Les diphtongs de la langues françaises.

Leçon 3

Les sons et les diphthongs de la langues françaises

Ֆրանսերեն լեզվի հնչյուններն ու երկհնչյունները

Ֆրանսերենի այբուբենը բաղկացած է 26 տառից: Այն դասավորված է նույն հերթականությամբ՝ ինչ լատիներենի այբուբենը: Ֆրանսերենի հնչյունային համակարգը ունի 15 ձայնավոր և 20 բաղաձայն։

Հիմնական ձայնավորներն են՝ a, e, i, o, u։ Քանի որ հ տառը համր է, այսինքն՝ չի արտասանվում, այն ենթարկվում է ձայնավորների կանոնին։

Քանի որ ֆրանսերենում կան շատ երկհնչյուններ, անհրաժեշտ է լինում տառ առ տառ դրանք արտասանել որպեսզի բառի ուղղագրությունը ճիշտ լինի: Օրինակ՝ «beaucoup» բառը լսելիս կկարծենք թե այն բաղկացած է ընդհամենը չորս տառից, ինչը բնականաբար այդպես չէ: Բացի դրանից ֆրանսերենում միևնույն հնչյունը կարող է կազմվել տարբեր տառերով, օրինակ «o» տառը կարող է կազմվել հետևյալ տառերի զուգորդություններով՝ o, au, eau, aux  և այլն: Իմանալու համար թե «beaucoup» բառը ինչ տառերից է կազմված, անհրաժեշտ է ընդհամենը իմանալ թե ֆրանսերենի ամեն մի տառը ինչպես է արտասանվում այբուբենում և արտասանել մեկ առ մեկ տվյալ բառի համար: Կան ճիշտ ընթերցանության կանոններ։ Մեծ նշանակություն ունի նաև շեշտադրությունը, որի առկայության դեպքում տառը արտասանվում է տարբեր հնչողությամբ, ինչպես նաև փոխում է բառի իմաստը։

Այս դասին մենք կուսումնասիրենք այդ բոլորը։

Ֆրանսերենում e ձայնավորը կարող է ունենալ տարբեր շեշտեր (accents) :

Շեշտ aigu (´) – é – հնչյունը՝ բաց է։ Օրինակ՝ écouter (է՛կուտե՛):

Շեշտ grave ( ՝ ) – è – հնչյունը՝ փակ է։ Կարդացվում է երկար։ Օրինակ՝ le frère (լը ֆղէ~ղ)։ Այն դրվում է ձայնավորի վրա՝ երկու համանուններ միմյանցից տարբերելու համար։

Օրինակ՝ la – là, ou – où, a – à.

Շեշտ circonflexe ( ˆ ) – ê – կարդացվում է ինչպես è։ Օրինակ՝ la bête (լա բէ~տ) : Կան դեպքեր երբ accent circonflexe-ը, accent grave –ի նման, կարող է դրվել ձայնավորի վրա՝ համանունները միմյանցից տարբերակելու համար՝ du – dû, sur – sûr.

Երբեք շեշտ չի ստանում e տառը, երբ նրան հետևում է x տառը կամ կրկնվող բաղաձայնը։ Օրինակ՝ un exercice, une ellipse.

Շեշտեր են ստանում նաև a, o, u, i ձայնավորները։ Օրինակ՝ voilà, la pâte, dîner, le côté, goûter :

Le tréma – երկու կետ (˙˙) – դրվում է նշելու համար, որ կողք – կողքի գտնվող տառերը պետք է արտասանվեն առանձին-առանձին և ոչ որպես կապակցություն։

Օրինակ՝ ciguë, haïr, Saül, naїf.

La cédille (ç) - դրվում է c տառի տակ a –ից, o –ից, u –ից առաջ, որպեսզի կարդացվի [s].

Օրինակ՝ un garçon, une leçon, nous commençons.

Apostrophe ( ’ ) – դրվում է միավանկ որոշ բառերի վրա, ինչպես le, la, de, ce, si , սղված հնչյունի փոխարեն՝ այն բառերից առաջ, որոնք սկսվում են ձայնավորով կամ համր հ-ով (si-ն՝ միայն il-ից առաջ)՝ l’été, d’homme, c’est, s’il.

Ֆրանսերենում բառավերջի e ձայնավորը, s, t, d, g, z բաղաձայնները չեն կարդացվում։

Օրինակ՝ un livre, un pays, un soldat, lourd, long, le nez և այլն։

Այժմ ուսումնասիրենք հնչյունների արտասանությունը։

A a - [a] – արտասանելիս բերանը բացվում է լայն, լեզուն փռված է և լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամներին։ Ծնոտը իջած է։ [a] – ա։

P p - [p], B b - [b] – արտասանվում են ինչպես ռուսերենում, բայց ավելի արտահայտիչ։

[p] – պ, [b] – բ։

L l - [l] – արտասանությամբ նման է ռուսերենի ль հնչյունին, սակայն լեզվի դիրքը տարբեր է։ Ռուսերենում արտասանելիս լեզուն ամբողջությամբ հպվում է քիմքին։ Ֆրանսերենում միայն լեզվի ծայրն է հպվում վերին ատամներին, իսկ քիմքի և լեզվի միջև բաց է մնում։ [l]- լ։

