Методикадан СРС

Киришүү

Физика илими эбак алдыга озуп өтүү менен азыркы учурда ошончолук деңгээлде практикалык жактан колдонулуп келет. Азыркы учурда окуучуларга карата атайын уюштурулган физикалык билим берүүнүн максаты, аларды мектепти бүткөндөн кийин физиканын негиздери менен тааныш болуусу жана алган физикалык билимдерин практика жүзүндө колдоно алуусу болуп эсептелет.

Заманбап билим берүүнүн дүйнөсүндө билим берүүнүн негизги милдети болуп окуучуларга билимдердин кандайдыр бир суммасын берүү жана аларды келечек жашоого, эмгекке үйрөтүү болуп саналат. Заманбап билим берүү - келечектеги ишмердүүлүккө даяр болуу инсандын жеке талабы болуусу керек деп болжолдойт. Адамга жөн гана анын билим алуусуна жардам көрсөтү ошондой эле алган билимдерин практикада колдонуусуна мүмкүнчүлүк түзүп берүү гана керек.

Бул парадигманы ишке ашыруу үчүн, окуучулардын теориялык алган билимдерин стандарттык эмес учурда да колдоно билүүсүнө таасиретүүчү, окуучулардын өнүгүүсүн жогорку деңгээлге көтөрө турган чыгармачылык жөндөмү болуусу шарт.

Билимди колдоно билүүнүн калыптануусу суроосуна көптөгөн психологдордун, педагогдордун жана методисттердин эмгеги арналган. Бирок бардык авторлор предмет боюнча класстан тышкаркы иштерге көңүл бөлүшпөйт.

Бул проблема заманбап мектеп үчүн актуалдуу экендигин изилдөө анализдери көрсөттү. Физикалык билимдин бул проблемадагы актуалдуулугу төмөнкүлөр менен шартталган:

• Физика боюнча класстан тышкаркы иштердин окуучулардын алган билимдерин практика жүзүндө колдонуусуна шарт түзөрү методисттер жана мугалимдер тарабынан баалоонун жетишсиздиги.

• Окуучулардын алган билимдерин практика жүзүндө колдоно билүүсүн калыптандыруу максатында класстан тышкаркы иш чараларды уюштуруунун методикасынын жоктугу.

Изилдөөнүн максаты: окуучулардын кызыгуусу менен негизделген алардын алган билимдерин колдоно билүүсүнө шарт түзгөн, ошондой эле окуучулардын методологиялык компетенттүүлүгүн жогорулатуучу жана өнүктүрүүчү физика боюнча класстан тышкаркы иштерди уюштуруунун методикасын иштеп чыгуу жана негиздөө.

Изилдөөнүн гипотезасы – класстан тышкаркы иштер эффективдүү болот, эгер:

• Окуучулардын индивидуалдык өзгөчөлүкиөрүнө дал келип, таанып билүүсүнүн өнүгүүсүн шарттаса;

• Ал окуучулардын талабына, инсандык кызыкчылыгына жана жетишкендигине таянат;

• Окуучулардын жетишүүсүнүн өнүгүүсүнө болгон мүмкүнчүлүктүн болуусу;

• Ал коллективдүүлүк принцибине таянат;

• Ал класстык жана класстын тышкаркы иштердин байланыштарынын принцибин ишке ашырат;

Биздин изилдөө гипотезабызка жана койгон максатыбызга байланыштуу төмөнкү милдеттерди бөлү алабыз:

1. Класстан тышкаркы иш окуучулардын компетентүүлүгүн жогорулатуучу педагогикалык жана методологиялык шарттарды аныктап алуу.

2. Дидактикадагы жана физиканы окутуунун методикасындагы физикалык билимди колдонуунун проблемаларынын абалын анализдөө жана аларды класстан тышкаркы иштердин чегинде чечүү.

3. Класстан тышкаркы иште окуучулардын компетентүүлүгүн жогорулатуучу методиканы иштеп чыгуу.

4. Бул методиканын ишке ашуусунун мүмкүн болгон бир нече варианттарын сунуш кылуу.

5. Туура келүүчү технологияны иштеп чыгуу жана апробоциялоо.

6. Иштелип чыккан методиканын эффективдүүлүгүн текшерүү.

Изилдөөнүн логикасы төмөнкү этаптарды камтыйт:

• Изилдөө проблемасы боюнча жалпы тааныштыруу, анын ички жана тышкы чек араларын аныктоо.

• Класстан тышкаркы иштердин өзгөчөлүгүн аныктоо максатында психологиялык – педагогикалык жана методикалык адабияттарга анализ берүү.

• Максатты аныктоо, гипотезаны иштеп чыгуу жана изилдөөнүн милдетин коюу.

• Изилдөөнүн адекваттуу методдорун издөө.

• Окуучулардын алган билимдерин колдоно билүүсүн калыптандырууга багытталган класстан тышкары иштердин чегинде, физиканы окутуунун теориялык негиздерин формулировкалоо.

• Класстан тышкаркы иш чараларды өтөрүүгө арналган физикалык материалдын мазмунунун негизин формулировкалоо.

• Педагогикалык процесстин жабдылышына жана окуучулардын кызыкчылыктарына жараша, сунушталган методиканы ишке ашыруунун жолун аныктоо.

• Мазмунду жана аны ишке ашыруунун технологиясын, физика боюнча конкреттүү класстан тышкаркы иш чаранын чегинде иштеп чыгуу.

• Педагогикалык эксперименттин кнстатациялоочу жана калыптандыруучу этаптарын уюшутуруу жана өткөрүү.

• Теориялык – эксперименттик маалыматтарды жалпылоо.

Изилдөөнүн методологиялык негизин, педагогикада иштелип чыккан окутуунун негиздери жана окуучуларды тарбиялоо, физиканын методологиялык абалы, жалпы жана жеке психологиянын өнүгүү тенденциясы жана жетишкендиктери түзөт.

Коюлган маселелерди чечүү үчүн төмөнкү изилдөөнүн методдору колдонулат:

• Маселенин теориялык анализи;

• Мектептеги класстан тышкаркы иштерди уюштуруунун анализи;

• Алдыңкы педагогикалык тажрыйбаны жалпылоо;

• Педагогикалык чен өлчөндөрдү жүргүзүү (анкетирлөө, интервью алуу, байкоо, тестирлөө);

• Жыйынтыктарды иштетүүнүн статистикалык методу;

• Сунушталган методиканын эффективдүүлүгүн аныктоо максатында эксперимент;

Изилдөөнүн илимий жаңылыгы төмөнкүлөр менен корутундуланат:

1. Класстан тышкаркы иштер боюнча мурдакы (Э.М. Браверманн, И.Я. Ланина, О.Ф. Кабардин, А.В. Усова, В.В. Завьялов ж.б.) жүргүзүлгөн педагогикалык изилдөөлөрдөн айырмаланып, бул диссертацияда класстан тышкаркы иштерди, физика боюнча алган билимдерин практика жүзүндө колдонуусуна шарт түзүүчү иш чара катары кароону сунуш кылат.

2. Физиканы окутуунун методикасы боюнча жүргүзүлгөн изилдөөлөрдө, окуучулардын таанып билүү кызыкчылыктарын өнуктүрүү максатында (И.Я. Ланина, А.В. Усова) окутуунун класстык жана класстан тышкаркы формасынын байланышта болуусун белгиленген. Бул иштин автору тарабынан окуучулардын билимин колдоно билүүсүн калыптандыруучу бул байланыштардын ишке ашуу методикасы сунушталган.

