Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркы

Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркы

План:

• ӨКАЖА жөнүндө жалпы маалымат
• Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркы

Кыргыз Республикасынын 1994- жылдагы кабыл алынган Өзгөчө Коргоого Алынган Жаратылыштык Аймактар жөнүндөгү Мыйзамына ылайык:

• Өзгөчө коргоого алынган аймактар – бул жаратылыштык комплестерди же жаратылыш объектилерин камтыган өзгөчөчө коргоо жана колдонуу режмге ээ жер участогу. ӨКАЖА га табигый же жасалма жол менен түзүлгөн өзгөчө экологиялык, илимий тарыхый-маданий, эстетикалык, ден-соолукту чыңдоочу мааниси бар жаратылыш комплекстери же жаратылыш объектилери кирет.

Кыргыз-Ата мамлекеттик жаралылыш паркы

Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркы

• Кыргыз-Ата мамлекеттик жаратылыш паркы 1956-жылы Алай тоо кыркасынын түндүк капталындагы арча токойлорду калыбына келтирүү максатына Ноокат токой тажрыйба чарбасы, ал эми 1992-жылы уникалдуу арча токой комплексин, андагы жаныбарлар менен өсүмдүктөрдүн био ар түрдүүлүгүн коргоо максатында мамлекеттик жаратылыш паркы болуп түзүлгөн

Кыргыз-Ата мамлекеттик жаратылыш паркынын омурткалуу жаныбарларынын фаунасы

• Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын ихтиофаунасы.
• Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын түндүк тарабы аркылуу чыгыштан батышты көздөй Мазар, ал эми батыш тарабы аркылуу түштүктөн түндүктү көздөй Карагой дарыялары агып өтөт да, алар өз ара кошулуп Кыргыз-Ата дарыясын түзүшөт. Алардан сырткары Сары-Күнгөй жана Берке-Суу кичи дарыялар белгилүү.

Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын ихтиофаунасы 1-таблица

№

Түрдүн аталышы

Кыргызча

I

Латынча

Каңылтыр сымалдар түркүмү

1

Орусча

Жылтыр

2

Cypriniformes

II

Карпозубовые

Schizothorax intermedius

Көк чаар

Жаян сымалдар түркүмү

Diptychus maculates sewerzovi

Маринка обыкновеная

3.

Осман редкочешуйчатый

Siluriformes

Түркестан жаяны, лака балык, жаян балык

III

Сомообразные

Glyptosternum reticulatum

Скорпена сымалдар түркүмү

Сомик туркестанский

Scorpaeniformes

Скорпенообразные

4.

Түркестан кычыкчы балыгы

Cottus spinulosus

Туркестанский подкаменщик

• Аларда 4 түр: Schizothorax intermedius, Diptychus gymnogaster, Glyptosternon reticulatum жана Cottus spinulosus балыктар кездешет (1-табл.).
• Schizothorax intermedius,
• Diptychus gymnogaster жана
• Glyptosternon reticulatum ) кездешип, алардын ичинен Түркстан жаяны
• (Glyptosternon reticulatum) Кыргызстандын Кызыл китебине киргизилген.

Schizothorax intermedius,

Diptychus gymnogaster

Glyptosternon reticulatum

Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын батрахо-герпетофаунасы

• Парктын көпчүлүк аймагын арчалуу орто бийиктеги тоолор түзөт. Бирок анын буфердик аймактарынын түштүк бөлүгүн өсүмдүктөр сейрек учураган таштуу тоолор ээлесе, чыгыш жана түндүк бөлүктөрүн жайыттар, жыш эмес арчалар жана бадалдар түзөт. Андыктан да амфибиялардын фаунасы жарды болуп саналып, 1 гана түр кур бака (Bufo danatensis Pis.) кездешет. Ал эми парктын аймагы сойлоочулар үчүн бир топ ыңгайлуу болуп саналат.
• Акыркы изилдөөлөрдүн натыйжасында 9 түр сойлоочунун кездешээри белгилүү болду.

