Кыргыз тил Лексика слайд

Лексика

Лексика

• Лексика – бир тилдеги создордун толук жыйнагы.
• Лексикология – создор жонундогу илим.

Лесикология создордун :

• семантикасын (мааниси жактан)
• этималогиясын (тарыхый жактан)
• аткарган милдетин изилдоого алат.

Тил казынасы создорго канчалык бай болсо

анда ___________________________________.

Создук кор

Лексикадагы создор создук кор жана создук курам деп болунот

Создук курам :

• Терминдер
• Проф.лексика
• Диалектизмдер
• Фразеологизмдер
• Жаргондор
• Эфвемизмдер
• Калька
• Неологизмдер
• Архаизмдер

Создук кор

• Сёздщк кор бул - сёздщк составдын ядросу, буга лексикасы кёптён бери жашап, жаъы сёз жасоого катышкан, элге кенири тараган унгу сёздёр кирет. Алар ёзгёрщлбёйт.
• Сёздщк курам – сёз жасоо жолу менен пайда болгон б.а сёздщк кордун негизинде тщзщлгён сёздёр болуп эсептелинет

• Лексикада тёл жана чет сёздёр чогуу жашайт.
• Тектеш тилдерге орток тёл сёздёр тарыхый жактан бир негиздеги,бир тилден тараган.

Сёздщк курамда тёл сёздёр кёп, жат сёздёр аз болсо анда___________________________.

Эгерде тёл сёздёр аз, жат сёздёр кёп болсо ,

анда__________________________________

Статистика

• Азыркы кыргыз тилиндеги сёздёрдщн
• 78 % тёл сёздёр;
• 10.52 % орус тилинен;
• 5.6 % иран тилинен;
• 5.75 % арап тилинен алынган.

Корсоткуч (статистика)

Создордун байышы

• Тилдин лексикасы сёз жасоо категориясынын жардамы менен же чет тилдирден даяр сёз алуу менен кёбёйщп, байып турат.
• Сёз байлыгынын кеъдиги – тереъ ойлонууга, адамдын ой жщгщртщщсщн кенейтщщгё жана _______________ жардам берет.

Создордун баюу жолдору

Создордун баюу жолдору

Ички булак:

Татаал создор

Туунду создор

Турпаттын озгорушу

Мазмундун кенейиши

Сырткы булак :

Чет тилдерден создорду кабыл алуу, илимий, эл аралык терминдер

Ички булак

Жолдору

Мисалы

Татаал сёздёр

тоо+куш, таш+бака

Туунду сёздёр

Мал+чы, баш+чы

Турпаттын ёзгёрщшщ

ошо, ошол, ушул, шу

Мазмундун кеъейиши

Кенеш (этиш) кенеш (совет)

Сырткы булак

Мезгили

Орус тилинде

Октябрь революциясына чейин кабыл алынган

Октябрь революциясынан кийин кабыл алынган

Кыргызчасы

Церковь, ярмарка, бутылка, шапочка, фуфайка, кровать

Завод, бригада, класс, район,квартира,

Чиркоо,жарманке, ботолко, шапке, купайке, керебет

Орус тили аркылуу кабыл алынган

цех, консерва, сезон

Завод, бригада, класс, район,квартира,

цех, консерва, сезон

Поэзия, республика, примьер, музыка, спорт, рекорд, конститутция

Араб тилинен кабыл алынган создор

Арабча айтылышы

Хаял

Кыргызча ёздёштщрщлщшщ

Кыял

Хазиз

Арабча айтылышы

Кыргызча ёздёштщрщлщшщ

Хасил

Хурмат

Азиз

Асыл

Урмат

Хушвакт

Тахлим

Танинафас

Кушубак

Вакил

Таалим

Танапис

Ёкщл

Дунйа

Мурад

Мурат

Тахлим

Дщнщйё

Дукан

Таалим

Дщкён

Сиясат

Хубайма

Гунах

Саясат

Хат

Убайым

Кщнёё

Кат

Хакийкат

Акыйкат

Савоб

Сооп

Иран- фарсы тилинен кирген создор

Иран-фарсыча айтылышы

Хафта

Кыргызча ёздёштщрщлщшщ

Апта

Иран-фарсыча айтылышы

Чахаррэк

Кыргызча ёздёштщрщлщшщ

Сафар

Чейрек

Шафтолу

Сапар

Шабдалы

Шогирд

Умид

Гува

Шакирт

Умут

Инсоб

Нысап

Кщбё

Гуман

Шоир

Шайыр

Хушомад

Кщмён

устад

Устат

Кошамат

Капил

гориб

Кепил

Карып

Иран-фарсы тилинен кирген создор

Багбанчы-лыкка

Жашылча. тамак -ашка

Мёмё

Дарбыз

Шабдалы

Дыйканчы-лыка

Курулуш ёнёр-жай- га

Пахта

Мейиз

Бадыраъ

Сабиз

Дубал

Анар

Жщгёрщ

Ар тщрдщщ буюм металлдар-ды

Шалгам

Устун

Соода сатыкка

Кщрщч

Бак

Кулпу

дарак

Соода

Терезе

Зыгыр

Дукарт

Кетмен

Уста

Кардар

Кырман

Арзан

шаар

Дасторкон

Тараза

шише

кымбат

Соз жасоонун турлору

Жолдору

Мисалы

Синтаксистик

Басма соз, окуу жай, дене тарбия

Морфологиялык (аффиксация)

окуу+чы, жол+лаш, котор+мо

Семантикалык

Калька (сёзмё-сёз которуу)

Мщчё, тамыр, борбор,ордо, ээ,

айлана

Кол жазма (рукопись), темир жол (железная дорога) муздаткыч (холодильник) аба басымы (давления воздуха) эл аралык ж.б

Диалектизмдер аркылуу

Десте, азил, бейпил, кардар,

жаван, мээлей, мандикар

Соз мааниси

Тике мааниси

Ётмё мааниси

Татаал сёз

Бул койдун башы.

Анын башы «баш»

Сен тулку аттынбы ?

Эл башы

Ал ашкан «тулку»

Тулку куумай

Тилдин онугушуно таасир эткен тышкы факторлор

• Сырттан келген элдин тилдери менен жергиликтщщ элдердин тилдеринин ёз ара таасир этщщсщ;
• Коъшу жашаган элдердин тилдеринин таасири;
• Алыстагы элдер, демек соода сатык, катнаш аркылуу алардын тилдери менен жасалган мамиле ;
• Кёп элдердеги адабий тил катары колдонулган тилдердин элдик оозеки тилге тийгизген таасири (маселен латын, араб, эски славян ж.б тилдер)
• Адамдардын аъ сезимдщщ аракеттеринин натыйжасы; маселен айрым сёздёрдщн колдонуудан чыгып анын ордуна жаъы сёздёрдщн колдонула башташы кээде жаъы грамматикалык категорияны сунуш кылынышы;
• Тилдин ээси болгон элдин турмушундагы коомдук тщзщлщштщн ёзгёрщшщ;
• Агартуу, илим, техника тармагындагы прогресстин таасири ж.б

Кёъщл бурганыъыздар щчщн

рахмат!