Կոնֆուցիականություն

ԿՈՆՖՈՒՑԻԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Կոնֆուցիականությունը բարոյափիլիսոփայական ուսմունք է, մշակված դրա հիմնադիր Կուն-Ցզիի` Կոնֆուցիոսի (մ.թ.ա. 551-479թթ.) կոմից, որը զարգացել է նրա հետևորդների կողմից և մտել է Չինաստանի, Ճապոնիայի, Կորեայի և մի քանի այլ երկրների կրոնական համակարգերի մեջ:

Կոնֆուցիոսի ուսմունքը. Կոնֆուցիոսը փոխառեց հնագույն հավատալիքները. նախնիների պաշտամունքը, հողի պաշատմունքը և հին չինացիների գերագույն աստվածություն և առասպելական նախահայր Շան-դիի պաշտամունքը: Արդյունքում նա զուգադրվեց Երկնքի հետ իբրև բարձրագույն աաստվածային ուժ, որը սահմանում է Երկրի վրա ողջ կենդանականի ճակատագիրը։ Իմաստության և ուժի այդ ակունքի հետ գենետիկական կապը կոդավորված է հենց երկրի «Երկնատակ», և տիրակալի տիտղոսի՝ «Երկքնի Որդի», անվանումների մեջ, որը պահպանվեց մինչ XX դարը: Չինական ավանդության մեջ Կոնֆուցիոսը հանդես է գալիս չինական «ոսկե դարի»՝ հնության, իմաստության պահապանի դերում։ Նա փորձում էր միապետներին վերադարձնել կորցրած հեղինակությունը, բարելավվել ժողովրդի բարքերը և նրան դարձնել երջանիկ: Ընդ որում նա ելակետ էր ընդունում այն պատկերացումը, որ հնագույն իմաստունները պետությունը ստեղծել են յուրաքնչյուր անհատի շահերի պաշտպանության համար:

Կոնֆուցիոսն ապրել է տնտեսական և քաղաքական խոշոր ցնցումների դարաշրջանում. կործանվում էր չժոուական տիրակալի՝ վանի իշխանությունը, խախտվում էին նահապետական-տոհմային նորմերը, քանդվում էր պետության ինստիտուտը: Հանդես գալով իշխող քաոսի դեմ՝ փիլիսոփան առաջ էր քաշում հասարակական ներդաշնակության գաղափարը, հիմնվում էր իմաստունների և հնագույն տիրակալների հեղինակության վրա, որոնց նկատմամբ ակնածանքը դարձավ Չինաստանի հոգևոր և հասարակական կյանքի մշտապես գործող խթան:

«Լունյույում», որտեղ գրի են առնված նրա զրույցները աշակերտների հետ, Կոնֆուցիոսը շարադարում է կատարյալ մարդու իդեալը (ցզյուն-ցզի)՝ անձը դիտարկելով իբրև ինքնագնահատող: Նա ստեղծեց մարդու կատարելագործման ծրագիր՝ հոգևոր զարգացում ապրած անձի և Տիեզերքի համերաշխությանը հասնելու նպատակով:

Ազնիվ այրը բարոյականության իդեալի սկզբնաղբյուր է ողջ հասարակության համար: Միայն նրան է տրված ներդաշնակության զգացումը և բնատուր շնորհը՝ ապրելու բնական ռիթմի մեջ: Նա ներկայացնում է սրտի ներքին աշխատանքի և արտաքին վարքի միասնությունը: Իմաստունը գործում է բնությանն համապատասխան, քանի որ ծննդյան օրվանից հաղորդակից է «ոսկե միջինի» պահպանման կանոններին: Նրա կոչումն է վերափոխել հանրությունը Տիեզերքում իշխող ներդաշնակության օրենքներին համապատասխան, կարգավորել և պահպանել ողջ կենդանականը: Կոնֆուցիոսի համար կարևոր են հինգ «մշտականություններ». ծես, մարդասիրություն, պարտք-արդարություն, գիտելիք և վստահություն: Ծեսի մեջ նա տեսնում մի միջոց, որը հանդես է գալիս իբրև «հիմք և աղբյուր» Երկնքի և Երկրի միջև, որը թույլ է տալիս յուրաքանչյուր անձի, հասարակությանը և պետությանը ներառել տիեզերական կենդանի միության ստորակագրության մեջ: Ընդ որում ընտանեկան բարոյականության կանոնները Կոնֆուցիոսը փոխադրեց պետության Ստորակագության հիմքում նրա կողմից դրվեցին գիտելիքի, կատարելության սկզբունքը, մշակույթին հարաբերվելու աստիճանը: Չափի զգացումը, որը ծեսի ներքին էության մեջ է դրված արտաքինի՝ հանդիսությունների և արարողությունների միջոցով, ներդաշնակ շփման արժեքները հասցնում է յուրաքանչյուրին՝ նրանց հաղորդակից դարձնելով առաքինություններին։ Ուսուցանելով այդ հատկանիշները՝ իմաստունները ստորակարգություն էին ստեղծում հասարակության մեջ՝ դրանով ապահովելով կենսունակությունը: Հանրությանը տրված բնական ռիթմը հասարակություն և պետության զարգացման նոր խթան էր առաջադրում: Բարոյական հատկանիշների մեկնությունը ուսուցչի աշակերտներին տված պատասխաններում միշտ համահունչ է բնությանը, կարծես ներծծված է ռիթմով և համապատասխան է շփման սուբյեկտին։ Կանխատեսությունն ու զիջողականությունը՝ զրուցակցի բարձր բարոյականության վստահության նշանները, նախօրոք բացառում են լարվածությունը: Այսպես, փոխադարձությունը կառավարչի և պաշտոնյայի շփման մեջ, որը հիմնված է պարտք-արդարության վրա, նախատեսում է պաշտոնյայի հավատարմություն ի պատասխան կառավարչի մարդասիրության, նրա համբերատարության և բարի կամքի (երեխաների նկատմամբ հայրական սիրո նմանությամբ)։ և պիտի հիմնավորվի պարտքի, արդարության, հավատարմության և հոգածության վրա (այլկերպ նման է հայրական սիրոն առ երեխաները): Կոնֆուցիական բարոյականության համատեքստում ստորադասի վիճակը երբեք նվաստացուցիչ չի համարվել. ենթադրվում էր, որ սեփական վարքին ի պատասխան, նա կստանա այնպիսի արձագանք, որը կգոհացնի իրեն:

Իբրև քաղաքական գործիչ՝ Կոնֆուցիոսը գիտակցում էր ծեսի կարևորությունը երկրի ղեկավարման հարցում: Ենթականերին հաղորդակից դարձնելով մեծի և փոքրի չափի զգացողությանը՝ ծեսը անձնական և հասարակական մակարդակում հարմարեցնում էր մարդուն «արտաքին միջավայրին», նպաստում էր հասունացող բախման նախապահպանմանը: Ծեսը նպաստում էր հանրությունում բազմազանութան պահպանմանը, անձի առաջ բացում էր կատարելագործման հեռանկարը, կյանքի իրական պահապան էր, թույլ էր տալիս գոյատևել ցանկացած ծայրահեղ պայամաններում՝ մասնավորապես սահմանափակ նյութական և բնական ռեսուրսների պայմաններում բնակչության կարիքների ներդաշնակեցումը: Յյուրաքանչյուրի հաղորդակցությունը չափի պահպանմանը ապահովում էր հասարակության մեջ բարոյական նորմերի պահպանմանը՝ մասնավորապես թույլ չտալով սպառողականության զարգացում և ոգեղենութան կորուստ: Չինական հասարակության և պետության կայունությունը, սնվելով չինական մշակույթի կենսունակությամբ, շատ բաներում պարտական էր ծեսերին: