Խոսքի զարգացում

Լեզվական նյութի ուսուցումը բանաստեղծության
հիման վրա

Դասարան_ վեցերորդ
Թեման_ Վերջածանցներ: Հ. Սահյան.
Դասի տիպը_ Կարողությունների, հմտությունների ձևավորման ու ամրապնդման
դաս
Նպատակը_ Ամրապնդել, ամրակայել աշակերտների գիտելիքները, հասնել նրան, որ
աշակերտները կարողանան.
Առաջին մակարդակ_ տեքստից ինքնուրույն դուրս գրել վերջածանցավոր բառերը:
Երկրորդ մակարդակ_ առանձնացնել բառի բաղադրիչները և դրանցով կազմել նոր
բառեր
Երրորդ մակարդակ_ բառակազմական վերլուծություն կատարել՝ տարբերելով վերջա_
ծանցն ու վերջավորությունը:
Մեթոդները_ Մտագրոհ, Վենի դիագրամ, T_աձև աղյուսակ
Ընթացքը_ Խթանման փուլում Մտագրոհ մեթոդով վերհիշելու ենք, թե որոնք են բառի
բաղադրիչները, և ներկայացնելու ենք գծապատկերով.

Այս աշխատանքից հետո աշակերտները գրատախտակին կգրեն իրենց սովորած նախա_
ծանցներն ու վերջածանցները՝ դրանցով կազմելով տարբեր բառեր:

Իմաստի ընկալում_ Բանաստեղծությունը առոգանությամբ ընթերցելուց կամ ասմունքե_
լուց հետո դուրս կգրենք կարմիր գրված անծանոթ բառերը բառատետրում, կբացատրենք
կգրենք հոմանիշները, կկազմենք նախադասություններ:
Առաջին մակարդակ_ Աշակերտներին կհանձնարարեմ բանաստեղծությունից դուրս գրել
վերջածանցավոր բառերը: Դրանք են՝ դատավոր, ձյունիկ, նաիրյան, ցնորք, ուժեղ և այլն:

Երկրորդ մակարդակ_Աշակերտները կընդգծեն այդ բառերի վերջածանցները, ապա
կխմբավորեն դրանք: Դժվար չէ նկատել, որ հավատք, երկինք, խորք, ցնորք բառերն
ունեն ընդհանուր -ք վերջածանցը, և պետք է առանձնացնել մի խմբի մեջ:
Երրորդ մակարդակ_Մեկ անգամ ևս կընթերցենք բանաստեղծության 5-րդ տունը.
Դու սիրտն ես հողի նաիրյան,
Ոգին ու ուղեղը,
Եվ քեզ հետ չափվում է միայն
Ուժեղից ուժեղը…
Գրատախտակին կգրենք ուղեղ , ուժեղ բառերը, և աշակերտները պետք է փորձեն գտնել տարբերությունը: Եվ կնկատեն, որ ուժեղ բառի –եղ-ը վերջածանց է, իսկ ուղեղ-ը՝
պարզ բառ:Ուսուցչի օգնությամբ աշակերտները նմանատիպ օրինակներ կմտածեն:

Բանաստեղծությունից առաջ՝ դասագրքի 141 էջում, կա մի առաջադրանք.Տրված
բայերից -ում վերջածանցով կազմի՛ր բառեր և գործածի՛ր նախադասությունների մեջ:
Օր.՝ ներել _ներում, զեկուցել_ զեկուցում և այլն:
Քանի որ աշակերտները դեռ չգիտեն անկատար դերբայի (ձևաբայի) կազմությունը,շատ
պարզ եղանակով ուսուցիչը պետք է բացատրի. –ում_ը վերջածանց է այն բառերում,
որոնք նախադասության մեջ գործածվում են ինքնուրույն և դառնում են առարկա ցույց տվող բառեր՝ գոյականներ:
Դատապարտյալին ներում շնորհվեց: (ի՞նչ-գոյական)_____-ում՝ վերջածանց
Իսկ եթե այդ բառերը հանդես են գալիս օժանդակ բայի հետ և դառնում են ստորոգյալ, ապա այդ դեպքում -ում_ը վերջավորություն է:
Մայրս միշտ ներում է ինձ:(ներում է-ստորոգյալ)_______-ում՝ վերջավորություն
Այդպես էլ բանաստեղծության առաջին տան մեջ.
Իմ ամեն երգի մեջ դու կաս,
Դու կաս ու երգում ես,
Դու ես դատավորս, վկաս,
Հավատքս, երդումս…
Աշակերտներն արդեն կտարբերեն, որ երգում(ես)___ -ում՝ վերջավորություն է, իսկ
երդում____-ում՝ վերջածանց:
Այդպես էլ պետք է բացատրել, որ ձյունիկ բառի մեջ -իկ_ը վերջածանց է, որովհետև
ավելացել է ձյուն բառին՝ փոխելով և՛ձևը, և՛ իմաստը:Իսկ մարդիկ բառի մեջ -իկ_ը վերջավորություն է, որովհետև փոխում է միայն ձևը(իմաստը չի փոխվել,դարձել է միայն հոգնակի թիվ):

Կշռադատման փուլ_ Վենի դիագրամով կփորձեմ ամփոփել և ամրապնդել աշակերտ_
ների ստացած գիտելիքները:

Տնային աշխատանք _Դուրս գրել բանաստեղծությունից պարզ բառերը և դրանք դարձնել ածանցավոր: