Къырымтатар эдебиятындан 5-инджи сыныф ичюн дерс-конспекти. Амди Гирайбай «Мектеп керек».

___________ КЪЫРЫМТАТАР ЭДЕБИЯТЫ 5 сыныф

Мевзу: Амди Гирайбай «Мектеп керек». Мектепнинъ эмиети.

Дерснинъ макъсады:

1. Окъутув.

Предмет:

• Шаир акъкъында малюмат бермек. «Мектеп керек» шииринен таныш этмек;

Шахсий:

• Ифадели окъув устюнде чалышмакъ. Фикир этюв къабилиетини осьтюрмек. Лугъат байлыгъыны зенгинлештирмек;

1. Тербиелев:

Метапредмет:

• тувгъан юрткъа, миллетке севги дуйгъуларыны ашламакъ;

• мектепке урьмет тербиелемек.

Дерс теминаты: дерслик, презентация, даркъатма карточкалар.

Дерс кетишаты

I. Тешкилий къысым. Селямлашув, джедвель боюнджа талебелерни къайд этюв.

II. Бильгилернинъ тешкерюви.

Эвге бойле вазифе берильген эди: Юнус Къандымнынъ аяты ве иджадыны кечтик. Онынъ «Ана тилим» шиирини талиль эткен эдик.

Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огрендик. Келинъиз шимди бильгилеримизни текрарлайыкъ ве пекитейик.

Мий уджюми: Карточкаларда.

1. Ю. Къандым не вакъыт ве не ерде догъды? (Юнус Къандым 1959 сенеси Ташкент виляетининъ Акъкъургъан районында догъа)

2. Ю. Къандым къаерлерде окъуй ве къаерде чалыша? (Кой мектебини битирген сонъ Ташкент педагогика институтынынъ къырымтатар тили ве эдебияты болюгинде окъуй. «Ленин байрагъы» газетасында чалыша)

3. Шаирнинъ шиирлери насыл газета ве меджмуаларда держ этилип башлады? («Ленин байрагъы», «Янъы дюнья», «Йылдыз»)

4. Къайсы шаир ве языджыларнынъ эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти? (У. Шекспир, М. Ю. Лермонтов, М.Коцюбинский, Т. Шевченко, Л. Украинка, Дж.Дагъджы)

5. Шаир ана тилини нелернен тенъештире?

6. Ана тилине насыл юксек къыймет кесе?

7. Ана тили джоюлса, халкъ ичюн о насыл фаджиалар кетире биле?

8. Шиирде тильге нисбетен насыл къабартып косьтерген сёзлер расткелине?

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Демек, талебелер, белли шаир, терджиман, къырымтатар эдебиятынынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Ю.Къандымнынъ эсерлери эдебиятымызнынъ инкишафында ольченильмез бир хазинедир.

«Ана тилим» шиири

Слайд

къабартув – преувеличение

иль – родина, земля сыр – секрет

чолпан – утренняя звезда ирмакъ – родник

тахт – трон тадж – корона

оксюз – сирота

феза – вселенная

Оджа суаль-джевапны екюнлей: Джесюр, къоркъу бильмез, къырымтатар халкъынынъ садыкъ огълу Юнус Къандымнынъ шиирлери халкъ тарафындан пек севилип кельген. Онынъ насиат – васиетлери бизим Ватан огърунда куреш ёлумызны даима ильхамландыра. Юнус Къандым акъ-укъукъсыз алчатылгъан озюнинъ къырымтатар халкъыны анъы ве къанынен, озюнинъ букюльмез вуджудынынъ эр бир дамарынен севе эди. Миллий курешке баш къойгъан, миллетнинъ акъ-укъукъыны тиклемек ичюн куреш алып баргъан языджыларымыздан биридир.

III. Окъув фаалиетнинъ мотивациясы, талебелерни дерснинъ макъсадынен танытув.

Тапмаджанынъ джевабыны тапынъыз Слайд

ПАРА БЕРМЕЙ КИРЕСИНЪ,

ДЮНЬЯНЫНЪ СЫРЫНЫ БИЛЕСИНЪ. (Мектеп.)

Мевзуны ачыкъламакъ ичюн талебелер мектеп акъкъында шиирлерден парчаларны окъуйлар. Слайд

Мектеп меним кунешим,

Битмез онынъ зиясы.

Мектеп меним дост-эшим,

Илим, бильги чокърагъы.

Эшреф Ибраим

Суаллер:

• Мектеп акъкъында нелер айтып олурсынъыз ?

• Не акъкъында бу сатырлар?

• Мектепни неге бенъзетелер?

Оджа: Демек, талебелер, бугуньки дерсимиз насыл мевзугъа багълы оладжакъ?

• Не акъкъында сёз юрьсетеджекмиз?

Чифтлерде иш. «Мектеп»сёзюне (ассоциация усулы) Слайд

Сиз мектеп акъкъында насыл сёзлер айтыр эдинъиз?

