Кыргызстан Чагатай улусунун курамында (7-класс)

27.01.20.

Чагатай улусу.

Ич ара согуштар

Чынгыз хандын империясынын улустарга б ѳ л ү н ү ш ү

Чагатайдын ээлиги чыгышта Иле дарыясынан башталып, батышта Аму дарыяга чейин созулуп, Чыгыш-Тенир-Тоо, Тарим, Жети-Суу менен Мавераннахр

Ү г ѳ д ѳ йг ѳ Монголиянын батышы, Алтай тоосу, Иле дарыясынын аралыгындагы жерлер, Ыртыштын т ѳ р ү , Тарбагатай тоолору.

Кенже уулу Тулуйдун энчисине Чынгыз хандын журту Монголия жана 101 мин аскер тийген.

Жочунун энчиси Жети-Суунун т ү нд ү г ү н ѳ н Эдил (Волга) этегине чейинки Чыгыш Кыпчак талааларын толук камтыган.

Чагатай улусу

• Кыргызстандын аймагы Чагатай улусунун курамына кирген;
• 1228-1229-жж. Ү г ѳ д ѳ йд ү хан к ѳ т ѳ рг ѳ н ханзаадалардын башында турган;

• Йаса адат-нарк мыйзамын катуу сактаган;

• 4 мин армиясы барлас, конурат урууларынан турган; жалпы үй-бүлѳсү менен 50 мин адамдан турган

Так талашкан к ү р ө шт ө р

• 1241-ж. улуу хан Ү г ѳ д ѳ й каза болот, к ѳ п ѳ тп ѳ й Чагатай курман болгон;
• Так талашкан к ү р ѳ ш 5 жылга созулган;
• 1246-ж. Уг ѳ д ѳ йд ү н тун уулу Г ү й ү к улуу хан деп жарыяланат;
• Чагатай улусунун башына анын тун уулу Эс ү -М үӊ к ө дайындалат;
• Буга чейин Чагатай улусун Кара-Х ү лаг ү башкарчу;
• 1248-ж. Г ү й ү к хан ѳ лг ѳ нд ѳ н кийин Уг ѳ д ѳ й менен Тулуйдун урпактарынын ортосунда кайрадан так талашкан к ү р ѳ ш башталган.

Так талашкан к үрөштүн уланышы

• Чынгыз хандын керээзи боюнча Υ г ѳ д ѳ й жана анын уулдары гана башкарыш керек болчу.
• Тулуйдун урпактары бийлик талашууга укугу жок болчу.
• 1251-ж. Тулуйдун уулу М үӊ к ѳ женишке жетишип, хан к ѳ т ѳ р ү л ү п, туугандарын куугунтукка алды.
• Υ г ѳ д ѳ йд ү н улусу жоюлду.
• 1259-ж. М үӊ к ѳ хан каза болгон. Анын инилери Арык-Бука, Хубилайдын ортосунда так талашкан күрѳш башталды.

Чынгыз хан

Жочу

Чагатай

Үгѳдѳй

Тулуй

Г ү й ү к

Арык-Бука

Хубилай

М үӊ к ө

Эне-Сайдагы кыргыздардын XIIIк 60-жж. орто ченинде

• Хубилай менен кармашта женилип калган Арык-Бука кыргыз жерине чегинип келет.
• Ал жерден тыным алып, кол топтоп, Кытайга жортуул уюштурат.
• 1264-ж. Та ӊгут аймагындагы салгылашта экинчи ирет женилип калып, Арык-Бука Хубилайга багынып берет.
• Арык-Бука женилгенден кийин кыргыз жерлери Юань империясынын курамына кирет.

Суроолор

• Чынгыз хан империясын канча улуска б ө лг ө н?
• Кыргызстан кайсы улустун курамында болгон?
• Чынгыз хандын керээзи боюнча бийликке кимдин гана урпактары келмек?
• Арык-Буканын кыргыздар менен мамилеси кандай болгон?

§15. Үй тапшырма