Коргоого төмөнкү жоболор алынат:

1. Предметтер аралык байланышта негизинделген физика боюнча класстан тышкаркы иш, окуучулардын билимин колдоно билүүсүнө шарт түзөт.

2. Физика боюнча класстан тышкаркы иш, окуучулардын окуу материалын өздөштүрүүсүнө жана таанып билүүчүлүгүнүн өнүгүүсүнө шарт түзөт.

3. Физика боюнча класстан тышкаркы иш, окуучулардын методологиялык компетентүүлүгүнүн өнүгүүсүнө шарт түзөт.

Теориялык маанилүүлүгүн, окуучулардын алган билимдерин колдоно билүүсүн калыптандыруу үчүн физика боюнча класстан тышкаркы иштин теориялык модели сунушталган, алар:

• Класстан тышкаркы ишти уюштурууга болгон мамиле системалаштырылган жана жалпыланган, жалпы билим берүүдө анын орду жана ролу аныкталган;

• Класстан тышкаркы иштин чегинде чагылдырылуучу окутуунун өзгөчолүктөрүн чагылдыруучу идеяларды, принциптерди жана закон ченемдүүлүтөрдү жалпылоо;

• Окуучулардын билимин практикада колдонуусунун эффективдүү калыптандырууга багытталган класстан тышкаркы иштерди уюштуруунун өзгөчөлүктөрү каралган;

• Предметтер аралык байланышты өнүктүрүүчү физикалык кружоктордун мазмунуна жаңы мамилелер сунушталган;

• Класстан тышкаркы иштердин түрлөрүн иштеп чыгуунун конкреттүү методиканын мазмунунун моделин конструкцияланган;

Практикалык мааниси.

Заманбап окутуу ситуациясында жаңы методдорду, ыктарды издөө жана прогноздоо чоң практикалык мааниге ээ. Эгер окуучулар класстан тышкаркы иштердин жүрүшүндө жогорудагы методдор менен кагылышса, анда окуучунун өнүгүүсүнө кандайдыр бир деңгээлде эффект берет. Физикалык мазмунду элестетүүнүн оригиналдуулугунда жаңылык бар болгон учурда, ар бир окуучу өзүнүн илим катары физика жөнүндөгү эски көз караштарын кайрадан карап чыгууга күчү жетет.

Диссертациянын планында иштелип чыккан сабактар, экскурсияларды, көргөзмөлөрдү жана физикалык кружокторду өзүнө камтыган, аларды ишке ашыруунун технологиясы ушуга багытталган.

Апробация жана жайылтуу төмөнкүдөй ишке ашкан:

• Материалдарды №№625, 641, 339, 296, 218, мектептердин педогогикалык советтерде жана конференцияларда жана С-Петербургдун Невдик РМО нун отурумунда талкууланган.

• Эл аралык “Герценовские чтения” талкууланган конференциясында (2000-2003 жылдар).

Диссертациянын структурасы. Диссертация киришүүдөн, үч главадан, корутундудан жана колдонулган адабияттардан турат. Адабияттардын тизмеги 125 эмгекти камтыйт. Иш схемалар, диаграммалар жана таблицалар менен иллюстрацияланган.

Коргоого алып чыгуучу иштин негизги мазмунун автордун төмөнкү иштеринде көрсөтүлгөн:

I жобо - №№ 3,4,10,11.

II жобо - №№ 5,6,7,9,12.

III жобо - №№ 1,2,5,8.

Методикалык адабияттарда класстан тышкаркы иштерге чоң маани берилген. Окуу тарбия процессинде физика боюнча бул окутуу формасынын өзгөчөлүктөрүн бир нече авторлор өз көз карашын жазгандары бар (12,38,56 ж.б.).

Алсак (56,57,58) эмгектерде, предметке болгон кызыгуунун өнүгүүсүн өтүлү жаткан материалдын мазмунуна болжолдоого болбойт. Эгер окуучулар активдүү ишмердүүлүккө өтпөсө, анда алар өтүлгөн материалды үстүртөн гана карап өткөн болот. Класстан тышкаркы иштер окуучулардын билимин арттырат жана предметке болгон кызыгуусу күчөтөт. Кружоктордо, конференцияларды жана кечелерде, окуучу кайсы бир физикалык кубулуш менен таанышуу менен ал кубулушту андан ары изденип, анын маңызын түшүнгөнгө аракет кылат жана кошумча адабияттарды окуйт. Класстан тышкаркы иштер мугалимге, окуучулардын индивидуалдык жөндөмдүүлүктөрүн аныктоого жана алардын ичинен физикага кызыккан окуучуларды аныктоого жардам берет деп эсептейт автор.

Физика боюнча класстан тышкаркы иштер төмөнкү талаптарда көрсөтүлүүсү керек:

Класстан тышкаркы иш, окуучулардын билимдерин тереңдетүү жана кеңейтүү менен, окуу программасынын негизги мазмунунан артта калтырбашы керек;

Класстан тышкаркы иште жана сабакта окуу – тарбия сөзсүз байланышта болуусу керек. Бирок, класстан тышкаркы иш жөн гана окуу ишинин уландысы болбошу керек.;

Окуучулар окуй турган материал аларга жеткиликтүү, алардын жаш курагына жана өнүгүү даражасына туура келүүсү шарт;

^ класстан тышкаркы иштин мазмуну жана уюштуруу формасы окуучуларга ар дайым кызыктуу болуусу керек;

^ окуучулар үчүн иштин кызыктуу формасы катары өз алдынча аткарылуучу физикалык экспериментти берүү керек;

Индивидуалдык, группалык жана коллективдик иштин терең байланышы ишке ашырылышы керек;

Ишти аткаруунун маанилүүлүгүн менен анын эрктүүлүгү менен айкалышуусу керек;

Класстан тышкаркы иштер программага байланыштуу болбостон, окуучулардын суранычын эске алып өткөрүлөт. Класстан тышкаркы иштерди уюштурууда окуучулардын жана мугалимдердин убакытын рационалдуу пайдалануусу керек. Ошондуктан окуу жылынын башында класстан тышкаркы иштерди баштан аяк пландоо керек. Бул планды, жалпы мектептик жылдык планды эске алуу менен түзүп, окуучулардын каалоосу жана талаптануучулугуна дал келиши керек.

(40) иште айтылгандарга караганда, окуучуларды да педагогдорду да биргелешип иш алпарууну чыгармачылык менен издөөнүн системалуу, интенсивдүү формасына багыттайт. Ал мектептеги педагогикалык процессте мугалимдердин, окуучулардын жана ата-энелердин ортосунда позитивдүү мамилени пайда кылат.

(38) иште автор, класстан тышкаркы иштерде мектеп окуучулары менен мугалимдин ортосунда коюлган максаттардын бирдиктүүлүк принциби сакталыш керек деп эсептейт. Жалпы билим берүүчү орто мектептерде окуучулар азыркы коомдук жана илимий прогресстин талабына жооп берүүчү физикалык илимдин негидерин үйрөнүп чыгуусу зарыл. Окуучуларда өзүнүн билимин андан ары жогорулатып жана аны практикада колдонууга болгон талаптануучулугу, умтулуусу болуусу шарт. Бул милдеттер бир гана физика сабагында чечилбейт. Алардын көпчүлүгү стандарттык сабактын чегинен тыкаркы дагы иш чаралардын болуусун талап кылат. Физиканы окутуу боюнча түзүлгөн пландагы убакыттардын чектелүүсү, окуучулардын жана мугалимдердин инициативасын чектеп коёт. Класстан тышкаркы иштердин милдети катары, окуучулардын окуу программасында өздөштүрүп жетише албай калган теманы жеткире окуу деп эсептөө жаңылыштык. Физика боюнча класстан тышкаркы иштердин жалпы өзгөчөлүгү болуп, окуучулардын кызыкчылыгына жараша сабакты тандап алуусу болуп эсептелет.