Келеджегимиз миллий мектеп

Тасиль Мектеп дерс

Татиль Талебе

Бильги нуры

IV . Мевзунынъ актуализациясы.

Дерснинъ макъсады ве вазифелерини илян этюв.

Оджанынъ кириш сёзю: Янъы мевзу илян этиле ве дефтерлерде яздырыла. Макъсат ве вазифелер илян этиле. Слайд

Оджа: Балалар, сиз мени озь джевапларынъызнен чокъ къувандырдынъыз. Эльбетте, миллий мектеп бизим эр шейимиз, кечмишимиз, бугуньки кунюмиз ве келеджегимиздир. Бугунь дерсимизде къырымтатар халкъынынъ белли шаири Амди Герайбай акъкъында сёз юрсетеджемиз. Онынъ «Мектеп керек» шиирини талиль этеджемиз. Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огренеджемиз.

Янъы мевзуны анълатув. Слайд

Лякин Амди Герайбай омюрининъ къыскъа олгъанына бакъмадан халкъына зенгин асабалыкъ къалдырды. Онынъ шиирлери бугунь де бугунь бизге кучь ве рух бере.

Халкъымызнынъ келеджеги огърунда курешке, окъувгъа, бильги алмагъа чагъыра.

V.Раатлыкъ дакъикъасы. Слайд

Оджа шиирни ифадели окъуй ве субет кечире

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем. Слайд

Лугъат иши:

джат – чужой  

айнеджи – хитрец

илян – объявление

тёр - почётное место

джыйын - веселье 

джайиль - неграмотный

чуй – крючок  

къолайлыкъ - удобство

матбуатта – газета, меджмуаларда

Талебелер зынджырчыкъ усулынен шиирни ифадели окъуйлар. Оджанынъ ярдымынен хулясалар чыкъаралар.

Окъулгъан метин узеринде фикир юрьсетемиз.

1 .Амди Герайбай мектепнинъ кереклигини насыл тарифлей?

2. Окъумагъа бильмеген адам насыл къыйынлыкъларгъа расткеле биле?

3. Шаир, окъумышлы олып, насыл енъишлерге иришмеге чагъыра.

4.Шиирден анълагъанынъызны озь сёзлеринъизнен икяе этинъиз.

5.Окъумышлы адамнен, джайиль адамнынъ арасында насыл фаркъ ола биледжегини тарифленъиз.

Иджадий иш . «Сенкан». Слайд

Мектеп.

Аджайип ве тылсымлы.

Бильги алам, огренем, севем.

Гузель мектебим.

Сени джандан севем.

Пекитюв: Бугунь дерсте насыл языджы акъкъында айтылды?

Нени бегендинъиз, нени бегенмединъиз?

Тизильген суаллер текрарлана, джеваплар бериле. Джевапларда янъы сёзлер ишлетиле

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Бугунь биз сизлернен Амди Гирайбайнынъ терджимеиалынен, онынъ «Мектеп керек» деген шииринен таныш олдыкъ. О, халкъымызнынъ яшайышыны яхшы, гузель япмагъа тырышкъан инсанлардан биридир. Онынъ эдебий яратыджылыгъы ве мукъаддес хатырасы эдебий яшайджакъ.

Тест суаллери. Слайд

1. Амди Гирайбай къачынджы сенесинде догъды?

а) 1908 сенеси Кефеде б) 1901 сенеси Кезлевде в) 1901 сенеси Кефеде

1. Къачынджы сенелерде Тюркиеде окъуй?

а) 1914 б) 1918 в) 1923

1. Къачынджы сенеде атып ольдюрильди?

а) 1930 б) 1929 в) 1931

4. «Мектеп керек» шииринде А.Герайбай не акъкъкында сёз юрьсете?

а) яшларны курешке чагъыра б) яшларны окъувгъа чагыра в) янтыкъ сатмагъа

5. А. Герайбай Къырымтатар тилининъ насыл шивесинде иджат эте эди?

а) ялы бою шивесинде б) чёль шивесинде в) орта ёлакъ шивесинде

6. Шиве сёзлерини эдебий тилинде язынъыз

Джол, алайы, къарамай, джурмек, бай, тугъул, джашлыкъ, джетеджек.

Дерснинъ нетиджеси:

1.В 2.В 3.А 4.Б 5.Б 6.

Япрачыкълар топлана ве тешкериле.

Япракълар тешкерильгенде шиир боюнджа иш кечириле.

Талебелер 3 группагъа болюнелер.

1.группа-оджасы акъкъында икяе этелер.

2.группа-сыныфы акъкъында икяе этелер.

3.группа-мектеп акъкъында икяе этелер.

Баалав.

-Балалар, бугунь сиз пек яхшы чалыштынъыз .

Джумлени девам этинъиз

- Мен бугунь дерсте бильдим….

-Дерсте мен бегендим….

-Мана къыйын эди…

-Машалла сизге!

Эв иши: с.49-50 шиирни ифадели окъумакъ; мектебинъизнинъ ресимини я да фотоколлаж сызмакъ.