Лезги шиират алай вахтунда.

МКОУ «Новоаульская СОШ имени Исмаилова А.Р.

Лезги ч1алай ачух тарс

«Лезги шиират »

Гьазурайди ва тухвайди:

лезги ч1алан ва литературадин муаллим

Набиев М.Н

Тарсунин тема: «Алай вахтунин эссерар »

Тарсунин метлебар: аялар алай аямдин шииратдинвекилрин уьмуьрдин ва яратмишунринрекьихъ галаз танишарун;

абурук Ватан, хайи ч1ал к1ан хьунин гьиссер кутун;

аялрин рахунин ч1ал гегьеншарун.

Тадаракар:хрестоматия, ктабрин выставка, шаиррин суьретар, презентация «Алай аямдин шиират», «Шаирдин эдебиятдин карта» презентация, аудиозаписар, проектор, ноутбук.

Тарс тухудай къайда: муаллимдин сугьбет(лекция).

Тарсунин финиф.

1. Тарс тешкилун.

-Квез нисинин хийирар, балаяр. Къе лезги эдебиятдин тарс квез за гуда. Зун МегьарамдхуьруьнрайондинБуткъазмайринюкьванмектебдин дидед ч1алан муаллим Фатума Казумовна я. Заз ван хьайивал, куьн лезги эдебиятдал гзаф рик1 алай аялар я. Гьавиляй зун шад я ихьтин ватанперес аялар авай классда тарс гунал.

1. Аялрин вилик месэла эцигун.

-Хьана кьван,хьанач кьван са вилаят. И вилаятда са пачагьхьана,адахъни пуд хва авай. Бубади вичин рухвайриз ихьтин веси туна: гьамиша дуствилелди яшамиш хьухь, сада саданхатурхамир,гьуьрметлу хьухь, вири къуват халкьдин рекьехаржая, адаз куьн гьамиша герек я. Квез илимар чира, абурун къадир хьухь. Гадайри чпин бубадин веси кьилиз акъудна: абур гьамиша санал хьана, халкьдин тереф хвена,адан къайгъуда хьана. Абурун т1варарни тир Лезги халкь, Ватан, Дидед ч1ал. Къе чун тарсуна рахада ч1ехи стхадикай, Дидед ч1алакай. Дидед ч1алалди чун неинки рахазва, гьак1ни адан куьмекдалди чи ч1алан устадри чпин гуьзелжавагьирар хьтин эсерар яратмишзава.

Гьи къайдада кьиле фида чи тарс? Куь фикир желб ийиз к1анзава заз стендал «Лезги шииратдин кимел». (Стенд «Лезги шииратдин кимел»)Балаяр, дикъетдивди килиг.

-Ибур вужар я? (лезги халкьдин шаирар)

- Квез чиз, балаяр, абур гьи девирдин шаирар я?(алай аямдин шаирар)

- Куьне гьик1 фикирзава,балаяр, чун гила квекай рахада?( алай аямдин шаиррин яратмишунрикай)

1. Ц1ийи тарсунин винел к1валах.

Дуьз я, балаяр. Къенин ц1ийи тарсунин тема я «Алай аямдин эдебият». Къе заз куь фикирдиз алай аямдин шаирри чпин эсерра гьихьтин важиблу месэлаяр къарагъарзават1а, дуьньяда кьиле физвай вакъиайриз гьихьтин къимет гузват1а, гъиз к1анзава.Гьелбетда, и карда заз куь куьмек герек жеда, куьне куь фикирар лагьана к1анда.