Класстан тышкаркы иштерди уюштурууда өтүлүп жаткан сабак менен тыгыз байланышта болуусу керек. Бул байланыш эки жактуу:

Класстан тышкаркы иштер, окуучуларды билимди өздөштүрүүсүнө, билимине жана билгичтигине таянат;

Класстан тышкаркы иш чаралардын бардыгынын багыты, окуучуларда илимге жана практикалык колдонулушуна кызыктыруусу, алардын билимин тереңдетүүсүнө жана жогорулатуусуна умтултуусу керек.

Тилекке каршы авторлор класстан тышкаркы иштерде окуучулардын алган билимин практикада колдонуунун мүмкүнчүлүгү жөнүндө каралган эмес.

(112) иштин авторунун ою боюнча, класстан тышкаркы иштер жөнөкөй сабактан айырмаланып, окуучулардын предметке болгон кызыгуусун турукташтырып, илим менен алектенүүсүнө шарт түзүп, алардын талабына жооп берүүсү керек деп эсептейт.

(50) иште класстан тышкаркы иштин терең маңызы деп белгиленген – баардык класстан тышкаркы иштердин формасында окуучуларды коомго пайдалуу иш аракетке активдүү катышуусуна, өз алдынчалыгын инициативалоосуна, индивидуалдуу өзгөчөлүктөрдүн өнүгүүсүнө шарт түзөт.

Ушунун негизинде окуучулар менен жүргүзүлүүчү класстан тышкаркы иштер – бул жалпы билим берүүчү мектептеги жаш физиктер жана техниктер менен иштешүү. Ал мектептеги окуу программасындагы сабактын уландысы жана өнүктүрүүчүсү болуп саналат.

(12) иште, класстан тышкаркы иштер мугалимге, окуучуларга дүйнөнүн ар түрдүүлүгүн көрсөтүп, алардын өз алдынчалыгын инициативалоосуна жардам берет – деп белгиленген.

Автор сабак менен класстаны тышкаркы иштердин байланышын изилдеп, эки сабактын түрү тең жалпы мектептик билим берүүдөгү проблемаларды чечүүгө жана физикага арналган деп жазган.

Ал эми ал экөөнүн ар түрдүүлүгү төмөндөгүчө: класстан тышкаркы иштин тематикасы алдын ала жазылган эмес. Аны педагог окуу жайдын мүмкүнчүлүгүнө жана окуучулардын кызыгуусуна жараша окуучулар менен биргелекте же өзү тандайт. Сабак программалык регламент менен чектелбейт жана баштан аяк мугалимдердин инициативасы менен түзүлүп, аларды өткөрүүнүн формасы өзгөрмөлүү, ар түрдүү жана өзгөчө болушу мүмкүн.

Класстан тышкаркы иштин окуучулардын предметке кызыгуусуна болгон тоскоолдуктарды ликвидациялоого мүмкүнчүлүгү чоң. Класстан тышкаркы иштин ушул өзгөчөлүгү аны программалык жөнөкөй сабактын айырмалап турат. Мындан педагог өзүнүн тарбиялануучуларына таасиретүүнүң дагы бир каналын көрө алат.

Физика боюнча класстан тышкаркы иштер бир жагынан – бул предмет боюнча окутуунун компоненти, башка жагынан – орто мектепте билим – тарбия берүүнүн бир бөлүгү. Бул эки функция бири бири менен өтө тыгыз байланышкан.

Жогоруда айтылгандарды анализдөө менен, класстан тышкаркы иш деп түшүнүүчү жалпылоочу жобону формулировкалоого болот. Демек, класстан тышкаркы иш, максаты окуучулардын билимин тереңдетүү, таанып билүүсүн өнүктүрүү, чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрүн өнүктүрүүчү жана окуучунун аң сезимдүү эс алуусун шартоо болгон программалык сабакка тиешеси жок атайын уюштурулган класстан тышкаркы иш чара.

Методикалык адабияттарды анализдөө, окуу процессинде физика боюнча класстан тышкаркы иштердин ролун аныктоого түрткү болду:

• Окуучулардын предметке болгон кызыгуусун арттыруу. Окуучу класстан тышкаркы иште кайсы бир кубулуш менен таанышуу менен аны кошумча адабияттардан карап окуп, ал кубулуштун маңызын түшүнгүсү келет жана физикага болгон кызыгуусун бекемдейт.

• Билимдерин тереңдетүү жана кеңейтүү. Окуучу физика курсунун кайсы бир суроосуна кызыгуу менен, класстан тышкаркы иштерде өзүнүн билимин жетишерлик кеңейте алат. Бул учурда класстан тышкаркы иштин каалагандай түрүн колдонуу жардам берет.

• Чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрүн өнүктүрүү. Класстан тышкаркы иштердин ар кандай формаларын колдонуу, окуучунун чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрүн арттыруу менен алардын изилдөө иштерине болгон кызыгуусун жаратат. Окуучулардын чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрүн өнүктүрүү үчүн, алган билимдерин жаңы шарттарды колдонууга болгон талаптар менен кагылышуусу керек.

• Класстан тышкаркы иштер мугалим үчүн да окуучу үчүн да сабакты эффективдештирет. Мугалим өтүлгөн теманы башкача формада бышыктап алууга мүмкүнчүлүк алат жана кайсы бир кубулушту айтып түшүндүрүүнү жаңы бир тепкичке көтөрө алат.

• Эмгек ишмердүүлүгүнө даярдыгы. Ар кандай кружоктордо окуучулар колдонууга үйрөнгөн куралдар жана приборлор жөнөкөй гана аспап же механизм болбостон, оорлотулган жана өзгөртүлгөн түрдө заманбап агрегаттардын, машиналардын жана станоктордун конструкциясына кирет. Ошондуктан өндүрүшкө, техниканын элементтери менен тааныш жана алар менен жеңил иштеп кете алган адис келиши керек.

• Приборлорду өз алдынча жасай алуусу. Окуучулардын профессияга болгон кызыгуусунун калыптануусунун эң баалуусу болуп, физикалык кружоктордо окуучулардын техникалык моделдөө, ар кандай установкаларды конструкциялоосу болуп саналат.

• Мектепке жардам. Окуучулар: техникалык кружоктордо, факультативдик сабактарда, моделдерди жана приборлорду даярдоо боюнча сабактарда жана физикалык көргөзмөлөрдө – физикалык кабинетти толтуруу үчүн көп нерсе жасай алышат.

• Класстан тышкаркы иштин тарбиялык мааниси.

1. Физикалык илимдин жана техниканан өткөндөгү жана учурдагы мыкты ачылыштарын систематизациялоо.

2. Окуучуларды коллективде иштөөгө үйрөтөт.

3. Окуучулардын: тырышчактыгын, мүнөзүнүн катуулугун, дисциплиналуулугун, өз алдынчалыгын, байкоочулугун ж.б. сапаттарды өздөштүрүүгө жардам берет.

