга сыһыарыы, айымньыны истэргэ, тылга болҕомтолоох буолууга иитии;

• оҕо тус олоҕун айымньы нөҥүө сиэр-майгы сыаннастарынан байытыы;

• оҕо литературатын эйгэтигэр киллэрии; кинигэҕэ интэриэһи, ситимнээхтик, тиһиктээхтик ааҕар баҕаны үөскэтии;

• тиэкиһи уонна кинигэни кытта үлэлиир үөрүйэҕи иҥэрии, үөрэх уонна научнай-познавательнай тиэкиһинэн үлэ бастакы үөрүйэхтэрин олохсутуу.

Маҥнайгы кылааска буукубаар кэнниттэн үөрэх дьылын иккис аҥаарыгар литературнай ааҕыы предметин үөрэтии саҕаланар. Уус-уран айымньыны ааҕан, үөрэнээччи айымньы ааптарын, дьоруойдарын кытта сэһэргэһэр, дьоруойдары кытта алтыһар, сиэр-майгы өрүттэрин, кинилэр сыһыаннарын ырытан, тоҕо итинник буолбутун, ол суолтатын, төрүөтүн өйдүүр буолар.

Уус-уран айымньы тыл искусствота буоларын ааҕыы уруогар ааҕан, тыл уруогар ырытан, айымньыны ырытар үлэҕэ тылы тэҥнээн, ааптар этэр санаатын, иэйиитин өйдүүр. Үөрэнээччи айымньы дьоруойдарыгар бэйэтин сыһыанын быһаарар, суруйааччы уонна айымньы туһунан санаатын этэн, сыһыанын көрдөрөр.

Предмет сүрүн ис хоһоонун араас оҕо литературата (саха, Саха сирин хотугу омуктарын, Россия араас омуктарын, тас дойду суруйааччыларын айымньылара), научнай-популярнай айымньылар арыйаллар. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары иэҥнээн көрүү тыл искусствотын дириҥник өйдүүргэ көмөлөһөр. ,, Литературнай ааҕыы,, предмети атын предметтэри (,,Культура,, ,,Тулалыыр эйгэ,, ,,Музыка,, ,,Уруһуй,,) кытта ситимнээх диэн өйдөбүлү үөскэтэр.

Литературнай ааҕыы предмет ис хоһооно:

1. Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата.

2. Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ.

3. Уус-уран айымньыны кытта үлэ. Кэрэ эйгэтэ уонна сиэр-майгы өртүгэр үлэ.

4. Оҕо ааҕар эйгэтэ.

Ааҕыы култуурата.

Бастакы салаа - Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата. Манна оҕо ааҕар уонна суруйар, истэр уонна саҥарар, араас ситуацияларга саҥа араас көрүҥүн туһанарга туһуланар. Бырагыраама таска сүһүөхтээн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан, онтон интонация, ааҕыы тэтимэ, ис хоһоонноохтук ааҕыы, сыыйа искэ ааҕыыга болҕомто уурар, бастакы сүһүөх саха оскуолатын үөрэнээччитэ мүнүүтэҕэ ааҕар нуорматын, быһа холоон биэрэр. Оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччи быһа холоон мүнүүтэҕэ 80-100 тылы ааҕар. Маннык нуорма оҕо бэйэтигэр эрэллээх буолуутун, аахпыт тиэкиһин ис хоһоонун өйдүүрүн, үөрэх тиэкистэрин кытта үлэҕэ көҕүлүүр.

Предмет ис хоһоонугар истии диэн сала ирдэбил быһыытынан бэриллэр. Бу сала оҕо тылга, дьон саҥатыгар болҕомтолоох буоларын, этиллибит кэрчик үрүн санаатын араарарын, өйдүүрүн, ырытарын, өйдөммөт түгэҥҥэ туоһулаһар ыйытыылары биэрэрин ирдиир. саҥаны сайыннарыы (бэйэ санаатын этии, ыйытыы биэрии, ыйытыыга эппиэт, кэпсэтиһии, кэпсээһин) саҥа этикетын кытта быстыспат ситимнээхтик бэриллэр. Үөрэнээччи саҥарын иннинэ тугу этиэн баҕарарын толкуйдаан, ырытан, хонтуруолланан, атын киһини болҕойон истэн, кэпсэтэр киһитигэр убаастабыллаахтык сыһыаннаһан иитиллэрэ эрэйиллэр.

Улахан болҕомто сурук үлэтигэр ууруллар. ааҕыы уруогар үөрэнээччи аахпыт тиэкиһигэр олоҕуран бэриллэр тиэмэҕэ бэйэ санаатын, аахпыттан, өйтөн (ойуулаан, ырытан, кэпсээн) суруйа үөрэнэр. Бастакы сүһүөх оскуолаҕа оҕо истэр, ааҕар уонна суруйар дьоҕурун сайыннарар.

