Къумукъ литературадан дарс. Дарсны темасы: «Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар»

Къумукъ литературадан дарс.

Дарсны темасы:

«Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар»

Азиз халкъым, сизден мени тилевюм Ана тилни аявлагъыз, билигиз, Неге тюгюл, аз бусакъ дадюньяда Бир заманда да четим этмес тилибиз.

Дарсны темасы:«Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар».

Дарсны мурады:

Охувчуланы бир жынслы уьюрлер булан таныш этмек ва бир жынслы уьюрлени гьакъындагъы билимлерин теренлешдирмек.

Жумлаларда бир жынслы уьюрлени айырып ва табып билме уьйретмек;

Ахтарыв ишлеге гьаваслыгъын артдырмакъ.

Яратывчулукъ гьислерин, пагьмуларын оьсдюрмек.

Авуз ва языв тилин оьсдюрмек;

Ана тилине, элине,бакъгъан сюювюн артдырмакъ.

Къурулушуна гёре дарс: «Янгы дарс англатыв», «Беклешдирив» белюклерден къатнашдырылагъан ачыкъ дарс.

Къолланагъан алатлар:карточкалар, компьютер, прицентация слайдлар, охув китаплар.

Мердешлени яратыв: Берилген материаллар булан ишлев; оьзбашына масъаланы чечмеге бажарывлулукъ; пикрулашыв ,анализ этив.

Дарсны къуруму.

1. Къурум мюгьлет.

2. Муалимни гиришив сезю.

3. Янгы темагъа яшланы гелдирив, тема булан таныш этив, дарсны мурадын ачыкъ этив.

4. Янгы дарсны англатыв.

А)Белюклеге гере иш юрютюв (текст булан ишлев)

Б) Суратлав сочинение языв

В) Рус тилден къумукъ тилге жумлаланы гечюрюв

5.Китап булан иш юрютюв (Тапшурув №106 бети 54.)

6.Янгы дарсны беклешдирив(тест булан ишлев)

7.Рефлексия.

8.Уьйге иш.

Дарсню барышы.

1.Къурум мюгьлет.

-Салам, гьюрметли охувчулар! Салам, сизге де абурлу, сыйлы къонакълар!

-Бугюнгю дарсыбызны Магьаммат Атабаевни сезлери булан башлама сюемен.

2. Эпиграф (слайд 1)

Халкъыбызгъа, элибизге

Юрек салып шону бил,

Адам болмакъ учун бизге

Тарыкъ азиз ана тил.

(М.Атабаев.)

-Бу шиъруда нени гьакъында айтыла?

-Сиз дагъыда нечик шиърулар билесиз ана тилни гьакъында?

-Ана тилибиз бизин хазнабыз, байлыгъыбыз.

-Бу шиърудагъы сезлеге тергев беригиз.

-Бизге, азиз ана тил,негер тарыкъ?

Охувчу: - Адам болмакъ учун тарыкъ.

-Адам болмакъ учун, ана тил,кимге тарыкъ?

Охувчу: Халкъыбызгъа, элибизге.

Муаллим. Халкъыбызгъа, элибизге деген сезлер нечик соравлагъа жавап берди?

Муаллим. -Нечик сезлердир ,охуюкъ.

- Соравун айтайыкъ.

-Шо сезлер къайсы тил гесимден этилген?

- Бир йимик соравгъа жавап берген, бир тил гесимден этилген сезлер нечик сезлер болма бола?

Охувчу: Бир жынслы уьюрлер.

Тюз айтасыз: Олай болгъанда биз,бугюн,нечик жумлалар булан таныш болабыз?

Охувчу: Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар булан.

(слайд 2 -тема урока)

-Нечик мурат салма боласыз бугюн дарсыбызгъа?Нени билме ва негер уьйренме герексиз бу дарсда?

Охувчу: Бир жынслы уьюрлер нечик уьюрлер экенни билме герекбиз

Охувчу: Жумлалардан бир жынслы уьюрлени табып, оланы жумлаларда, авуз ва языв тилибизде де, къоллап билме герекбиз?

Охувчу: Бир жынслы уьюрлер болуп жумлада къайсы уьюрлер гелегенни де билежекбиз.

-Яхшы ящлар. Язайыкъ бугюнгю числону ва теманы тептерлеге. Арив хат булан язайыкъ.

-Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар деп нечик жумлагъа айта?

-Ачайыкъ китапланы, теманы табып , бир жынслы уьюрлер нечик уьюрлер экенни айтыгъыз?