• Алар;
• Орто-Азия ташбакасы - (Testudo horsfieldi), гималай агамасы (Laudakia himalayana), сары жылан (Pseudopus apodus),
• алай жылаңач көзү (Ablepharus alaicus) , кыргыз кескек (Eremias nikolskii), суу жылан (Natrix tessellata),
• Карелин сойлогу (Coluber karelini), ала сойлок (Hemorrhois ravergieri)
• кадимки калкан тумшук (Agkistrodon halys) түзөт (Абдыкааров, 2013).
• Бул түрлөрдүн ичинен Орто-Азия ташбакасы жана сары жылан Кыргызстандын Кызыл китебине киргизилген

Бул түрлөрдүн ичинен Орто-Азия ташбакасы жана сары жылан Кыргызстандын Кызыл китебине киргизилге н (2-табл.). Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын герпето-батрахофаунасы 2-таблица

№

Түрдүн аталышы

Кыргызча

Латынча

Амфибиялар (Amphibia)

I.

Орусча

Куйруксуз амфибиялар түркүмү

1.

Курбака

Anura

Бесхвостые

Сойлоочулар (Reptilia)

Bufo danatensis

II.

Зеленая жаба

Таш бакалар түркүмү

2

Орто Азия ташбакасы

Testudines

Черепахи

Testudo horsfieldi

Черепаха среднеазиатская

Түрпүлүүлөр түркүмү

3.

Гималай агамасы

4.

Squamata

Сары жылан

5.

Чешуйчатын

Laudakia himalayana

6.

Алай жылаңач көзү, Алай асимблефары

Pseudopus apodus

Агама гималайская

Желтопузик

7.

Кыргыз кескеги

Ablepharus (Asymble-pharus) alaicus

8.

Суу жылан

Eremias nikolskii

Гологлаз (асимблефар) алайский

Карелин сойлогу

9.

Яшурка кыргызская

Natrix tessellata

Ала сойлок

Уж водяной

Coluber karelini

10.

Полоз поперечнополосатый

Hemorrhois ravergieri

Калкан тумшук

Полоз разноцветный

Agkistrodon halys

Шитомордник обыкновенный

Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркынын орнитофаунасы .

• ОшМУнун зоология жана экология кафедрасынын зоолог окумуштуулары тарабынан уюштурулган илимий экспедициялардын натыйжасында “Кыргыз-Ата” улуттук жаратылыш паркында 83 түр канаттуу кездешет. Алардын 14 түрү - кыраан куш сымалдар (Falconiformes), 3 түрү - тоок сымалдар (Galliformes), 1 түрү - маарак сымалдар (Charadriiformes) , 7 түрү - көгүчкөн сымалдар (Columbiformes) , 1 түрү - күкүк сымалдар (Cuculiformes), 4 түрү - үкү сымалдар (Strigiformes), 2 түрү - кардыгач сымалдар (Apodiformes) , 4 түрү - көк карга сымалдар (Corasiiformes), 2 түрү - тоңкулдак сымалдар (Piciformes) жана 45 түрү - таранчы сымалдар түркүмүнө (Passeriformes) таандык.

• Ал эми таранчы сымалдар түркүмүн төмөндөгүдөй тукумдарга таандык куштардын түрлөрү түзөт:
• чабалекейлер (Hirundinidae) – 2, торгойлор (Alaudidae)– 2, жылкычы кучкачтар (Motacillidae) – 5, борбаштар (Lanidae) – 2, сары барпылар (Oriolidae) – 1, чыйырчыктар (Sturnidae) – 2, карга сымалдуулар (Corvidae) – 7, суучул каралар (Cinclidae) – 2, короолулар (Troglodytidae) – 1, көк шалкылар (Prunellidae) – 2, боз шалкылар (Sylvidae) – 2, таркылдактар (чымынчылдар) (Turdidae (Muscicapidae)) – 4, кашка чымчыктар (Paridae) – 2, чыйпылдак чымчыктар (Certhiidae) - 2, таранчылар (Ploceidae) – 1, мукурлар (Fringillidae) – 7, думбул сымалдуулар (Emberizidae) – 1 (3-табл.) (Абдыкааров, ж.б., 2010).