4. Тапшырылган ишке болгон жоопкерчиликтүүлүгүн жана милдеттүүлүгүн сезе билүүсүнө тарбиялоо.

• Өзүнүн билимдерин практикада колдоно алуусу. Физика мугалиминин жана башка предметтердин мугалимдеринин алдындагы чоң милдет: окуучуларга аныкталган билимдердин суммасын гана бербестен, аны практикада колдоно билүүсүнө үйрөтүү. Бирок, физиканын методикасында класстан тышкаркы иштерде окуучулардын алган билимдерин практикада колдоно алуусун калыптандыруучу багыт иштелип чыккан эмес. А практикадан ажыратылган илим жок.

Физикалык билимди практикада колдонуу баарынан мурда окуу материалынын физикалык жактан түшүнүү феномени менен байланыштуу. Окуучу ар кандай мазмунду (кубулуш, түшүнүк, закон) түшүнүүсү үчүн, кабыл алуу зонасында болуусу шарт. Бул мазмун окуучунун ишмердүүлүгүнүн максаты болуусу керек.

Класстан тышкаркы иштин чегинде теориялык жана методикалык негиздерди иштеп чыгуу маанилүү милдеттердин бири болуп саналат жана:

• Теориянын ядросун аныктоочу, теориялык өбөлгөнү анализдөө;

• Окуу процессинин принциптерин куруучу факторлорду ачып көрсөтүү;

• Бул принциптерди ишке ашыруунун жолу;

• Класстан тышкаркы иштерде системанын куралышынын эффективдүүлүгүн экспериментте текшерүү;

Дидактикада, принциптер окутуу закондорун окуу жана тарбия иштерине дал келгидей кылып колдонуунун жолун мүнөздөөчү категория катары каралат.

Педагогикалык адабияттарда жалпы билим берүүнүн системасын аныктоочу жалпы принциптер чагылдырылат. Булар, гумандаштыруу, демократиялаштыруу, индивидуалдаштыруу, дифференциялаштыруу, мүмкүндүк, вариативдүүлүк, активдүүлүк, кызматташуучулук, адаптивдүүлүк ж.б. принциптер.

Псхолого – педагогикалык адабияттарды анализдөөнүн жыйынтыгынын негизинде класстан тышкаркы иштерде балдарды окутуунун принциптери көрсөтүлдү.

Инсандын өздүк активдүүлүгүнүн жогорулоосунун негизинде баланын инсандыгынын ар тараптуу өнүгүүсүнүн идеясы.

Адамдын маңызы философтор тарабынан, адамдык мамиленин жыйындысы катары аныкталган. Инсандын ар тараптуу өнүгүүсү, жалпы коомдун жана коомдун мүчөлөрүнүн жогорку активдүүлүктүн негизинде калыптанат. “инсанды тарбиялоо бул – өзүн өзү тарбиялоосун рационалдуу уюштуруу”.

Муну менен сөз, билимдин системалуулугу жөнүндө гана болбостон, инсандын мотивациялык баалуулуктарды, нравалык практикалык жана интеллектуалдык сферасы жөнүндө болушу керек.

Баланын форманы тандоону максималдуулугун тартуулоо идеясы эки тараптын (баланын жана чоңдордун) жетишкендиги болуп саналат.

Эркиндик проблемасы – баарынан мурда, ар түрдүү ишмердүүлүктө инсандык өзүн өнүктүрүү эркиндиги болуп эсептелет. Эркиндик, адамдын тукумдук касиети катары, окуу тарбия иштеринин принциптерин аныктоосу керек.

Балдар менен биргелекте уюштурулган ар тараптуу өнүктүрүүчү, чыгармачылык ишмердүүлүктөрдө аларды чыгармачылыкка болгон мотивациясын күчөтүү идеясы.

Окууга, таанып билүүгө, чыгармачылыкка болгон мамиленин калыптануусу – адамдын андан аркы өзүн өнүктүрүүсүнүн негизги шарты болуп эсептелет. Бирок, чыгармачылды, чыгармачылык көнүгүүлөрдүн негизинде гана тарбиялоого болот. “биз, өзүнүн жашоосун уюштура алган, чыгармачыл адамды тарбиялообуз керек”.

Педагогикада далилденгендей, адамдын кайсы бир сапатын калыптандырууга багытталган окуу – тарбия иши анын гармониялуу калыптануусуна шарт түзбөйт. Бул үчүн окуу ишмердүүлүгүн ар тараптуу жана ар түрдүү уюштуруу зарыл.

Эми класстан тышкаркы иштердин чегинде окутуунун принциптерин формулировкалайбыз.

• окуучулардын кызыкчылыгына жана талабына ориентациялоо принциби.

Класстан тышкаркы иштин чегинде окутуунун технологиясын иштеп чыгууда, мазмунду тандоодо жана окуу материалын түзүүдө негизги фактор болуп, окуучулардын суроо талабына ориентациялоо эсептелет.

• Педагогдун окуучулардын инсандык жетишкендиктерине таянуу принциби.

Педагогдун окуучулардын инсандык жетишкендиктерине таянуусу, социалдык баалуу табиятка ээ, окуу процессин гумандаштыруу шарты болуп саналат.

• Өзүн өнүктүрүүнү ишке ашыруунун мүмкүнчүлүгү принциби.

Башкача айтканда ар бир бала, ишмердүүлүккө аралашуу менен өзүн өнүктүрүүгө мүмкүндүк алуусу шарт.

• Класстык жана класстан тышкаркы иштердин байланышы принциби.

Класстык жана класстан тышкаркы иштердин байланышынын ийгиликтүүлүгү төмөнкүлөрдү шарттайт:

1. Эки сабак бири бирине тоскоолду жаратпашы керек.

2. Окуучулардын сабак учурунан тышкары алган ыктарын сабакты пайдалануу;

3. Окуучулар сабактан жана класстан тышкаркы иште алган билимдерин колдонуу.

4. Класстан тышкаркы иштердин мазмуну окуучулар үчүн заманбап, структураланган болушу керек.

• Класстан тышкаркы физикалык билим берүүнүн субъектилеринин тең укуктуу аракет этишүү принциби.

Бул принциптин маңызы, мугалимдердин, ата-энелердин, жолдоштордун аракети астында балага өзүнө ишенүүчүлүккө ээ болуусуна шарт түзүп берүүдө.

Бул, коллектив аркылуу коллективге таасиретип тарбиялоо үчүн бирдиктүү иштелип чыккан чыгармачылык иш болушу мүмкүн.

• Субъектилердин реалдуу мүмкүнчүлүктөрүн жана класстан тышкаркы иштин каражатын эсепке алуу принциби.

• Окуучулардын мүмкүнчүлүктөрү (курактык, таанып билүүчүлүк, психофизикалык ж.б.);

• Педагогдун мүмкүнчүлүктөрү (билим, тажрыйба, инсандык өзгөчөлүк);

• Педагогикалык процессти дидактикалык, материалдык – техникалык жабдуу мүмкүнчүлүгү.

Баланы кошумча класстан тышкарыкы иштерге катыштырууда, төмөнкү закон ченемдүүлүктөр пайда болот:

1. Инсандын активдүүлүгү артат (социалдык, таанып билүүчүлүк ж.б.). психолог жана педагогдор тарабынан төмөндөгүдөй активдүүлүктүн сакталуу закону формулировкаланган: активдүүлүктүн өсүүсү инсандын калыптануусу менен бирге жүрөт. Ал жоголбойт жана пайда болбойт, бирок аракет эткен факторлорго жараша багытын өзгөртөт.