Иккис салаа –«Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ»

Уус-уран айымньыны кытта үлэҕэ үөрэнээччи тиэкиһи чаастарга үллэрэ, чаастарга аат биэрэ, былаан оҥоро, аахпыт тиэкиһи кылгатан уонна сиһилии кэпсии, сүрүн санаатын араара уонна ону бэйэ тылынан этэргэ үөрэнэр. Бу сала тиэкис араас көрүҥүн өйдүү ойуулуур, ырытар, кэпсиир), тиэкис аатын ис хоһоонун кытта ситимнии, үөрэх научнай-биллэрэр уонна уус-уран тиэкиһи араара, суолтатын быһаара үөрэнэр. Үөрэнээччи бодоруһуу арааһын, сыалын-соругун өйдүү үөрэнэр, учуутал көмөтүнэн кэтээн көрөр.

Үһүс салаа –«Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ» оҕо уус-уран айымньы нөҥүө сиэр-майгы туһунан өйдөбүлэ кэҥииригэр, эстетическай уонна айар дьоҕура сайдыытыгар туһуланар. Оҕо уус-уран айымньыга да, биллэрэр да тиэкискэ тулалыыр эйгэ ойууланар ньыматын араара, уратылаһар өрүтүн өйдүү, бэйэ тиэкиһин оҥоро үөрэнэр. Бырагыраама оҕо уус-уран литературатын кытта буолбакка, искусство атын көрүҥнэрин тиэкистэрин (айымньыларын) кытта билсиһиннэрэр.

Үөрэнээччи уус-уран айымньыны научнай-биллэрэр ис хоһоонноох тиэкистэн араара үөрэнэр. Уус-уран айымньы – ааптар айымньыта, кини баай тыл-өс көмөтүнэн тулалыыр эйгэ уонна дьон араас сыһыанын, ааҕааччыга үтүө сыаннастары, майгыны-сигилини иҥэрэр, кэрэҕэ угуйар искусство ураты көрүҥэ диэн өйдүүр. Литературнай ааҕыы ис хоһоонугар уус-уран айымньыны судургу ырытыы: ол эбэтэр бастаан тиэкиһи сабаҕалаан, истэн, онтон ааҕан, ырытан, хат-хат төннөн, ис хоһоонун кытта тэҥнээн көрүү ыытыллар. Айымньыны ырытыыга термин туттуллуута. Айымньы уус-уран тыла ааҕыы бары этабыгар болҕомто киинигэр турар. Тиэкис аналиһыгар тыл (эпитет, тэҥнэбил) туспа тутан ырытыллыбат, айымньыга сыһыаран, туох суолталаахтык туттуллубутун тоһоҕолоон бэлиэтэнэр, көрүллэр. ааҕыы ис хоһоонугар оҕо сааһыгар өйдөнөр тиэмэ уонна уус-уран айымньы проблемата, онно этиллэр майгы-сигили сыаннастара, тыла- өһө көрүллэллэр. Айымньыны ырытыы араас таһымнаах сюжет таһымыгар (дьоруойдары кытта билсиһии, кэпсэнэр түгэни ырытыы); дьоруой таһымыгар (дьоруой тугу эрэ гынар сүрүн ис хоһооно, киниэхэ ааҕааччы сыһыана); ааптар таһымыгар (ааптар дьоруойугар сыһыана, ааптар этэр санаата уонна айымньы уопсай ис хоһооно). Маннык ырытыы айымньыны бүттүүн көрөргө сүрүн хайысха буолар. айымньыны араастаан ырытыы, оҕо айымньы ис хоһоонун өйдүүрүгэр, тылга болҕомто уурарыгар, өйө-санаата байарыгар, майгыта-сигилитэ тупсарыгар көдьүүстээх.

Айымньыны хаста да төхтүрүйэн ырытыы түмүгэр, оҕо доҕордоһуу, убаастабыл, кыра уонна кыаммат дьоҥҥо көмөлтө, үтүө сыһыан сыаннастарын иҥэринэр, ааҕыыттан дуоһуйар, астынар, болҕомтолоох ааҕыы түмүгэр айымньы туһунан, ис хоһоонугар бэйэтин сыһыанын этэр. Бырагыраама айылҕа тиэмэтин хабар элбэх айымньылаах, ол иһин оҕо айылҕаны кэтиир үөрүйэҕэ олохсуйар, олоҕун уопута сайдар. оҕо айар дьоҕура сайдарыгар айымньыны оонньоон көрдөрөрө, онно кыттара улахан оруоллааҕын бырагыраама учуоттуур. Айымньыны оонньоон көрдөрөрүгэр оҕо айымньыны, дьоруойдарын өйдүүр, бэйэтин сыһыанын тириэрдэн оонньуур.