3-таблица «Кыргыз-Ата» мамлекеттик улуттук жаратылыш паркында кездешкен канаттуулардын тизмеси

№

Аталыштары

Кыргызча

I

1.

Орусча

Кыраан куш сымалдар

Кыргый

2.

Латынча

Кезде-шүүсү

Хищные птицы

Falconiformes

Куш, чүйлү

Ястереб-перепелятник

3.

Accipiter nisus

Ястереб-тетеревятник

Ак сары

4.

Accipiter gentilis

өтө сейр.

Зимняк

Накта сары

5.

өтө сейр.

6.

Buteo lagopus

Канюк, сарыч

Бүркүт*

7.

Балта жутар, көк жору*

сейрек

Беркут

Buteo buteo

Aquila chrysaetos

8.

Таз кара*

Бородач

аз санда

Gypaetus barbatus

сейрек.

Черный гриф

Боздоң күйкө*

сейрек

Aegypius monachus

Степная пустельга

аз санда

Falco naumanni

өтө сейр.

9.

Күйкө

10.

Ак кажыр*

11.

Пустельга

12.

Журтчу, тарпчы*

Falco tinnunculus

Белоголовый сип

Gyps fulvus

сейрек

Ылаачын*

13.

Стервятник

сейрек

14.

Ителги*

Neophron percnopterus

Сапсан

II

Турумтай

Falco peregrinus

Балобан

аз санда

Тоок сымалдар

Falco cherrug

өтө сейр.

Дербник

15.

өтө сейр.

Falco columbarius

16.

Куриные

Улар

17.

Чил

сейрек

Galliformes

Гималайский улар

Кекилик

III

Бородатая куропатка

Tetraogallus himalayensis

Маарак сымалдар

18.

өтө сейр.

Perdix dauurica

Кеклик

Ташырман

сейрек

Allectoris (chucar) kakelik

Ржанкообразные

Перевозчик

аз санда

Charadriiformes

Actitis hypoleucos

аз санда

VII

31.

Кардыгач сымалдар

Стрижеобразные

32.

Ак боор кардыгач

Кара кардыгач

Apodiformes

Белобрюхий стриж

VIII

33.

Черный стриж

Көк карга сымалдар

Apus melba

34.

аз санда

Ракшеобразные

Чабакчы чымчык

Apus apus

Зимородок

аз санда

35.

Көк соору

Coraciiformes

36.

Золотистая щурка

Alcedo atthis

Жашыл аарычыл

Merops apiaster

аз санда

Зеленая щурка

IX

Үпүп

аз санда

37.

Удод

Тоңкулдак сымалдар

Merops superciliosus

38.

Upupa epops

аз санда

Дятлообразные

Ак канат тоңкулдак*

X

аз санда

Белокрылый дятел

Чоң чаар тоңкулдак*

Piciformes

Большой пестрый дятел

10.1

Dendrocopos leucopterus

Таранчы сымалдар

39.

сейрек

Dryobates major

Воробьинообразные

Чабалекейлер

40.

Тоо чабалекейи

Ласточковые

сейрек

Passeriformes

Скалистая ласточка

10.2

Hirundinidae

Чабалекей

Riparia rupestris

Деревенская ласточка

Торгойлор

41.

көп санда

Жаворонковые

Молдо торгой

Hirundo rustica

Хохлатый жаворонок

аз санда

Alaudidae

Galerida cristata

аз санда

IV

19.

Көгүчкөн сымалдар

Голубеобразные

20.

Көк көгүчкөн

21.

Columbiformes

Сизый голубь

Бактек

22.

Обыкновенная горлица

Чыгыш бактеги

Columba livia

23

Streptopelia turtur

Большая горлица

аз санда

Шакек моюн бактек

аз санда

24.

Кольчатая горлица

Кидик бактек, мисче

Streptopelia orientalis

25.

Малая горлица

Streptopelia decaocto

аз санда

Алагүү

аз санда

Streptopelia senegalensis

Вяхирь

V

Ак куйрук көгүчкөн

26.

Скалистый голубь

аз санда

Columba palumbus

Күкүк сымалдар

VI

аз санда

Күкүк, зейнеп

Columba rupestris

Кукушкообразные

аз санда

Үкү сымалдар

27.