Таанып билүү активдүүлүгүн психологдор инсандын туруктуу кызыкчылыгын чагылдыруучу маңыздуу мүнөздөрүнүн бири катары карайт.

Окуучулардын таанып билүү активдүүлүгүн активдештирүү проблемасын (3,53,64) авторлор өзүлөрүнүн эмгектеринде караган. Алар тарабынан, таанып билүү активдүүлүгүнүн өнүгүүсүн, окутуунун баалуулугун түшүнүү шарттайт деп далилденген. Класстан тышкаркы иш баланын өзүн өзү адекваттуу баалоосуна жол ачат.

1. Окуучуларды турмуштук ишмердүүлүктүн чыгармачыл стили калыптанат.

Буга төмөнкү шарттар мүмкүндүк берет:

• Индивиддин баалуулугунун шексиздиги;

• Сырткы баалоо жок болгон шартты түзүү;

• Түшүнүү жана баштан өткөрүү;

• Символикалык айтып түшүндүрүнүн толук эркиндиги.

Биз, бул шарттар класстан тышкаркы иштердин чегинде гана ишке ашат деп эсептейбиз.

Чыгармачыл инсандын негизги сапаты болуп, ой пикирдеги көзкарандысыздык, ноноконформизм, өз алдынчалык болуп саналат. Балким “мугалим дайым туура” деген мектептерде окуучулардын мындай сапаттардын өнүгүүсүнө мүмкүнчүлүк бербей, чыгармачылык активдүүлүгүн төмөндөтөт.

Класстан тышкаркы иш инсандын турмуштук иш аракетте чыгармачылыгынын өнүгүүсүн шарттап алуусуна чоң мүмкүнчүлүк экендиги шексиз.

1. Өзүн өзү тарбиялоо өзү билим алуусунун талаптары окуучу тарабынан өзүн өзү уюштурууда ишке ашырылат.

Өзү билим алууга талап – бул инсандын дүйнө таанымы менен концентрацияланган, акыл ой талабынын курамдык бир бөлүгү. Көптөгөн адабияттарда акыл ой кызыкчылыктарын жана талаптарын канааттандыруу үчүн, өзү билим алуу жана өзүн өзү тарбиялоонун маанилүүлүгүн белгиленген.

Бирок, окуучулар үчүн биринчи орунда өзүн өзү өнүктүрүү эмес, өзүн өзү бекитүү биринчи орунда турат. Бул өзүн өзү бекемдөө, жеке мүнөздүн жетишкендигине байланыштуулугу менен шартталган. Өзү билим алуу, окуучулар тарабынан маанилүү процесс катары кабыл алынат, бирок мында өзүн бекемдөөгө караганда көп чыгым кетет.

1. Өзүн жана өзүнүн сабактагы жетишкендиктерин адекваттуу өзүн өзү баалоо процесси эффективдүү жүрөт.

Өзүнүн мүмкүнчүлүктөрүнө жана өзүнө болгон туура, адекваттуу мамиле адамдын нормалдуу психикалык абалына чоң таасирин тийгизет. Адамдын өзүнө өзү терс мамиле жасоосу жана өзүн начар баалоосу, анын сабакка жетишпегендиги, сабакка кызыкпагандыгы, төмөнкү мотивация, начар жүрүм турум менен шартталгандыгын көптөгөн изилдөөлөр көрсөткөн.

Биздин көз карашыбызда класстан тышкаркы иштер адамдын туура өзүн өзү баалоосун калыптандырууда чоң роль ойнойт. Өзүн өзү туура баалоонун бир фактору болуп, ар кандай ишмердүүлүктү алып барууда өзүнө ишенүүчүлү болуп саналат. Класстан тышкаркы иш балага өзүн компетентүү сезе алган ишмердүүлүктү тандап алуусуна жардам берет. Мында окуучулар начар баа алуу, жеңилип калуу деген коркунучтардан арылат.

1. Инсанды социалдаштыруу эффективдүү жүрөт.

Социалдаштыруу түшүнүгү индивиддин, коомдо өзүн толук кандуу мүчө катары функцилаштыруучу, баалуулуктардын нормасын жана билимдердин системасын өздөштүрүүсү деп кабыл алабыз.

Өспүрүмдүн инсандыгынын өнүгүүсүнүн параметрлеринин бири болуп, анын коомдук мамилеге (чоңдор менен, тең туштары, ата-энелери, педагогдор менен) катышуусу эсептелет. Азыркы учурда өспүрүмдөрдүн социалдык талаптануучулугу, ага туура келген социалдык статуска умтулуу проблемалары курчуп бара жатканын дүйнөлүк педагогикалык тажрыйбалар көрсөттү. Ошол эле учурда жаштардын эффективдүү социалдык адаптатциясы коомдук прогресстин фактору болуу менен муундар ортосундагы байланышты камсыздайт.

Кызматташтык принциби боюнча түзүлгөн класстан тышкаркы билим берүүнүн чегинде окутуу, окуучуларга баарлашуунун кеңири чөйрөсүн ачып берүү менен аларга: кызматташтыкты, чыдамдуулукту, оор ситуацияларды жеңип чыгуу сыяктуу ыктарга ээ кылат.

1. Инсандын баалуулук ориентациясынын оорун алуусу активдүү жүрөт.

Баалуулук ориентациясы – инсандын багыттуулугун, бирдиктүүлүгүн мүнөздөөчү билимдеринин интеграциясы. Баалуулук ориентациясы инсандын социалдык – нравалык кубулуштарга болгон баалуулук мамилесин чагылдырат.

Баалуулуктар кээ бир индивидде кыска убакытта өтө өзгөрүшү мүмкүн, бирок алар өзүнүн жыйындысын адамдар жана коом үчүн миңдеген жылдарга сактайт. Маңызы боюнча кыскартылган түрдө, баардык адамдык маданият бул – ар бир инсандын жүрүм – турумун көзөмөлдөп туруучу баалуулуктар.

билимин колдонууга студенттер көндүмдөрүн калыптандыруу жана өнүктүрүү аркылуу бир сан өкүлчүлү схемасы кɵрсɵтүлгɵн. Колдонуу көндүмдөрүн калыптандыруу схемасынан көрүнүп тургандай билим гана материалдык сабак учурунда эмес ошондой эле кошумча-чаралар ишке ашырылышы керек. Бардык бул каражаттар, ошондой эле мугалим ɵзү белгилүү, бирок аларды пайдалануу оң натыйжа берет

Колдонууга жөндөмдүү пайда болуу

Билимди колдонуу мүмкүнчүлүгүн өнүктүрүүдө кызыктуу болушу маанилүү.Биринчи ролдо таанып-билүү болуп саналат. Кагаз (121, 123), жазуучу таанып-билүү учурунда адамды тандап багыт берет «бир көрсөткүчү катары таанып-билүү кызыгуусун аныктайт. Билимге умтулуу, бул илимий талаадагы билим менен мүмкүн болушунча толук кабыл алууга умтулуу, өз кызыктуу агымын изилдөө - бул таанып-билүүнүн негизи болуп саналат. Бул теманы таанып-билүүдɵ кызыктуу.