Төрдүс салаа –«Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата» ааҕыы эйгэтин ис хоһоонун уонна ааҕыллыан сөптөөх айымньы аатын ыйар. Манна саха, Саха сирин хотугу омуктарын, Россия араас омуктарын, тас дойду суруйааччыларын уус-уран айымньылара, научнай-биллэрэр, аныгы кэм суруйааччыларын айымньылара, ону таһынан норуот тылынан уус-уран айымньыта (остуоруйа, үһүйээн, ырыа, өс хоһооно, таабырын о.д.а.) киирэллэр. Бырагыраама кыра оҕо интэриэһин учуоттаан, олох араас өрүтүн хабар айымньыларга болҕомто (уурар) биэрэр: бэйэ саастыылааҕын уонна улахан дьону кытта сыһыан, мүччүргэннээх сыры, айылҕа, дойду историята, култуурата, омуктар култууралара, ону тэҥнээн көрүү, биир тиэмэлээх араас ааптар айымньытын ааҕыы, ырытыы о.д.а. Тиэмэ төһөнөн киэҥ да, оҕо соччонон олоҕун уопута байар кыахтанар, билэр-көрөр баҕата кэҥиир, ааҕар кыаҕа сайдар, ааҕыы култуурата иҥэр. Киирбит айымньылар кыра саастаах оҕо өйүн-санаатын, майгытын-сигилитин, эстетическэй өттүнэн иитиигэ оруоллара улахан. Оҕо ааҕар үөрүйэҕэ сайдыытын көрөн, тулалыыр эйгэтин туһунан билиитэ дириҥээн истэҕин аайы, ааҕар эйгэтэ кылаастан кылааска кэҥээн, эбиллэн, байытыллан иһэр. Сыыйа о5о библиографическай култуурата олохсуйар.

Онон литературнай ааҕыы кууруһа художественнай-эстетическэй, өй-санаа, майгы-сигили хайысхалаах буолан ааҕыы кэмпитиэнсийэтин байытар, кэҥэтэр. Үөрэнээччи бэйэтин билиитин, ааҕар үөрүйэҕин, сатабылын үөрэх сыалын уонна тустаах олох түгэннэрин быһаарарыгар сөпкө туһанар үөрүйэҕин олохсутунар, кэпсэтэр эйгэтэ еэҥиир, ааҕыы култуурата сайдар (аахпытын дириҥник өйдүүр, ааҕар кинигэтин талар үөрүйэхтэнэр, уус-уран литератураны өрүү ааҕар баҕата олохсуйар). Оҕо ааҕар култуурата төһөнөн баай да, соччонон үтүө майгылаах-сигилилээх уонна кэрэ өттүгэр сайдыылаах.

Түмүктээн эттэххэ, ,,Литературнай ааҕыы,, ис хоһооно оҕо тылын-өһүн, аан дойду уус-уран литературатыгар киириитин, ааҕар кыаҕын, ааҕар култууратын сайыннарар, байытар.

Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ

Үөрэх былаанынан алын сүһүөх оскуолаҕа литературнай ааҕыыны үөрэтиигэ барыта 238 ч. көрүллэр. Ол иһигэр: 1 кылааска - 34 чаас; 2 кылааска - 68 чаас; 3 кылааска - 68 чаас; 4 кылааска – 68 чаас.

Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ

Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ

1. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутуу;

2. Атын омук историятыгар уонна култууратыгар убаастабыллаахтык сыһыаннаһыы.

3. Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарыы.

4. Бодоруһууга майгы-сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар.

5. Эстетическэй сыһыаны олохсутуу.

6. Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарыы.

7. Бииргэ үлэлиир сатабылы сайыннарыы;

8. Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну олохсутуу;

9. Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи олохсутуу;

10. Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтии, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү, сыһыаны олохсутуу.

Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ

1. Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, учугэйдик толкуйдаан саҥарар, тылынан уонна суругунан тиэкиһи онорор;

2. Сорудаҕы толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын…

3. Сэһэргэһэр киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас сана үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр.

4. Тэҥнэбил, ырытыы, түмүү, түмүктээһин, наардааһын, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү булар, хайа баҕрарар тиэмэҕэ кэпсэтиһиигэ кыттар.