M m - [m], N n - [n] - արտասանվում են ինչպես հայերենում, բայց ավելի արտահայտիչ։ Սակայն պետք է ուշադրություն դարձնել, որ ձայնավորից առաջ նրանց արտասանությունը չփափկի։

[m] –մ, [n]- ն։

I i - [i] – արտասանության ժամանակ լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամներին, լեզվի մեջքի միջին մասը շատ բարձր է՝ համարյա դիպչում է քիմքին։ Բերանի բացվածքը փոքր է, քան [e] տառինը, բերանի անկյունները ձգված են։ [i]- ի։ Գրվում է i, y, ї, î :

E e - [e] [ε] – [գրությամբ՝ é, բառավերջում er, ez, երբ չեն արտասանվում r, z տառերը, (օրինակ՝ armée, marcher, répétez) և les, des, mes, tes, ses, ces, et բառերում] - արտասանելիս լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամներին, լեզվի մեջքը բարձր է։ Լեզվի կողքերը ուժեղ հպվում են ծամող ատամներին։ Բերանի անկյունները ձգված են և ուժեղ լարված։ Ծնոտը ավելի քիչ է իջած, քան [ε] հնչյունի ժամանակ, որը հնչում է հետևյալ դեպքերում՝ è, ê, e – փակ վանկում (traverse), e – երկու նույն բաղաձայններից առաջ(adresse), et – բառավերջում(cabaret, elle met), ai, ei, est.

Սղվող e - [ə] – Ինչպես արդեն հայտնի է, ֆրանսերենի ձայնավորները՝ շեշտված թե անշեշտ վանկերում, արտասանվում են։ Բացառություն է կազմում [ə] հնչյունը, որը բառերի արտասանության ժամանակ սղվում է։ Այն արտահայտվում է e տառով։

Չի արտասանվում՝

1. Ձայնավորից առաջ – notre ami

2. Ձայնավորից հետո – il étudiera

3. Արագ տեմպի և խոսակցական ոճի ժամանակ երկու բաղաձայնների միջև, որոնք էլ իրենց հերթին շրջապատված են ձայնավորներով։ - acheter, plus de lettres, je ne lis pas, tu le dis.

Անպայման արտասանվում է ինչպես հայերեն ը հնչյունը՝

1. Երբ նրան նախորդում է 2 կամ 3 բաղաձայն, իսկ իրենից հետո՝ 1 կամ ավելի բաղաձայն։ appartenir, votre livre, il ne lit pas, une petite fille(արտասանվում է ը), բայց la petite fille(չի արտասանվում)։ Ils feront (արտասանվում է ը), իսկ je ferai(չի արտասանվում)։

2. –rie, -lie, -nie խմբերից առաջ՝ vous seriez, l’atelier, vous veniez

3. Սովորաբար արտասանվում է ռիթմիկ խմբի առաջին վանկում՝

Demain (արտասանվում է ը) – à demain (չի արտասանվում)

Cependent (արտասանվում է ը) – et cependent (չի արտասանվում)

Je pars (արտասանվում է ը) – et je pars (չի արտասանվում)

Բառավերջում ընդհանրապես չի կարդացվում։

R r - [r]- արտասանվում է ինչպես հայերեն ղ հնչյունը։

F f - [f], V v - [v] – արտասանվում են ինչպես հայերենում՝ ֆ, վ։ Արտասանության ժամանակ ներքին շրթունքը ուժեղ հպվում է վերին կտրիչներին։

K k - [k], G g - [g] – արտասանության ժամանակ լեզվի մեջքը ուժեղ թեքվում է դեպի քիմքը, իսկ լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամներին։ [k] – ք, [g] – գ։

T t - [t] , D d - [d] - արտասանության ծամանակ լեզվի ծայրը ուժեղ դիպչում է ներքին ատամներին։ Ձայնավորից առաջ նրանց արտասանությունը չի փափկում։ [t] – տ, [d] –դ։

S s - [s], Z z - [z] - արտասանելիս լեզվի ծայրը դիպչում է ներքին ատամներին, իսկ լեզվի կողքերը հպվում են ծամող ատամներին։ Լեզուն չի հպվում ո՛չ կոշտ քիմքին, ո՛չ էլ վերին կտրիչներին։ [s] – ս, [z] – զ։ S s տառը ձայնավորների միջև կարդացվում է [z]։ Օրինակ՝ une rose, un vase.