Бул маселенин (28, 54, 125) психологиялык талдоонун жыйынтыктары боюнча билимин практика жүзүндө колдонуу негизги кыйынчылык, өзүн-өзү практика жүзүндө ишке ашыруу үчүн зарыл болуп саналат. Ошондуктан студенттер конкреттүү, объективдүү ишке өтүүсүн талап кылган маселелерди чечүүдө бар экенин белгилей кетүү керек, өтө кичинекей болуп калууда.

эреже катары, студенттер бул проблемаларды, ошондой эле суу чечүү мугалим тарабынан ишке ашырылат жана студенттер даяр элестетүүгө, билимге ээ болушат. Бул проблемаларды чечүүгө көмөктөшөт, ал эми иш жүзүндө билим ийгиликтүү колдонуу үчүн зарыл болгон учурда студенттердин билимин пайдаланат.

Ушуга байланыштуу ар кандай өзгөчө абстракттуу материалдан студенттерди окутуу үчүн академиялык иштерде колдонулган милдеттерди тандоо зор мааниге ээ жана баарынан мурда объективдүү чындыкта.

дагы бир жагынан милдеттерди тандоо жөнүндө суроо пайда болот. Бул маалымат түрүндө студенттер гана элестетүүгө мүмкүн эмес, мындай маселелерди пайдалуулугу кɵп жалпы маалыматты ажыратылышы мүмкүн деп билдирет. Көйгөйдү маалымат - бул каалаган маалыматты аныктоо үчүн негиз гана эмес. Алар ошондой эле психологиялык мааниге ээ: тиешелүү билим чыгаруу үчүн негиз болуп саналат. Бул көз караштан алганда, биз маселелерди чечүүдө колдонуу үчүн алар эмне билим боюнча көрсөтүү үчүн ар бир студент кɵрсɵтүү керек деп эсептейм.

Ошондуктан студенттер маселе(16) менен реалдуу жагдайга баа бере аларын үйрөтүү зарыл.

атайын биринчи кезекте маселелерди чечүү үчүн талдоо татыктуу окуучулардын жөндөмдүүлүктөрүн өнүктүрүү зарылчылыгы менен байланыштуу маселени, натыйжалуу милдеттерди көрүнүп. Ушуга байланыштуу

Бул лабораториянын көбүрөөк пайдалануу максатка ылайыктуу болмок.

      Лабораториялык иш - көргөзмө-кыймыл, белгилүү бир иш-аракеттерди аткаруу гана эмес, керек, бирок ошол эле учурда кайсы кандай иш-чаралар жана алардын ырааттуулугу чечүү үчүн абдан акылдуу бир жол камсыз аныктоо. Окуучу алган турган лабораториялык тапшырмаларды бул таанытуу иш-чараларына, бардык ишке ашыруу аспаптар үчүн зарыл жана керектүү иш-чаралардын кылдат иштелип чыккан планы адаттагыдай эле, билимин практика жүзүндө колдонууга үйрөтүү кыйынчылыктар айрым жоюу үчүн бир жол болушу мүмкүн, ошондой эле окуучулардын компетенттүүлүгүн калыптандыруу киргизүү .

практикага абстракттуу ой жүгүртүүгө өтүү кыйын, бирок чечүүгө болот. ал абстрактуу түшүнүктөрдүн калыптандыруу мезгилде өзгөчө кырдаалдардын ар кандай теориялык билимдерди колдонуу менен студенттердин өз алдынча ой жүгүртүү ыкмаларын иштеп чыгуу зарыл арылууга. абдан түшүнүктөрдүн жардамы менен мобилдүү жана натыйжалуу болуп калат.

     мектеп проблемаларды чечүүдө билимди колдонуу атайын даярдыктан керек. Ал практикалык иштерди жүргүзүү үчүн чоң ролу студенттердин өз алдынча ой жүгүртүү менен ойноп жаткан бир жараян катары иш-аракет кылат гана күчүнө кирет.

    тыным окутуу ыкмалары кийин, студенттер ар түрдүү системалары түзүлөт: теориялык билим, бир жагынан, практикалык иш-аракеттер - башка. эки системалары мындай ажыратып алууга же башка туура келбейт - жигердүү окутуу методдору. Бул жерде студенттер менен пайдаланууну талап практикалык маселелерди алдында жайгаштырылган, жана жарым-жартылай көйгөйлөрдү чечүү (91) учурунда алган теориялык билимдерин иш өздөштүрүүдө.

     айрым мугалимдер ийгилигинин себеби, алар акыл-Бакалкина pupils'health Билал, окутуунун максаттарын жана колдонулуучу жана чечүүнүн жүрүшүндө алардан теориясынын иш жүзүндө жалгыз өтүү эмес, теория менен практика талап деп жатат атайын эки түрүнүн милдеттүү, аларды ишке ашыруу иш-аракет (93).

билимдерди колдоно студенттерди өнүгүп келе жаткан дагы бир маанилүү каражаты бирикмелердин пайдалануу болуп саналат. Бирикмеси (41) жараяны чечүү боюнча окуу китептери менен окуп жатканда, байланыш учурунда элеси жана маалыматтарды маанисин көбөйдү. биригүү таянып, бир «теориялык» көз-караш менен студент көнүгүүлөр зарыл компоненти болуп жок болсо, анда айрыкча элестетүү көрүү жана практикалык, ой жүгүртүү менен окуучулары үчүн бул жаңы материалды өздөштүрүүгө көмөк көрсөтүү натыйжалуу каражаттарынын бири болуп калды бирикмелерди тартуу.

        Ассоциациялык мамилелер эстен аналогдор партиялуу Жалпы менен иштеп чыгуу болуп саналат.

       Билим жана жазуусу байланышта эмес, аларды иш жүзүндө колдоно билүү. билимдерди (52) колдонуу менен окутуу ыкмаларын камсыз кылуу боюнча чаралар атайын система.

       Студенттердин байланыш теория менен практиканы жоктугу менен бир эле аймакта эки алыскы билим системалары сыяктуу: мектепте зарыл болгон билим берүү системасын, ошондой эле окуучунун жашоо тажрыйбасын, «кызмат» билимдин системасын, ошондой эле бул системалардын деңгээл ар түрдүү болушу мүмкүн. ар бир окуучуга жана өз кезегинде, же мектептен тышкары ошол Associative системасын түзүү пайда теориялык негиздери жана практикалык кубулуштун ортосунда зарыл бирикмелерин түзүүгө үчүн Ошондуктан окутуучу иштөө үчүн өтө маанилүү болуп саналат. Жана кесепет катары, катышуучу компетенттүүлүк - жемиштүү билимдердин жана көндүмдөрдүн негизинде конкреттүү иш жөндөмдүүлүгү (13)

       Биринчи бапта корутундусу. билим пайдалануу проблеманын изилдөө жана окуудан тышкаркы иштерге өздөрүнүн карамагына жакшыртуу төмөнкү жоболор иштелип жатат.

1. «класс иши» аныктоо үчүн көз караштар жалпы билим берүү системасына өз ордун жана ролун .

ал маалыматтык катары таанып-билүү иш-аракеттер, ошондой эле иштеп жаткан тарап «..

 адамдын кызыкчылыктары өтө ар түрдүү болуп саналат. ал мектепти бүтүргөн бардык жаштарга алат биздин күндөрдө, материалдык негиздерин өттү жана күнүмдүк турмушта жана алардын келечектеги алган билимдерди тажрыйбада колдонушу зарыл көндүмдөрү бар эле. билимдин адамдын, анын тандалма басым аймакта дуушар башка кызыкчылыктарын айырмаланат таанып-билүүчүлүк кызыгуусун жана, ошондуктан, ал өзгөчө жеке мектепте, анын карамагына жана, демек, кандай жер жашоодо аяктап алат калыптанышына таасирин тийгизет.