5. Атын предметтэри үөрэтэргэ ,,Литературнай ааҕыы,, төрүт буоларын уонна предметтэр алтыһыыларын өйдүүр (бодоруһуу, култуура, айымньылаах үлэ; кинигэ, ааптар, айымньы ис хоһооно; уус-уран тиэкис уо.д.а.); гуманитарнай-эстетическэй хайысхалаах предметтэр икки ардыларынааҕы сибээстэрин өйдүүр.

6. Үөрэх дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар, туһанар.

7. Үөрэх дьарыгын туруоруллубут соруктарга олоҕуран былаанныыр, хонтуруолланар уонна сыаналанар, ситиһиигэ тиэрдэр ордук көдьүүстээх ньымалары быһаарар.

Тустаах үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ

1. Уус-уран айымньы омук уонна аан дойду култуурата, сиэр-майгы сыаннастара уонна баар үгэстэр харыстабыллаах буолуохтаахтарын, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдиллиэхтээҕин өйдүүр.

2. Кинигэ - киһи-аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, харыстабыллаах сыһыаны олохсутуу.

3. Уус-уран айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар.

4. Саха уонна Россия элбэх ахсааннаах норуоттарын уус-уран литератураларын духуобунай уонна сиэр-майгы сыаннастарын өйдүүр.

5. Сайдыылаах, үөрэх бары предметтэригэр ситиһиилээх буолууга тиһиктээх ааҕыы суолтатын өйдүүр; аан дойду, Россия историятын уонна култууратын, үтүө уонна мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх.

6. Ааҕыы суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр, дьүүллэһиигэ кыттар, герой араас быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр.

7. Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылааһын, аахпыты араастаан уларытыы, уус-уран, научнай-популярнай уонна үөрэтэр тиэкистэри ырытарга судургу литературоведческэй өйдөбүллэри туһаныы, салгыы ааҕааччы быһыытынан уонна тыла-өһө сайдыытыгар суолталааҕын өйдүүр.

8. Бэйэ ааҕарга сөптөөх кинигэни талары сатыыр, тиэмэтичэскэй, алфавитынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар, бэйэ ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар, эбии дьарыктанарга, информация хомуйарга ыйар-кэрдэр матырыйаалынан таба туһанар.

Үөрэх предметин ис хоһооно

Саҥарыы уонна ааҕыы үлэтин көрүҥнэрэ

Истии. Туора саҥаны истэн ылыныы (кэпсэтэр киһи саҥата, араас тиэкиһи ааҕыы). Туора саҥаны хайдах баарынан өйдөөһүн, истибит айымньы туһунан ыйытыыга сатаан хоруйдааһын, буолбуту сааһылаан быһаарыы; саҥа соругун өйдөөһүн; үөрэх, научнай-биллэрэр, уус-уран айымньы тиэкистэрин истэн баран, ыйытыыны сатаан биэрии.

Таска ааҕыы. Тылы, этиини уонна тиэкиһи буукубалаабакка уонна сүһүөхтээбэккэ таба ааҕыы. Сүһүөҕүнэн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан өйдөөн ааҕыы, тыл ситимин интонациянан холбооһун; тиэкис ис хоһоонун өйдүүр туһугар кылаастан кылааска ааҕыы тэтимин түргэтэтии. саҥарар саҥа (тыл ситимэ уонна этии) суолтатын өйдүүргэ ыйыы биэрии. Дьоҕус тиэкиһи хоһоонноохтук ааҕыы: таба саҥарыы уонна интонация нуорматын тутуһуу; ааҕыы соругун өйдөөһүн, ааҕар айымньыга сыһыаны көрдөрүүгэ интонацияны тутуһуу, саҥарыы уонна бодоруһуу соругар сөп түбэһиннэрэрн ааҕыы тэтимин түргэтэтии эбэтэр бытаардыы. Сурук бэлиэтэ чорботуллар этиилэрин интонациялаахтык ааҕыы. Араас көрүҥнээх уонна тииптээх тиэкистэр уратыларын өйдөөһүн.

Искэ ааҕыы. Кээмэйинэн уонна көрүҥүнэн (жанрынан) сөптөөх айымньылары таска ааҕыыттан сыыйа искэ ааҕыыга көһүү. Аахпыт тиэкиһи өйдүүргэ ис хоһоонун санатыһан уонна ыйытыыларга хоруйдаан хонтуруолланыы уонна көннөрүнэр ньымалары туһаныы.

Ааҕыы араас көрүҥүн (үөрэтэр, талар, билсэр) туһанан, үөрэх уонна научнай-биллэрэр тиэкистэн информацияны булла үөрэнии.

Ааҕыы араас көрүҥүн уратытытн өйдөөһүн: факт, ойуулааһын, этиини толоруу уо.д.а.