Охувчу: Жумлада бир соравгъа жавап береген , оьзлер байлангъан сезню бир ягъындан, бир якъдан ачыкъ этеген сезлеге бир жынслы уьюрлер деп айтыла.

Муаллим. – «Бир жынслы» деген калималаны нечик англайсыз?

Муаллим: Бир жынслы уьюрлер маъна вы къалип якъдан тенг ихтиярлы бола, бир -бирин белгилей. Олар бир тил гесимден этиле.

- Тил гесимлени ким айтар?

Охувчу: атлыкъ, сыпатлыкъ, санавлукъ, орунча,ишлик, гьаллыкъ

3.Янгы дарс англатыв.(слайд3).

Шулай жумлалар бар:

Бир жынслы уьюрлер болуп къайсы уьюрлер гелмеге бола экен къарайыкъ.

1 . Мени гьакъыллы, рагьмулу, къоччакъ иним бар.

2. Атам да, иним де, мен де шагьаргъа тюшде етишдик.

3. Шагьарда генг орамлар, уллу ва бийик уьйлер, кеп уллу майданлар мени гьайран этди.

Муаллим: Биринчи жумлада бир жынслы уьюрлер нечик айрылгъан?

Охувчу: Айыргъыч булан айрылгъан ,неге тюгюл байлавучларсыз къурулгъан.

Муаллим: Экинчи ва уьчюнчю жумлалагъа да тергев беригиз.

-Бир жынслы болуп гелеген уьюрлер бир – бири булан нечик байлангъан?

Охувчу: Байлавучланы кемеги булан тизилген.

Муаллим: Бир жынслы болуп къайсы уьюрлер гелген?

Охувчу: Бир жынслы иесилер , бир жынслы белгилевючлер гелген.

- ва деген къошагъан байлавуч булан байлангъан

Муаллим: Нени билдик яшлар?

Охувчу: Бир жынслы болуп жумлада къайсы уьюрлер гелмеге болагъанны ва нечик байлавучлар булан байлангъанны билдик.

Муаллим: Бир жынслы уьюрлер болуп къайсы уьюрлер геле?

- Къарайыкъ китаплагъа, китапдан жавап табайыкъ.

Охувчу: Жумланы баш уьюрлери гелмеге бола?

-Олар къайсы уьюрлердир?

Охувчу: Иеси ва хабарлыкъ.

Охувчу : Дагъы да, экинчи даражалы уьюрлер бир жынслы болма бола.

Муаллим: Къарайыкъ слайдгъа (слайд4)

- Бир жынслы уьюрлени арасында байлавучлар къолланагъаны англадыкъ.

-Нечик байлавучлар къоллана, ким айтма бола?

Охувчу:

- тизеген байлавучлар .

-тизеген байлавучлар уьч тюрлю бола.

-ким айтар байлавучланы тюрлюлерин.

Слайд 5.(таблица -байлавучлар.)

1. Къошагъан байлавучлар – ва, да, де.

2. Айырагъан байлавучлар- я, яда, не, не де.

3. Къаршылыкълы байлавучлар- амма, тек.

- Къайсы байлавучланы алдына гьар заман айыргъыч салына?

Охувчу: амма, тек деген байлавучланы алдына апйыргъыч салына.

- Биз къайдабыз яшлар. (дарсда)

Муаллим: Дарс къайда юрюле?

Охувчу: Дарс мактапда юрюле?

Муаллим: Мактапгъа сиз не учун гелесиз?

Охувчу: Охума, билим алма гелебиз.

«Мактапдагъы яшав» деген темагъа байлавлу бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар къуругъуз?

-Дарсда биз охуйбуз, язабыз, хабарлайбыз.

-Бугюн дарсны Али де, Мурат да, Ибрагьим де яхшы охугъан эди.

-Муаллим мени де, къурдашымны да сочинениелерине тамашалыкъ этип тынглады ва оьр къыймат салды.

-Мактапда бизге тарих, гьисап, география, ана тил дарслар юрюле.

-Мактапны абзарында охувчу яшлар чаба, атыла, ойнай.

( охувчулар язгъан жумлаларын охуй ва бир жынслы уьюрлени герсете)

5.Бёлюклеге гёре ишлев. ( Яшлар ишлей, астаракъ макъам салына)

Гьали яшлар, бир жынслы уьюрлени сиз, жумлаларда табып билеген кююгюзге къарайым. Слайд6.

1.Текстден бир жынслы уьюрлери булангъы жумлаланы тапмакъ.

