Катализаторлар мен ингибиторлар.Катализдік реакциялар

Сабақ тақырыбы :

Катализаторлар мен ингибиторлар.Катализдік реакциялар

Сабақтың мақсаты

Қоршаған ортада жүретін химиялық реакциялардың мәнін түсіндіру. Химиялық рекцияларды тездету және баяулатудың маңыздылығын ұғындыру. Өз ойларын айта білуге дағдыландыру.

Ойлан – жұптас - бөліс

Мәтінмен жұмыс

Химиялық реакцияның жылдамдығын өзгертетін заттарды ингиторлар деп атайды.

Кейбір катализаторлар реакцияны өте тез жылдамдатады — оларды оң катализ,

немесе жай катализ деп атайды, ал кейбіреулері реакцияны баяулатады — оларды теріс

катализ деп атайды.Катализ” терминін алғаш рет 1835 жылы швед химигі 

И.Берцелиус  ( 1779  –  1848 ) енгізген.    

Катализ түрлері .     Каталиттік реакцияларды катализаторлардың  және әрекеттесуші заттардың

фазалық күйлеріне байланысты гомогенді және гетерогенді  катализ деп бөледі

мұнан басқа , ферменттік үдерістермен байланысты микрогетерогенді  катализ түрі бар.

Автокатализ дегніміз реагенттер немесе өнімнің катализатор болуын айтамыз.

Гетерогенді катализ теориясына еңбегі сіңген Қазақстандық ғалым М.Бекетов

Мәтінмен жұмыс

Катализге әсер ететін факторлар        Температура әсері: температура артқанда каталиттік үдерістердің

жылдамдықтары артады , бұл реакция бағытына және катализатор

активтілігіне де әсер етеді. Әрбір катализатордың  жоғары активтілігі сол

реакцияға тән белгілі температурада байқалады Үдерістің оңтайлы

температурасын өзгерту катализатор активтілігіне нұқсан  келтіреді

Бұл , әсіресе , табиғаты ақсылдық  ферменттерде қатты білінеді . 

Биологиялық ингибиторлар ферменттер деп аталады.     Қысымның  әсері . Қысым (немесе көлем) өзгеруі кейбір каталиттік

реакцияларға елеулі әсер етеді . Кейбір каталиттік реакциялар қалыпты

  қысымда өтпейді  (жоғарғы спирттер синтезі және т.б) . Қысымды арттырғанда

молекулалар арасындағы тиімді соқтығысулар кеміп , реакция жылдамдығы да өседі.       Еріткіштер әсері. Ерітінділерде өтетін каталиттік үдерістерде еріткіштің

молекулалары әрекеттесуші молекулаларды  реакцияға қабілеттірек етуі мүмкін.

Мысалы, полярлы  еріткіштердің молекулалары әрекеттесуші молекулаларды  

белсенді ионды түрге оіңай ауыстырылады . Промоторлар және ингибиторлар әсерлері

туралы жоғарыда айтылды.      

Катализатор (латынша  іnhіbeo  – тоқтату, тежеу) – зиянды  химиялық реакцияларды  

(металдардың  коррозияға  ұшырауын,  жағар май , тамақ өнімдерінің тотығуын),

тірі организмдегі ферменттер активтігін, өсімдіктердің өсуін тежейтін

табиғи және синтетикалық заттар.

Сергіту сәті

Берілген сөздердің мағынасын іс-қимылмен көрсету:

ІІ топ

І топ

-Баяу

-Жылдам

-Жай

-Қуатты

-Әлсіз

-Шапшаң

Тәжірибе – білімнің негізі

KOH+NaHCO 3 = NaOH+KOH+CO 2 H 2 O 2

C 12 H 22 O 11 +17O 2 =12CO 2 +11H 2 O K 2 CO 3

Оқулықпен жұмыс

Күкірт оксиді түзілуі үшін реакция температурасы 85 С°-тан 150 С° өзгерсе, реакцияның жылдамдық коэффициенті 3 -ке тең екенін ескерсек, реакцияның жылдамдық константасын анықтаңыз

Жеке жұмыс

Химиялық реакцияның жылдамдығына әсер ететін факторлар?

Ван Гофф коэффициенті қалай анықталады?

Катализатор дегеніміз...

Ингибитор дегенімізі...

Гомогенді катализ дегеніміз..

Гетерогенді катализ дегеніміз...

Рефлексия

“ Неге? Неге?”

Оқушы сабақтағы түсінігін айтып, сөйлемнің соңына “Неге?” сауалымен аяқтайды, келесі оқушы сұраққа жауап беріп, өз ойын жалғастырады да қайтадан “Неге?” сауалымен аяқтайды т.б.