Араас көрүҥнээх тиэкиһинэн үлэ. Уус-уран, үөрэх, научнай-популярнай тиэкистэр өйдөбүллэрин били, кинилэри тэҥнээһин. Маннык көрүҥнээх тиэкистэри оҥоруу соруктара. Көннөрү этиилэртэн тиэкиһи араарар үөрүйэҕи баһылааһын.

Тиэкис тиэмэтин уонна сүрүн санаатын бэйэ быһаарыыта; төрүөт уонна түмүк сибээстэрин быһаарыы;; тиэкиһи сөптөөх кэрчиктэргэ араарыы. Хас биирдии кэрчик уонна тиэкис сүрүн чаастарын быһаарыы, аат биэрии; тиэкис ис хоһоонун ааттыыр ыйытыы этиилэринэн эбэтэр бэйэ толкуйунан былаан оҥоруу. Тирэх тылларынан эбэтэр бэйэ оҥорбут былаанынан тиэкиһи сиһилии, талан, кылгатан кэпсээһин. Кэпсииргэ туох кэнниттэн туох буоларын чопчу ситимнээн тутуһуу. Аахпыт тиэкиһи эбэтэр атын бэриллибит холобуру үтүгүннэрэн, ойуулааһын, сэһэргээһин, толкуйдааһын тиэкиһи оҥоруу. Кэпсэтии кэмигэр кинилэри туох сыаллаах туһанары быһаарыы.

Элбэх информация араас көрүҥүн кытта үлэлээһин.

Уопсай ырытыыга кыттыы: ыйытыыга хоруйдааһын, чопчу тиэмэҕэ иһитиннэрии оҥоруу, атын киһһи этэрин истии, кэпсэтии кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрии. Ыйынньыгы уонна көрдөрөр-ойуулуур матырыйаалы туһаныы. Тиэкис ис хоһоонун ойуулааһын (айылҕа, герой тас көрүҥэ, буолар сирэ) уонна толкуйдааһын (туох туһунан кэпсэнэрэ, сүрүн санаата) ньымаларын туһанан хаттаан оҥоруу. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээһин, кэпсэтиигэ туох сыаллаах туһанары быһаарыы: ааҕааччы иэйиитигэр сабыдыаллааһын.

Библиографическай култуура. Кинигэ - искусство ураты көрүҥэ. кинигэ - били төрдө. Саха сиригэр бастакы кинигэлэр уонна кинигэни бэчээттээһин саҕаланыыта (уопсай өйдөбүл). Үөрэх, уус-уран, ыйынньык кинигэ. Кинигэ ис хоһооно эбэтэр иһинээҕитэ, таһа, титульнай илииһэ, аннотацията, ойуулар (иллюстрациялар). кинигэҕэ информация көрүҥэ: научнай, уус-уран (кинигэ тас көстүүтүгэр олоҕуруу, ыйар- иллюстративнай матырыйаал).

Кинигэ тиибэ: айымньы-кинигэ, хомуурунньук-кинигэ, суруйуулар хомуурдара, периодическай бэчээт, ыйынньык, тылдьыт, энциклопедия арааһа.

Бэриллибит испииһэгинэн кинигэни талы, картотекалар, библиотекаҕа оҕо кинигэлэрин туһаныы. Алфавитынан каталог. Оҕо сааһыгар сөптөөх тылдьытынан уонна ыйынньык-литературанан туһаныыта.

Учуутал көмөтүнэн үөрэх уонна научнай-популярнай тиэкистэр уратыларын быһаарыы.

Уус-уран айымньы тиэкиһинэн үлэ. Уус-уран айымньы ис хоһоонун өйдөөһүн, иэйиилээхтик ылыныы. Айымньы аатын кытта ис хоһоонун өйдөөн ситимнээһин.

Уус-уран тиэкис уратытын быһаарыы, айыллыбыт сыалын өйдөөһүн (ааҕааччыга ойууламмыт хартыына уонна уран тыл ньымата). Тылы хайдах иһиллэринэн уонна суолтатынан ырытыы, көнө уонна көспүт суолта. Суруйааччы айбыт хартыынатын өйгө ойуулуур үөрүйэх.

Тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туһанан, айымньы тиэкиһи эбэтэр быһа тардыыны бэйэ айыыта. Уруһуйдарынан эбэтэр иллюстрацияларынан кэпсээн айыы; уус-уран айымньыттан иллюстрацияҕа сөп түбэһэр кэрчиктэри булуу. Аахпыт тиэкистэн быһа тардыыны тылынан ойуулааһын.