2. Нечик уьюрлер экенни ва къайсы тил гесимден этилгенни англатмакъ.

3. Бир жынслы уьюрлер нечик айрылгъанны, къайсы байлавучлар булан байлангъанны герсетмек.

Жанланы яшаву.

1 белюкге тапшурув текст. (слайд7)

1.Танг болду. Жымчыкълар, къыртавукълар, гюкюк, сыйыртгъычлар уянды. Олар уялар тикме салам, къув, балчыкъ ташый.

2 белюкге тапшурув текст

2. Бирлери терек башларда, чыр башларда, къалкъы ягъаларда чарнай. Гюн чыкъды ва исивюн яйды. От арада яшынгъан тереклеге къонгъан увакъ жанлар, жымчыкълар тюрлю тавушлар булан жырыллайлар, чарнайлар.

3 белюкге тапшурув текст

3. Жанлар уяларына, япыракъланы арасына, къалкъы тюплеге яшынды. Бабишлер, къазлар иссиликден келге тюшюп къутула. Олар келде онда, мунда юзе.

-Текст де, яшлар, нени гьакъында айтыла?

- Жанланы гьакъында айтыла.

- Текстгенечик ат салма болабыз?

-Охувчу: «Жанланы яшаву» депат салма болабыз.

(Слайд 8) Жанланы суратларын охувчулагъа гёрсетив ва орус тилде де нечик айтылагъанын эсгерив.

- Схемалагъа къыйышывлу жумлаланы,экев бирге берилген текстлерден табып, тептерлерине язып ала ва схемасын эте.

1. _____, _____, ______ , ______ ======= .

______ ====== ва _ _ _ _ ======== .

1. -------------- -- .-- .--- .--- , --- .--- .-- . ======== .

2. Муаллим: Яхшы, яшлар,сиз берилген тапшурувну кютюп бажардыгъыз. Мен сизин ишигизге рази болдум.Бир жынслы уьюрлю жумлаланы табып ва къайсы уьюрлер болуп гелегенни герсетип бажардыгъыз, схемалагъа гере де жумлаланы табып бажардыгъыз.

- Гьали къарайым бир жынслы уьюрлер булангъы жумлалар къуруп ва язып бажара экенмисиз?

-Айтыгъыз гьали, яшлар, йылны нече заманы бар?

-Гьали йылны не вакътиси.

Охувчу: Къышны артвакътиси . Чилле чыгъагъан гюнлер геле тура.

Бу йыл къышыбыз нечик оьтюп бара?

Муаллим: Сизге янгы тапшурув.

Къышны суратлап гиччирек сочинение языгъыз. Бир жынслы уьюрлер болуп гелеген жумлалар тизигиз ва оланы жумлаларда белгилегиз.

(Видео слайд9)«Къыш», суратлар доскада, картина –къышны гёрюнюшю.

Китап булан ишлев .

Китапда берилген тапшурувгъа да къарайыкъ.

Тапшурув №106 бети 54.

-Тапшурувну яшлар булай этебиз.Биринчи ряд тизеген байлавучлары булангъы бир жумланы язып ала. Экинчи ряд байлавучларсыз, токътав интонация булан этилген бир жынслы уьюрлери булангъы жумлаланы аласыз.

-Тилибизни бай, къурч, арив ва пасигъ этеген не сезлердир яшлар?

Охувчу. Айтывлар ва аталар сезлери.

-Бизин тилибиз айтывлар ва аталар сезлери булан чарлана геле.

(Айтывланы жыймакъ ва бир жынслы уьюрлени белгилемек, маънасын англатмакъ)

Гьакъыллылыкъ, инсанлыкъ къылыкъланы инг де асилидир.

Китап алимни бахчасыдыр, бавудур.

Охувчуланы савлугъун артдырагъан минут.

Парталардан чыгъайыкъ,

Къавгъа этмей турайыкъ.

Аякъларыбыз бирче

Харс урайыкъ бир нече.

Ерде балчыкъ таптайыкъ,

Къолларыбыз силкейик

Дарсгъа гьазир болайыкъ,

Астаракъ олтурайыкъ.

«Улланагъа кагъыз» орус тилден къумукъ тилге гёчюрюв

-Яшлар, тергевлю къарайыкъ доскагъа. Нени гересиз досканы мююшюнде?Охувчу:( Конвертни) .

Муаллим: «Конверт» къумукъча нечик болажакъ яшлар?

Охувчу. Бокъча.

-Кимден гелген бу бокъча алып охуп къарайыкъ.