Лезги эдебиятдиз атай юкьван ва жегьилнесилдин чIалан устадри чIехи несилдинлитераторрин рехъ, тежрибатарихдинцIийишартIараагалкьунралдидавамарзава, чи эдебият девлетлу ийизва ва ам вилик тухузва. И жергедикАбд. Исмаилов, Абдул Фетягь, ПакизатФатуллаева, ФейрузБеделов, М.Меликмамедов, С.Керимова, Н.Ибрагьимов, М.Садикь, Ф.Нагъиев, М.Бабаханов, А.Мирзебегов, З. Къафланов, Ш.Шагьбалаев, А.Къардаш, Ж.Гьасанова, М.Базаева, Х.Эльдаров ва масабур акатзава. Абурун яратмишунри алай аямдин лезги эдебият дуьз рекьелалайди, адахъ гележег авайди къалурзава. И ктабдиквинидихътIварар кьунвай авторрикай анжах кьуд касдиняратмишунрин суьретар акатнава. Чеб чпиз ухшар тушир, илгьамдикайкьетIен пай ганвай и зарийрикай гьар садакай кьилди рахунизлайихлу я, вучиз лагьайтIа гьардахъ вичин кьетIенхатI, кьетIен чIал, рикI алай темаяр, эдебиятда вичин рехъ, кьадар- кьисмет ава… Абурукай садбуру (Абд.Исмаилов, Абдул Фетягь, С.Керимова, Ф.Нагъиев, А.Къардаш, М.Бабаханов ва мсб.) шииратда, гьикаятда ва тамашиятдакIвалахзава, муькуьбуру (П.Фатуллаева, З.Къафланов, Ш.Шагьбалаев, Х.Эльдаров ва мсб.) анжах шииратда зегьмет чIугвазва. И зарийрин арада тек са прозадалмашгъулбурМ.Садикь, Ж.Гьасанова ва М.Базаева я. Уьмуьр вич хьиз, адан гуьзгуь – эдебиятнигьерекатда ава. Амни, общество хьиз, вилик физва, ананидегишвилер жезва. Хъсандиз и кардин гъавурда авай чи зарияр эдебиятдиз цIийивилергъиз, ам девлетлу ийиз алахъзава. Абуру эвелни-эвел чпин яратмишунра лезги чIалан михьивал хуьзва, рикIелайракъурай ва «куьгьне» хьанвай гафар лазим чкадал къулайдаказ ишлемишзава. Куьрелди, лезги чIалан вири къатар кар чиз тупIалайийизва. Кьвед лагьайди, чпикайрахазвайзарийри хайи халкьдин руьгьдин хазинадалбинеламиш хьана, Европадин ва Шаркь патан эдебиятдин тежрибадикайустадвилелди менфят къачуна, миллирангар, къайдаяр квадар тавуна, цIийиеридин эсерар яратмишзава. Им ХХ лагьай асирдин кьвед лагьай паюнин лезги эдебиятдин зурба агалкьун я. И гафарин къуватдизшииратдай са чешнегъин. Арбен Къардашан эсерар чи республикадилайкъеце – Москвада, маса уьлквейра – чапдизакъатзава. Ада и рекьяйДагъустан вири дуьньядиз машгьур авур С.Сулейманан ва Р.Гьамзатовантежрибадавамарзава. Пуд лагьайди, чи чIалан устадрин арада садни авач лезги халкьдиккъалабулухкутазвай, адан тIал-квал алай месэлайрикай кхьин тавур, къерех хьайи. И кардини чи зарийринмилликъанажагъ хкаж хьанвайди къалурзава. Девирдин шегьререкьелуьтквемкамаркъачузвай лезги эдебиятди, са патахъниян тагана, мадни чIехи агалкьунар къазанмишдайдак чна умуд кутазва. Амма абурукай виридакай са тарсуна рахаз агакьдач. Гьавиляй чун къе кьуд шаирдин яратмишунрикай рахада. (Презентация «Алай аямдин шиират»)

V.ЦIийи тарс мягькемарун.

- Балаяр, къе тарсуна чун квекай рахана? (алай аямдин шаиррин яратмишунрикай)

- Гьихьтин ц1ийи малуматар чир хьана квез къенин тарсуна?(Чеб чпиз ухшар тушир, илгьамдикайкьетIен пай ганвай и зарийрикай гьар садакай кьилди рахунизлайихлу я, вучиз лагьайтIа гьардахъ вичин кьетIенхатI, кьетIен чIал, рикI алай темаяр, эдебиятда вичин рехъ, кьадар-кьисмет ава…

Халис руьгьдин хазинадик пай кутазвайшаирар чаз гзаф ава.

Чи алай аямдин зарияр халкь бахтлу ийидай рекьерихъ-хуьлерихъкъекъвезва.

Литературадин эсеррихъ ватанпересвилин ва инсанпересвилин тербия гудай еке къуват ава)

-Гьи шаиррин яратмишунрикай къе чун рахана?(З.Къафланован, С.Керимовадин.Ф.Нагъиеван)

VI.КIвалин кIвалах.

«Алай аямдин шаиррин яратмишунрикай зи фикирар»темадай сочинение кхьин.

VII. Тарсунин нетижаяр кьун ва къиметар эцигун.

-Зун квелай къе гзаф рази хьана. Квез аферин, балаяр, еке агалкьунар хьурай квехъ генани. Тарсуна иштиракай вири аялриз за хъсан къиметар яда.

VIII. Тарсунин рефлексия.

Предложенияр давамара…

Заз тарс бегенмиш хьана,…

(вучиз лагьайт1а къе тарсуна чаз алай аямдин шаиррикай гзаф малуматар чир хьана)

Заз чир хьана…

(алай аямдин шаирри чпин эсеррадуьньяда кьиле физвай гьар са вакъиаачухарзавайди)

РикIел хвена кIанда…

(хайи ч1алан эдебиятдин эсерар к1елна к1анзавайди, абурухътербиядин еке къуват авайди, жуван хайи халкь,Ватан к1ан хьана к1анзавайди)

IX. Тарс акьалт1арун.

- Тарс куьтягь хьана, балаяр. Тарсуна иштиракайдай квез чухсагъул. Сагърай.

Лезги эдебиятдай

9-классда тухузвай тарсунин

план-конспект

тема:

«Алай аямдин шиират»

Муаллим:Набиева Ш.Ф.

2018