Айымньы геройун характеристикалааһын (мэтириэтэ, майгыта, туттуута-хаптыыта, саҥата), буолбут быһыы төрүөтүн ырытыы. Сурун санааны тириэрдэн, сиһилии, талан уонна кылгатан кэпсиир дьоҕуру иҥэрии. Геройдар быһыыларын маарыннатан эбэтэр утары тутан тэҥнээһин; онно сөп түбэһэр тылы эбэтэр тыл ситимин булуу. Тиэкиһи ырытыыга учуутал көмөтүнэн ааптар геройга сыһыанын, айымньы сүрүн санаатын быһаарыы.

Тиэкистэн сөптөөх кэрчиктэри булуу: айылҕаны ойуулааһын, буолар сирэ-уота, герой туттуута-хаптыыта. Бэриллибит быһа тардыыны бэйэ талан кэпсээһинэ, тирэх тылы, тыл ситимин кэпсээнтэн булуу. Буолар түгэннэринэн, уйулҕаны ойуулааһынынан, геройдар быһыыланыыларынан маарыннаһар быһа тардыылары араас айымньыттан булан тэҥнээһин; түмүү уонна түмүктээһин.

Кыра кээмэйдээх хоһооннору уонна норуот тылынан айымньыларын өйтөн ааҕыыга үөрэтии.

,,Төрөөбүт дойду,, диэн өйдөбүлү иҥэриини, киниэхэ таптал Россия бары норуоттарын айымньытыгар көстүүтэ. Араас норуот тылынан айымньытыгар тиэмэ, сүрүн сана, герой, сиэр-майгы сыанабыла маарыннаһыыта. Россия духуобунай-нравственнай, култуурунай үгэстэрин ылыныы, үөрэнии.

Литературнай - уус-уран айымньыларга арыллар амарах сана, чиэһинэй, хорсун быһыы, доҕордоһуу, өстөһүү, аба-сата, кырык, бэйэ суолтатын билинии, дьоһуннаах, сиэрдээх буолуу курдук сиэр-майгы, этика Ойдобуллэрин ылыныы, иҥэринии. Бу өйдөбүллэри герой атын дьоҥҥо, айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ сыһыанын холобуругар олоҕуран ырытыы. Дьону кытта сыһыаҥҥа бэйэҕэр баҕарбаккын оҥорума, бэйэҕин таптыырыҥ курдук атын киһини таптаа диэн сиэр-майгы, сиэр-сигили быраабылаларын тутуһуу туһунан толкуйдааһын; ону күннээҕи олоххо алтыһыыга туһаныы: бэйэмсэх, ымсыы буолуу, хара санааланыы курдуктартан туттунар сана. Остөһүүгэ, кырыктыйыыга, бэйэмсэх буолуута, атын киһи личноһыгар ытыктабыла суох сыһыаннаһыыта олоҕурар алтыһыы көдьүүһэ суогун дакаастыыр сюжеттар, литературнай персонажтар быһыылара маарыннаһыыта.

Истиҥник санаһыыга, тапталга, тулуурга, хардарыта көмөҕө, аһыныгас уонна амарах буолууга, алдьархайтан быыһааһын, тылга туру, албынтан-көлдьүнтэн куотунуу курдуктарга олоҕуран, доҕотторун кытта истиҥник сыһыаннаһар кэпсээн уонна остуоруйа геройдарынбыһыыларыттан холобуру аҕалар үөрүйэх.

Айымньы геройдарын үтүө уонна мөкү быһыыларын өйдөөһүн, учуутал көмөтүнэн санааны олохтоохтук этинии. Бэйэ быһыытын ырытыы, литературнай айымньыттан сөбүлүүр геройу үтүктэр баҕа.

Үөрэх, научнай-популярнай уонна уус-уран тиэкиһи кытта үлэ. Айымньы аатын өйдөөһүн, ис хоһоонун кытта ситимнээһин. Үөрэх уонна научнай-популярнай тиэкистэр уратыларын туһунан информациялааһын. Үһүйээн, сэһэн, таҥара кэпсээннэрин биир уопсай уратыларын өйдөөһүн (быһа тардыы эбэтэр дьоҕус тиэкис). Төрүөт уонна түмүк сибээһин олохтооһуҥҥа араас көрүҥнээх тиэкиһи ырытыы судургу ньымаларын кытта билсиһии. Тиэкис сүрүн санаатын быһаарыы. Тиэкиһи чаастарга араарыы. Кыра тиэмэлэри быһаарыы. Күлүүс эбэтэр тирэх тыллар. Тиэкиһи хаттаан оҥоруу алгоритмын туттуу. Күлүүс тылга, моделга, схемаҕа тирэҕирэн тиэкиһи хаттаан оҥоруу. тиэкиһи сиһилии кэпсээһин. Тиэкистэн сүрүнүн арааран кылгатан кэпсээһин.