-Амина деген къыз, улланасына, кагъыз язып йиберген. Тек яшлар, русча язгъан. Ана тилинде язып бажармагъан.Ана тилин унутгъан. Гелигиз, гьали шокагъызны ана тилибизге гечюрюп, уллуанагъа йиберейик.

-Жумлалагъа тергев беригиз.

Письмо бабушке (слайд 11)

Здравствуй дорогая, любимая бабушка! Пишет тебе твоя внучка Амина. Как у тебя дела, как твое здоровье? Очень по тебе соскучилась. Я хожу в школу, учусь и получаю только хорошие оценки. Очень люблю историю, географию, математику и физику.Милая бабушка, не болей! Мы тебя очень любим и скучаем.

Твоя внучка Амина.

-Бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар бармы, орус тилден къумукъ тилге гечюргенде?

-Тергевлю къарагъыз, бир жынслы уьрлени жумлаларда табып герсетигиз?

Муаллим: Адабият дарсларыбызны,охугъан асарланы, эсге алайыкъ.

-Къарайыкъ доскагъа.

- Шу сатырлар къайсы асардан алынгъан? Автору кимдир?(Слайд 12)

Юсуп штапдан къайтгъандокъ ятмады, ятгъанда да шоссагьат юхламады. Ол эртен, балики, гьали геч этме тюшежек давну юрюшюн, тактикасын ойлашды.

Дарсны гьасилин чыгъартыв (тест иш юрюле)

(Слайд13)– Бугюнгю дарсыбызны гьасилин чыгъартайыкъ. Гьаригизге онгаргъан тест иш бар. Тюз жаваплар берип,къыйырыгъыздагъы елдашыгъызгъа бересиз тест ишигизни. Елдашыгъыз тийишли къыймат сала.

Тест тапшурув

1. Бир жынслы уьюрлер болуп къайсы уьюрлер геле?

А) Хабарлыкъ, иеси, толумлукъ.

Б)Гьал, белгилевюч, хабарлыкъ

В) Баш ва экинчи даражалы уьюрлер

2. Бир жынслы уьюрлени арасында къайсы байлавучлар къоллана.

А) Иертеген байлавучлар

Б) Тиркевючлер

В) Тизеген байлавучлар.

3. Берилген схемагъа къайсы жумла къыйыша?

_______ да, _______де, ____ де - .- . - . - . ========== .

А) Арсланкъаплан да, берю де, тюлкю де гьавгъа чыкъгъан болгъан.

Б) Агьмат да, Мурад да мактапдан чыкъды.

В) Мени гьакъыллы ва рагьмулу иним бар.

4. Жумлада бир жынслы болуп къайсы уьюрлер геле.

Агьмат да, Али де дарсларын охуй.

А) Бир жынслы толумлукълар

Б) Бир жынслы иесилер

В) Бир жынслы белгилевючлер

5. Жумладагъы бир жынслы уьюрлени белгилегиз ва токътав белгилени салыгъыз?

Язбашда бу ойтанларда ашлыкълар бавлар агъачлыкълар биченликлер ва отлавлар яшыллана жанлана.

-Яшлар,тест кагъызларыгъызны,къырыйыгъыздагъы ёлдашыгъызгъа бересиз, Бир-биригизге тийишли тест ишигизге къыйматлар саласыз.

Уьйге иш(слайд 14)

1. « Уьягьлю» деген темагъа бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар язмакъ.

2. Тапшурув №101, бети 52.

3. Охулгъан асарлардан бир жынслы уьюрлери булангъы жумлалар табып язмакъ.

Релаксация(савлай дарсгъа гере):

-Бизин дарсыбыз нечик оьтдю ?

-Дарсны сизге не пайдасы болду?

-Къужурлу тийген ерлерин дарсны эсгеригиз?

-Къайсы еринде четимликлер елукъду?

- Дарсыбызны ана тилге багъышлангъан сезлер булан битдирмеге сюемен.

Азиз халкъым, сизден тилевюм, (слайд 15)

Ана тилни аявлагъыз, билигиз.

Негетюгюл,аз бусакъ да дюньяда,

Бир заманда четим этмес тилибиз.

- Оьз тилигизни, миллетигизни, элигизни сюеген яшлар болугъуз. Ана тилигизни аздыргъанлардан болмагъыз?

Ана тилигизни абурлагъыз, сыйлагъыз, тилигиз булан оьктем болугъуз!

Савболугъуз яшлар! Савболугъуз сизде дарсыбызда олтургъан аявлу къонакълар?