Кукушка

Cuculiformes

28.

Совы

Cuculus canorus

Бабырган, байкуш

29.

Итчак, сүтак

Домовый сыч

аз санда

Strigiformes

Сплюшка, зорка

Чоң үкү*

30.

Athene noctua

Филин

сейрек

Otus scops

Токой үкүсү

аз санда

Bubo bubo

Ушастая сова

сейрек

Asio otus

сейрек

42.

10.3

ала торгою

Полевой жаворонок

43.

Жылкычы кучкачтар

Alauda arvensis

Трясогузковые

ала эл санары

44.

45.

аз санда

Степной конек

Motacillidae

Сары жылкычы кучкач

46.

Сары башыл жылкычы кучкач

Желтая трясогузка

Anthus richardi

47.

сейрек

Желтоголовая трясогузка

Жылкычы кучкач

Motacilla flava

10.4

Маскированная трясогузка

аз санда

Тоо жылкычы кучкачы

Motacilla citreola

аз санда

48.

Motacilla personata

Горная трясогузка

Борбаштар

көп санда

Сорокопутовые

49.

Борбаш

Motacilla cinerea

10.5

Узун куйрук борбаш

Lanidae

аз санда

Обыкновенный жулан

Длиннохвостый сорокопут

Сары барпылар

50.

Lanius collurio

10.6

Иволговые

сейрек

Lanius schach

Сары барпы, саргалдак

51.

Чыйырчыктар

Обыкновенная иволга

Oriolidae

аз санда

Скворцовые

Кара чыйырчык

52.

Oriolus oriolus

10.7

Обыкновенный скворец

Sturnidae

аз санда

Майна, афган чыйырчыгы

Sturnus vulgaris

Майна

Карга сымалдуудал

Врановые

аз санда

Acridotheres tristis

көп санда

Corvidae

53.

Сагызган

54.

55.

Сорока

Сары тумшук чөкө таан

56.

Чөкө таан

Альпийская галка

Pica pica

Pyrrhocorax graculus

Галка

көп санда

Кара карга

57.

58.

аз санда

Corvus monedula

Черная ворона

Чаар карга

59.

Ала карга

Corvus corone

Грач

аз санда

10.8

Серая ворона

Кузгун

Corvus frugilegus

көп санда

60.

Суучул каралар

Ворон

аз санда

Corvus cornix

61.

Ак боор суучул кара

Оляпковые

Corvus corax

аз санда

10.9

Обыкновенная оляпка

Суучул кара

аз санда

Cinclidae

62.

Короолулар

Бурая оляпка

Cinclus cinclus

10.10

Крапивниковые

Короолу

Cinclus pallasii

аз санда

63.

Көк шалкылар

Крапивник

Troglodytidae

аз санда

64.

Завирушковые

Гималай көк шалкысы

Troglodytes troglodytes

10.11

Куба көк шалкысы

Гималайская завирушка

аз санда

Prunellidae

Бледная завирушка

Prunella himalayana

Боз шалкылар

65.

сейрек

Prunella fulvescens

Славковые

Жашыл мыймыт

сейрек

Sylvidae

Зеленая пеночка

Phylloscopus trochiloides

аз санда

66.

10.12

Кара аяк мыймыт

Пеночка-теньковка

Таркылдактар (чымынчылар)

67.

Phylloscopus collybita

68.

Дрозды, мухоловки

Чакчыгай

аз санда

Кара таркылдак

69.

Turdidae (Muscicapidae)

Каменка-плясунья

70.

Oenanthe isabellina

Черный дрозд

Кара төш таркылдак

10.13

Turdus merula

Чернозобый дрозд

Сай сагызган

аз санда

71.

Кашка чымчыктар

Синяя птица

Turdus atrogularis

аз санда

72.

Синицевые

Кызыл моюн кашка чымчык

аз санда

Myophonus caeruleus

10.14

Фергана кашка чымчыгы

Рыжешейная синица

аз санда

Paridae

73.

Серая синица, бухарская синица

Чыйпылдак чымчыктар

Parus rufonuchalis

74.