Кэпсэтэр үөрүйэх. Бодоруһуу сиэрэ. Диалокка, саҥа биир көрүҥэр, кэпсэтээччилэр сана атастаһалларын өйдөөһүн. Диалог уратытынан кэпсэтии сыалын били, ыйытыыны уонна хоруйу толкуйдааһын, кэпсэтэр киһини истэр үөрүйэх, кэпсэтиини ыйытыы уонна реплика көмөтүнэн көҕүлээһин буолаллар; тиэкис ис хоһоонугар уонна бэйэ тус уопутугар олоҕуран, бэриллибит тиэмэҕэ эбэтэр айымньы туһунан бэйэ санаатын этии. Бодоруһуу сиэрин тутуһуу. Норуот тылынан айымньытыгар олоҕуран, норуот кэпсэтэр сиэрин уратыларын кытта билсии.

Монолог - саҥа биир ураты көрүҥэ. Тиэкискэ (бэриллибит тиэмэ эбэтэр ыйытыыга хоруй) олоҕуран, сүрүн санааны быһааран дьоҕус этиини саҥарар үөрүйэх. Аахпыт эбэтэр истибит научнай-популярнай, үөрэх уонна уус-уран тиэкистэр уратыларын учуоттаан туран тириэрдии.

Тугу этэри эрдэ былааннааһын (хайдах саҕалыыры, онтон тугу этэри уонна тугунан түмүктүүрү); этэр сана сыалыгар сөп түбэһэр тылы- өһү булуу. Ойуунан, аахпыт тиэкиһинэн эбэтэр бэриллибит тиэмэҕэ ситимнээх саҥа, кэпсэтии сиэрин тутуһан кылгас кэпсээни оҥоруу.

Сурук. Суругунан саҥа сиэрэ. Суругунан саҥа нуорматын тутуһуу; ис хоһООН аатыгар, тиэмэтигэр сөп түбэһиитэ (буолар сирэ, герой характера). Суругунан саҥаҕа тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туттуу (синоним, антоним, тэҥнээһин). Суругунан тиэкиһи бэрэбиэркэлэнии уонна көннөрүү.

Бэриллибит тиэмэҕэ, бэйэ кэтээн көрүүтүнэн эбэтэр аахпыт айымньы туһунан кылгас өйтөн суруйуу, ойуулааһын уонна толкуйдааһын ньымаларын туһанан кинигэ, дьоҕус кэпсээн (бэйэ олоҕор буолбут түгэн) суруйуу.

Оҕо ааҕар эйгэтэ

Норуоттар тылынан уус-уран айымньылара. Кыра кылаас үөрэнээччитин ссаһыгар сөптөөх XIX – XX үйэтээҕи Россия норуоттарын уонна тас дойдулар литератураларын, оҕо литературатын классиктарын, Россия норуоттарын уонна тас дойдулар билиҥҥи суруйааччыларын айымньылара. Уус-уран, научнай-популярнай, историческай, муччургэннээх сырыылардаах, ыйынньык-энциклопедия кинигэлэр, оҕо хаһыата, сурунаала. Кылааска ааҕыыга уонна истиигэ, бэйэ уонна дьиэ кэргэнинэн ааҕыыга, атын оҕолору кытта уонна дьиэ кэргэҥҥэ ырытыыга аналлаах айымньылар араас көрүҥнэрэ (саха уонна Россия норуоттарын остуоруйалара; таабырыннар, ырыалар, чабырҕахтар, өс хоһоонноро; кэпсээннэр уонна хоһооннор; үһүйээннэр уонна номохтор).

Бырагыраама сүрүн тиэмэлэрин ис хоһооно; араас норуот фольклора, Ийэ дойду, киниэхэ таптал, историята, айылҕата; оҕо, ыал уонна оскуола; кырачаан доҕотторбут; үтүө быһыы, доҕордоһуу, чиэһинэй буолуу, албан аат; дьиктилэр-дьиибэлэр, киэн туттар суруйааччыларбыт уо.д.а.

Кылаас аайы бэриллэр уопсай тиэмэлэргэ ааҕар үөрүйэҕи эрчийиигэ маннык салаалар тутуһуллаллар: ,,Библиотекаҕа дьарык,, ,,Биһиги театрбыт,, ,,Бэйэ ааҕыыта,, ,,Дьиэ кэргэнинэн ааҕыы,, ,,Ойуулуур-дьүһүннүүр эйгэҕэ,, ,,Айар бырайыак,, ,,Айымньы Дойдутун кистэлэҥнэрэ,,

Литература өйдөбүллэринэн үлэ

Тиэкистэн ойуулуур-дьүһүннүүр ньыманы булан араарыы: синоним, антоним; уус-уран быһаарыы, тэҥнээһин, метафора, сирэйдээн этии (учуутал көмөтүнэн).