атайын билим берүү жана психологдор ой, кыял, эс, таанып-билүүчүлүк кызыгуусун өзгөчө иш жана багыт бар таасир сезимдерин билүү кызыкчылыгы иштеринин жүрүшү жана натыйжалары жөнүндө гана эмес, оң таасирин, ошондой эле protikanie психикалык өндүрүшү жөнүндө билүүгө изилдөө. билим берүү материалдын кызыктуу мазмуну педагогикасы беш критерийлери белгиленген: 1. билим берүү материалдын жаңылык, көптөгөн күтүлбөгөн ачылыштар жана мыйзамдар. жаңы Чындыгында илимий түшүндүрүү үчүн издөө пайда гана эмес, белек, ал эми жандуу кызыгуусун берет. 2. жаңы бурчтан материалдын белгилүү студенттердин изилдөө. 3. материалдык тарых маалыматтарды колдонуу (илимий баяндама, олуттуу илимий ачылыштар тарыхы). 4. физикалык билим алуунун маанилүүлүгүн өтө маанилүү. 5. заманбап илимий жетишкендиктери менен студенттерди тааныштыруу. Ошентип, таанып-билүүчүлүк кызыкчылыгын пайда көлөмүн чектөө үчүн академиялык иш гана болушу мүмкүн эмес. Fermí анын ылайык «Physics билүү - көйгөйдү чечүүгө жөндөмсүз болуп саналат.» Ар бир милдет жана класста өзүнүн чечими ар бир уюм окуучулардын ой жүгүртүүсүн, адамдар өздөрүнүн жөндөмдүүлүктөрүнүн жана көндүмдөрдү өнүктүрүүгө салым жок. менен алмаштыруу боюнча милдеттери

көпчүлүк класстык милдеттери окуучуларды иштеп чыгуу эмес, сандык баалуулуктарды формула же тыюу

2. Каралган шарттары жана студенттердин компетенттүүлүгүн жогорулатуу боюнча иш натыйжалуулугун таасир тийгизген.

3. Тышкаркы иш-чаралардын алкагында окутуунун өзгөчөлүктөрүн чагылдырган ой-пикирлери, мыйзам жана эрежелеринин негиздерин камтыйт сабактан тышкаркы иш-теориясынын негиздерин, калыптанган.

4. Окуучулардын кыйла натыйжалуу билим берүү үчүн шарттарды түзүүгө багытталган сабактан тышкаркы иш-чаралардын алкагында окутуу уюштуруунун негизги өзгөчөлүктөр иш жүзүндө алардын негизги билимдерди жашоодо колдоно билүү керек.

2-бап.

Кошумча сабак ишинин методикасы окуучулардын компетенттүүлүгүн жогорулатуу үчүн.

§1.Байланыш классты жана окудан тышкары иш.

Ар бир жаш муунду үйрөтүү үчүн кандай жана кантип аныктоо, иштеп чыгуу коомдун ар бир этабы, билим берүү системасына бир нече талаптарды коет. заманбап мектеп, алардын айрым ыкмаларын аныктоо жана иштеп чыгуу, окуучулардын билим сапатын жогорулатуу боюнча милдет алдында, алардын өз мүмкүнчүлүктөрүн түзүү билим алууга. мектептин алдында көйгөйлөрдү чечүүнүн бир жолу жана максаттуу окутуу ишке ашыруу мамилелери окуучулардын иш-үйрөнүү болуп саналат. Мектеп практика, сабак системасынын өзгөчөлүктөрү менен байланышкан белгилүү бир кыйынчылыктарды эске алуу менен (класста окуучулардын саны көп, класс-сабак иш-аракеттин мүнөзүнө жана түрлөрүн жөнгө салуу, ж.б ..) экенин көрсөтүп турат мугалим эске жекече эске алуу, студенттердин окууга болгон мамиле ишке ашыруу үчүн класста толук кыйын зээндүү жана өзгөчөлүктөрү. Ошондуктан, эшикти ачат жөнгө окуу иш «, ашкан талап .. эркин тандоо

студенттер алган билим тажрыйба кылууга мүмкүн класстар.

алардын жөндөмдүүлүктөрүн жана каалоолор иштеп, муктаждыктарын жана умтулууларын канааттандыруу үчүн «(92). Жогорудагы окуучулар менен максаттуу тышкаркы ишти жүзөгө ашыруу, анын уюштуруу боюнча негизги шарттарды эске алуу менен кабыл алат - билим берүү менен байланышы. (102) менен класста жана сабактан тышкаркы иш-мамилелердин маанилүүлүгү жөнүндө сөз кылып: «... доктрина органикалык тышкаркы иштин башка түрлөрү менен тыгыз байланышта болушу керек деп айтылат. класста ээ болгон билими, алардын акыл-мазмун байытып башка иш боюнча арыз керек. « Өз ара окутуу жана ар кандай окутуу менен бирге тышкы окутуучу жагымдуу шарттарды абдан таланттуу жана артта калган окуучулар иш аракеттин ар кандай түрлөрүн айкаштыруу аркылуу кызыкчылыктарына жооп бере турган жаратат: адамдын, топтун жамааттык. тышкаркы кружокторунда жүрүшүндө үйрөнүп билим сабактардын класста жана тышкы академиялык иштерди биргелешип пландаштыруу мазмунун байытуу өбөлгө түзөт, алган билими менен баалуулугун арттырат жана студенттердин акылдарына биримдик же дааналыгын бир тараптуу көз карашын түзүү үчүн бир сабак чечүү жана аларга кабыл алынган студенттердин тажрыйбасына таянып турат мүмкүнчүлүк оджасы берет курчап турган заттык дүйнө. билим жана байланыш багыты менен катар, мектепке болгон мамилеси ар кандай иш-чараларга студенттерди киргизүү жана окуу жараянын кошумча окуу иш-аракеттер жөнүндө сөздөр менен, тескерисинче, сабактарды өткөрүү үчүн сабактан тышкаркы иш-чаралар жана көндүмдөрдү өткөрүп берүүгө жөндөмдүүлүгүн калыптандыруу, билим ийгиликтүү өздөштүрүү үчүн студенттердин билим алуусунун психологиялык даярдоону камсыз кылат. Демек, класс мамилелер жана сабактан тышкаркы иш-чаралар жана натыйжалуулугун жогорулатуу «... балдардын бүт өмүр бою ыраазы, түрлөрүн жана ыкмаларын биримдик идеясын андан ары өнүктүрүү, расмий жана расмий эмес жол менен биримдик идеясы заманбап мектеп алдында чечимдердин маанилүү милдеттердин бири болуп саналат (65 , p.56).