Ch ch - [∫], G g - [ʒ]

[∫] – արտասանվում է ինչպես հայերեն՝ շ,

[ʒ] – արտասանվում է ինչպես հայերեն՝ ժ։

i – տառը ցանկացած ձայնավորից առաջ (pièce, pianiste)

il – բառի վերջում ձայնավորից հետո(vermeil, détail)

ill – ձայնավորից հետո (abeille, détailler)

Այս դեպքերում կարդացվում է, ինչպես հայերենում՝ իյ - [j]

ill – բաղաձայնից հետո կարդացվում է՝ իյյ - [ij]

Բացառություն են կազմում ville, village բառերը, որտեղ կարդացվում է [իլ]։

eu, œu - [œ] – արտասանվում է ինչպես [ε] հնչյունը, բայց շրթունքները մի քիչ կլորացած են և առաջ են։ Նման է հայերենի [ըօ] հնչյունին։ (déjeuner , fleur, sœur, cœur, couleur).

eu, œu - [ø] – արտասանությամբ նման է [e] հնչյունին, բայց շրթունքները մի քիչ կլորացած են և առաջ են և շատ լարված։

Հանդիպում է

1․ բառի վերջում (adieu, vœu) կամ բառավերջում չարտասանվող բաղաձայնից առաջ (il veut, nœud),

2․ [z] հնչյունից առաջ (sérieuse) :

U u, û - [y] - արտասանվում է ինչպես հայերենում՝ յու։ (minute, sûr).

O o - [ͻ] – արտասանության ժամանակ լեզուն թեթև հետ է քաշվում, լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամների լնդին, իսկ լեզուն ամբողջությամբ փռված է։ Շրթունքները թեթև կլորացած են և առաջ մղված։ Վերին շրթունքը մի քիչ վեր է բարձրացված։

Գրությամբ հանդիպում ենք՝

1. Օ – ցանկացած արտասանվող բաղաձայնից առաջ, բացի Z – ից՝ monopole.

2. Au՝ r –ից առաջ (aurore).

O o - [o] - արտասանության ժամանակ լեզուն թեթև հետ է քաշվում, լեզվի ծայրը հպվում է ներքին ատամների լնդին, իսկ լեզվի մեջքը իր հետևի մասում վեր է բարձրացված։ Շրթունքները կլորացած են, առաջ են մղված և ուժեղ լարված են։ Հնչյունը երկար է։

Գրությամբ հանդիպում ենք՝

1. Օ – z- ից առաջ (rose), բառի վերջում կամ վերջին չարտասանվող բաղաձայնից առաջ (métro, héros, galop).

2. ô, au, eau – բացի r – ից առաջ։ (rôle, faute, tableau).

Ou - [u] – արտասանվում է, ինչպես հայերեն՝ ու հնչյունը (blouse)։

gn - [ɲ] - արտասանվում է, ինչպես հայերեն՝ նյ հնչյունը (espagnole, montagne)։

On, om - [] – ռնգային հնչյուն է։ Լեզուն հետ է քաշվում, ծայրը չի կպչում ատամներին, շրթունքները կլորացած են, արտասանելիս հնչյունը արտաբերվում է քթանցքով(front, bombe) :

in, im, ain, aim, ein, yn, ym - [] - ռնգային հնչյուն է։ Հնչյունը արտաբերվում է միաժամանակ և՛ բերանով, և՛ քթով առաջացնելով ռնգային հնչյուն։ Նման է հայերենի էն ռնգային հնչյունին։ (matin, simple, écrivain, faim, plein, syntaxe, symphonie) :

ien - [j] – արտասանվում է, ինչպես հայերեն (իյեն), բայց ռնգային, լեզուն հետ քաշած (bien, chien) :

un, um - [] – ռնգային հնչյուն է, արտասանվում է, ինչպես հայերեն (ըն) լեզուն հետ քաշած (tribun, parfum) :

an, am, en, em - [] - ռնգային հնչյուն է, արտասանվում է, ինչպես հայերեն (ան) լեզուն հետ քաշած (divan, lampe, centre, ensemble) :

ou - [w] – արտասանվում է, ինչպես հայերեն ու հնչյունը (oui, jouer, jouet) :

oi - [wa]- [wα] – արտասանվում է, ինչպես հայերեն ուա հնչյունը (soir, noir, boire) :

oin - [w] - արտասանվում է, ինչպես հայերեն ուեն ռնգային հնչյունը (coin, loin) :

u - [ɥ] - արտասանվում է, ինչպես հայերեն յու հնչյունը կլորացած շրթունքներով, սակայն, երբ նրանից հետո գալիս է որևէ ձայնավոր՝ շրթունքների դիրքը սահուն փոխվում է, առաջացնելով կիսաձայնավոր հնչյուն :

[ɥi] – huit

[ɥœ] - lueur

[ɥε] – ruelle

[ɥa] - nuage

Այսպիսով՝ ֆրանսերենի երկհնչյուններն են՝

• ch – շ

• qu – ք

• au – eau – օ

• ou – ու

• oi – ուա

• ai – ei – է

• ph – ֆ

• an – en – am – em - ա~ն (ռնգային)

• on – om - օ~ն (ռնգային)

• in – ain - է~ն (ռնգային)

• ien - իյա~ն (ռնգային)

• gn – նյ

• eu – œu – ըօ

• ui – ույի

• վերջավորություններ – er - է, -ier - իէ

• ill – իյ

• aill – այ

• eil – էյ