Литература өйдөбүллэрин быһа холуйан били: уус-уран айымньы, тыл искусствота, ааптар (кэпсээччи), тиэмэ, герой (мэтириэтэ, туттуута- хаптыыта, майгыта, саҥата); ааптар геройга сыһыана (учуутал көмөтүнэн).

Сэһэн (кэпсээн) тутулун туһунан уопсай өйдөбүл, ойуулааһын (айылҕа, мэтириэт, мал-сал), толкуйдааһын (герой монолога, геройдар кэпсэтиилэрэ).

Кэпсээнинэн уонна хоһоонунан саҥа, хоһоонунан айымньы уратыта (ритм, рифма).

Айымньы жанра. Историческай-литературнай өйдөбүллэр: фольклор уонна ааптар айымньыта (араарыы).

Фольклор кыра жанрын били, араарыы, сүрүн санаатын быһаарыы.

Остуоруйа көрүҥнэрэ: тыынар-тыыннаах, олох-дьаһах, аптаах-алыптаах. Остуоруйа уус-уран уратыта: остуоруйа геройа, ойуулууур- дьуһуннуур ньымалар, тутула. Литературнай остуоруйа. Олоҥхо өйдөбүлэ, олоҥхо, бухатыыр, геройдара, Орто дойду, олоҥхо тыла.

Кэпсээн, хоһоон, үгэ туһунан уопсай өйдөбүл, тутулларын уонна ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын уратыта.

Айар үлэ

Ааспыт айымньыга маарыннатан ойуулааһыннаах уонна толкуйдааһыннаах остуоруйаны уонна кэпсээни айыы; учуутал көмөтүнэн остуоруйа сюжетын сайыннаран атын варианын толкуйдааһын.

Литературнай айымньы тиэкиһин уларытыы: оруолунан ааҕыы, инсценировкалааһын; хоһоонноохтук ааҕыы, тылынан ойуулааһын; ыһыллыбыт тиэкиһи сааһылааһыҥҥа араас ньыманы туһаныы (төрүөт-түмүк сибээһин олохтооһун, буолар түгэни сибээстээһин, дьайыылары толорууга түһүмэхтэри тутуһуу); өйтөн айыылаах аахпыттан суруйуу, уус-уран айымньыта (маарынныыр тиэкис), худуоһунньук хартыынатыгар, айымньынан ойуулар серияларыгар эбтэтр тус уопукка олоҕуран бэйэ тиэкиһин айыы.

Тылынан уус-уран, музыкальнай, ойуулуур-дьүһүннүүр айымньылары тэҥнээн көрүү; музыканы, хоһоону истиигэ олоҕуран бэйэ этиилэрин оҥоруу, онно бэйэ сыһыанын тириэрдии уонна ону тыл көмөтүнэн тириэрдии (учуутал көмөтүнэн).

3 кылааска аа5ыы уруога тематическай принципкэ оло5урар. Лексическэй тиэмэ ахсын үөрэнээччи онно сыһыаннаах норуот айымньытын, араас суруйааччы кэпсээнин, хоһоонун, тылбаас айымньытын аа5ар. Онон суруйааччыны кыттабилсиhии салгыы кэҥиир, биир тиэмэлээх тус- туспа айымньыны тэҥнээн көрөр кыах баар буолар. Тиэмэ араас өттүттэн арыллан, о5о билиитэ-көрүүтэ сааһыланарыгар туһалыыр.

Аа5ар, толкуйдуур, айар дьо5уру сайыннарыы Аа5ыы, интонацияны тутуhуу Тиэкиhи сөпкө, өйдөөн (сыыhа аахпытынбэйэтэ көннөрөн) таска доргуччу аа5ар. Туочука5а, соппутуойгатохтоон, тыыныллар, куолаhынуларытар. Ыйытыы, соруйуу, күүhүрдүү этииинтонациятын тутуhар. Оруолунан үллэстэн аа5ар. Кылаас таhынаа5ы аа5ыы Учууталис хоhоонункылгастыккэпсээбитэбэтэр соро5ун кэпсээбиткинигэтинкылаас таhыгар аа5ар. Айымньыаатын, авторын өйдүүр. Үчүгэйсуруйааччыдиэн өйдөбүл үөскүүр. Библиотека5а сылдьар,бэрээдэги тутуhар. Литературнай аа5ыы нэдиэлэ5э 1 чаас, сылга 34 чаас.