Пищуховые

Кадимки чыйпылдак чымчык

аз санда

Parus bokharensis

10.15

Гималай чыйпылдак чымчыгы

Обыкновенная пищуха

Certhiidae

аз санда

75.

Гималайская пищуха

Таранчылар

Certhia familiaris

10.16

Ткачиковые

Талаа таранчысы

Certhia himalayana

сейрек

Мукурлар

Полевой воробей

Ploceidae

сейрек

Вьюрковые

Passer montanus

көп санда

Fringillidae

76.

77.

Токой таранчысы

Зяблик

Токой кара таранчысы

78.

Кызыл топу чымчык

Passer montanus

Вьюрок

79.

80.

Кадимки сары канат

Красношапочный (ко-рольковый) вьюрок

Fringilla montifringilla

көп санда

81.

Serinus pusillus

сейрек

Черноголовый щегол, щегол

Тоо таранчы, гималай мукуру

82.

Эжеке бээ саа

Гималайский вьюрок

Carduelis carduelis

сейрек

10.17

Обыкновенная чечевица

Арчачы кызгылт чымчык, арчачы эжеке бээ саа

Leucosticte nemoricola

аз санда

83.

Думбул сымалдуулар

Арчовая чечевица

аз санда

Carpodacus erythrinus

Овсянковые

Чыйпылдак, чоң думбул

Carpodacus rhodochlamys

көп санда

Просянка

сейрек

Emberizidae

Emberiza calandra

көп санда

Эскертүү: Көп санда – тыгыздыгы жогору, көп кездешкен түрлөр;

аз. санда – дайыма бирден же 2-3 төн кездешүүчү түр:

Сейр. – сейрек кездешүүчү түр:

Өтө сейр. – кээде гана учуроочу же өтө сейрек кезедшүүчү түр.

• Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын териофаунасы.
• Адабияттык маалыматтардын жана зоология жана экология кафедрасынын окумуштуу-окутуучуларынын изилдөөлөрүнүн жыйынтыктарын анализдөөнүн негизинде Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркында 20 түр сүт эмүүчүлөрдүн кездешээри маалым болду. Аларды курт-кумурска жечүлөрдөн (Insectivora) - 2 түр, жырткычтардан (Carnivora) – 5 түр, ача туяктуулардан – (Artiodactyla) 1 түр, кемирүүчүлөрдөн (Rodentia) – 10 түр жана коен сымалдардан (Lagomarpha) – 2 түр түзөөрү аныкталды (4-табл.).

4-таблица Кыргыз-Ата улуттук жаратылыш паркынын териофаунасы

№

Кыргызча аталышы

I

1

Латынча аталышы

Каскакчылдар

Кидик күрөң тиш жер чукуур

2

Insectivora

Орусча аталышы

Насекомоядные

II

Sorex minutus

Кичи ак тиш жер чукуур

3

Жырткычтар

Crocidura suaveolens

Бурозубка малая

Белозубка малая

Carnivora

Карышкыр

4

Хищные

Canis lupus

5

Чөө

Волк

Түлкү

6

Canis aureus

Шакал

7

Vulpes vulpes

Кашкулак

III

Сүлөөсүн

Meles meles

Лисица обыкновенная

Барсук

Lynx lynx*

Ача туяктуулар түркүмү

8

Рысь

Artiodactyla

Каман, доңуз

Парнокопытные

Sus scofa

Кабан

IV

9

Кемирүүчүлөр

Кызыл суур

10

Rodentia

Кирпи, чүткөр

Грызуны

Marmota caudata

11

12

Сурок красный

Hystrix indica*

Токой барак куйругу

13

Үй чычканы

Дикобраз

Dryomys nitedula

14

Токой чычканы

Соня лесная

Mus musculus

Түркестан келемиши

15

Мышь домовая

Apodemus sylvaticus

Боз келемиш

Мыш лесная

Rattus turkestanicus

16

17

Крыса туркестанская

Rattus norvegicus

Арча момолойу

Корум момолойу

18

Серая крыса

Microtus juldaschi

Cокур чычкан

V

Полевка арчевая

Alticola argentatus

19

Коен сымалдар

Полевка серебристая

Ellobius tancrei

Кадимки коен

20

Lagomarpha

Восточная слепушонка

Зайцеобразные

Lepus capensis tolai

Чоң кулак коен чычкан

Заяц-толай

Ochotona roylei

Пищуха большеухая

• Эскертүү:
• 1) түрлөрдүн аталыштары “Систематический список позвоночных животных Кыргызтана” (2010) аркылуу түзүлдү;
• 2) парктын аймагында кездешкен жарганаттар (Chiroptera) изилденбегендиктен сүт эмүүчүлөрдүн (Mammalia) түрдүк курамына киргизилген жок.

5-таблица Кыргыз-Ата мамлекеттик улуттук жаратылыш паркындагы Кыргызстандын Кызыл китебине киргизилген омурткалуу жаныбарлар

№

Аталышы

Кыргызча

Балыктар классы

Латынча

1.

Орусча

Лака балык, түркестан жаяны

Амфибиялар

2.

Glyptosternon reticulatum

Сомик туркестанский

Жашыл кур бака

Сойлоочулар классы

Bufo viridis

3.

Зелная жаба

Орто Азия ташбакасы

4.

Testudo (Agrionemys) horsfieldi

Сары жылан

Черепаха среднеазиатская

Pseudopus apodus

Желтопузик

Канаттуулар классы

5.

Бүркүт

6.

Балта жутар,

7.

Aquila chrysaetos

8.

Беркут

көк жору

Gypaetus barbatus

Таз кара

9.

Боздоң күйкө

Aegypius monachus

Бородач

10

Falco naumanni

Ак кажыр

Черный гриф

11.

Степная пустельга

Gyps fulvus

Журтчу, тарпчы

12.

Ителги

Neophron percnopterus

Белоголовый сип

13.

Falco cherrug

Ылаачын

Стервятник

14.

Сапсан

Чоң үкү

Балобан

15

Bubo bubo

Ак канат тоңкулдак

Falco peregrinus

Сүт эмүүчүлөр классы

Чоң чаар тоңкулдак

Dendrocopos leucopterus

Филин

16

Dryobates major

Белокрылый дятел

17.

Сүлөөсүн

Большой пестрый дятел

lynx lynx

Чүткөр

Hystrix indica

Рысь обыкновенный

Дикобраз индийский

С\т эм\\ч\ жаныбарлардын т\рлър\н\н 2008-жылы аныкталганы

№

Жаныбарлардын аталышы

саны

1

Парк т \з\л гъндън бери

Т \ркестан с\лъъс\н\

2

3

2008-жылы аныкталганы

Тоо теке

8

10

каман

4

40-50

40

25-10

т \лк\

5

10-30

25

6

Суур

30

Суурсар

7

160-200

176

3-5

Арыс чычкан

5

60-90

коен

80

30-41

• Азыркы убактагы кыргыз-Ата мамлеккеттик паркынын негизги къйгъйлър\\
• Парктын аймагындагы жана буфердик зоналарындагы био ар түрдүүлүккө тийгизилген терс таасирлер болуп, анын аймактарын жайыт катары пайдалануу, бадал-дарактарын кыюу, чөп оруу, эгин айдоо, мыйзамсыз турак-жайларды куруу жана эс алуучулардын эс алуудагы эрежелерди сактабоосу (от жагуу, таштандыларды таштоо) ж.б. саналат.
• Булардын ичинен эң актуалдуусу болуп, парктын айланасындагы мал жайыттарда малдын санынын улам көбөйүшү саналат. Кыргыз-Ата мамлекеттик жаратылыш паркындагы сейрек кездешүүчү омурткалуу жаныбарларды коргоо максатында комплекстүү иш-чараларды иштеп чыгуу менен аны ишке ашырууну көзөмөлдөө зарыл
• Алардын бири катары парктагы уникалдуу арча токойлорун сактап калуу боюнча кабыл алынган мораторийдин, парктын аймагындагы био ар түрдүүлүктү коргоо боюнча тиешелүү мыйзамдардын ишке ашуусун къзъмълдъъ зарыл

Өзгөчө коргоого алынган аймактар