окутуу Ошто орто мектепте класстын жана сабактан тышкаркы иш-мамиле көркөм ишке ашыруу абалын талдоого, биз бардык мугалимдердин иш стажы карабастан ушундай мамиле билим берүү көйгөйлөрүн чечүү таанылган жана анын маанилүү ролу бар зарылдыгын түшүнүп байкашкан. Бирок, ал негизинен албай кокусунан гана мугалимдин мамилеси, ишке ашыруу боюнча мамилелерди аныктоо, аны ишке ашыруу үчүн, с биргелешип пландаштыруу, окуу милдеттерине багыттардын жоктугун аныктоо үчүн белгилей кетүү керек. Жогоруда айтылган бардык түрлөрүн натыйжалуу жолдорун табуу үчүн көйгөй жана муктаж шашылыш тастыктайт жана тап-сабакта жана сабактан тышкаркы иш-ортосундагы мамиленин ишке ашыруу боюнча билдирет. натыйжалуу байланыш класста жана сабактан тышкаркы иш-мамилелер түшүнүгү экспертиза талап түзүү жолдорун, каражаттарын жана ыкмаларын аныктоо. Айрым изилдөөлөрдүн (22.26), ошондуктан, изилдөөчүлөр, билим берүү жана окутуу жараянына байланышы жөнөкөйлөтүлгөн каралат. Көз карашын. Бул кошумча окуу иш-ал, кошумча окуу иш-студенттер кошумча жагдайлар максималдуу санын алып калса эле, сабактын мазмуну программасына байланыштуу эмес, теориялык маселелерди изилдеп толукташы керек. Иштин түрлөрүн жана ыкмаларын өз ыктыяры менен жана өз алдынча тандоо ынанымын мыйзам бузду сабактан тышкаркы иш-чаралар бул маселе боюнча кошумча класстар айланышы мүмкүн экенин мамилелерин кароодо экендигин белгилеп, керек. Билим берүү жана окуу сессияларды байланыштыруу түшүнүгүнүн маанисин башка Жазуучулар көрүнүп турат «, мисалы, ... сөздөр менен катар, ал изилдөөлөр логикалык уландысы жүргүзүлүп, теориялык жыйыны» (122, б. 190) класста жана сабактан тышкаркы иш-мамилесин түшүнүү үчүн бул ыкма менен, биз бул жагынан да бир жактуу болуп саналат деп эсептешет

сабак аркылуу өз ара - класс ишине же кайтарым класс эмгекти талап - бул сабак билиминин, тажрыйбасынын өнүктүрүү өздөштүрүү үчүн студенттерди даярдоо милдетин түшүндүм. мамилелер жана мектеп ишке ашыруу боюнча изилдөөлөр, билим берүү болуп саналат (38, 162-бет.) мамилелер «... мазмуну үзгүлтүксүздүгү, түрлөрү, бул жараяндардын уюштуруунун методдору», класстын жана кошумча сабак ишине органикалык кошулма катары (119) деп көрсөтүлгөн. мазмуну удаалаштык жазуучулардын көз карашын айтып, класстык-сабак уюштуруу түрлөрүн жана ыкмаларын жана сабактан тышкаркы иш-чаралар окутуу мекемелеринде улантуунун бул түшүнүктү толуктоо зарыл, ошондой эле класста жана сабактан тышкаркы иш-мамиле түзүүгө түздөн-түз багытталган конкреттүү механизмдерин иштеп чыгуу зарылдыгын белгиледи, ошондой.

       Көпчүлүк жазуучулар, класстык сабактан тышкаркы иш-байланышында орун алган проблемаларды эске алуу менен (48, 83, 87) Бул байланыш иш-эки түрлөрүн жана алардын татаал өз ара жөнөкөй толуктоо эмес, бир гана мазмуну жагынан, ошондой эле иш-аракетин уюштурууда түрлөрү экендигин баса белгилей кетүү. иш-эки түрлөрүн кандай байланышы белгилүү бир система болуп саналат (44, 48, 56, 73), бул иш-(83) органикалык синтездин. Бул иш-чаралар ушул түрлөрү үчүн жалпы пикир айтып кетүү керек, бири-бирин толуктап турууга тийиш, кээ бир жазуучу (78) алардын ар бири өз мүлкүн сактап калуу керек деп, ошого карабастан, көрсөтүп, камсыз кылуу

бир иш, ал жана башка өнүктүрүү боюнча кээ бир таасири.

1 Таблица.

класс жана сабактан тышкаркы иш-мамилени аныктоо боюнча контент-талдоо сапаттуу баскычы.

Авторлор	Аныктамалар
Медведев В.М.	Байланыш - сабактын тышкары студенттер тарабынан алынган класста теориялык жана практикалык билим пайдаланылган материалдарды, ошондой эле кийинки иш-жылы макулдашылган негизги билимди өздөштүрүүгө жүрүшүндө кайсы бир операция системасы бар.
Мосягина Г.В.	Өз ара байланыш - билим берүү көйгөйлөрүн чечүүгө багытталган окуу жана окуудан сырткары иш-иш-чараларынын бирдиктүү системасы.
Ланина И.Я.	Мектеп балдары менен камсыз кылуу, мугалимдердин жана окуучулардын өз ара системасы классты жана сабактан тышкаркы иш-чаралар бири-бирин толуктап иш-чараларга катышышты.
Полянская И.В.	Байланыш - ойлоп милдет системасы жана сабактан тышкаркы иш-чаралар
Шапошникова И.Г.	Байланыш - студенттердин окуу жана окуудан сырткары иш-иш-механикалык толуктоо жана бири-бирин толуктоо жана ара жайылтуу эмес,
Ширкевич К.А.	Мамиле - педагогикалык, эки иш ортосундагы мамиле тууралуу маалымат берилди.
Шварцман З.О.	Класс жана кошумча окуу иш-байланыш окуу жана окуудан сырткары жараяндардын бир синтези болуп саналат.
Лапицкий С.И.	Мамиле - класста жана анын чегинен тышкары студенттердин алган билими жерде бири-бирин толуктоо.
Ткачук Н.И.	Тармактар жана сабактан тышкаркы билим берүү иши - студенттердин класста алар тарабынан алынган жана кошумча окуу иш-билимге, жөндөмгө жана өз ара аракеттенүү.
Кузьмина М.Г.	Интерконнект - педагогикалык шарттары өз алдынча билим алуу үчүн зарыл болгон натыйжалуу түзүү ырайым бар.

РАНГ	6	6	6	2
П Е ДС АЛ ГО ОВ ГА ИР ЧЬ Е С К И И	Х
Пэ ЕН ДЦ АИ ГК ОЛ ГО ИП ЧЕ ЕД СИ КЯ А Я	Х
К У З ЬМИНА М.Г.	Х
ЛАПНИЦКИИ С.И.		Х
ПАСТУШЕНКОВА Л.И.		Х	Х
ТКАЧУК Н. И.			Х
ШВАРЦМАН 3.0.			Х
ШИРКЕВИЧ К.А.				Х
ШАПОШНИ К О В А И. Г.	Х		Х
П О Л Я Н С К А Я И. В.	Х	Х	Х
Л А Н И Н А И. Я.		Х	Х
Б А И К О В Ф.Я.
У З А К О В О.		Х
Д Е Д В Е Д Е В В.М.	Х	Х
Бирдиги өзгөчөлүктөр	Окуу жана окуудан сырткары иш-толуктоо	Мугалимдин иш системасы	Эки иш ортосундагы диалектикалык өз ара аракеттенүү	Педагогикалык маалымат

	1	3	4
			Х
Х			Х
	Х		Х
		Х
			Х
		Х
		Х
Класста жана сабактан тышкары иш-катары	Эки иш органикалык синтездин	Мазмуну жанабилим булактары менен өз ара аракеттенүү	Ал толугу менен иштелип инсандык калыптанышына өбөлгө түзөт

Изилдөөнүн маселе боюнча да кыскача талдоо «классына жана кошумча сабак иш мамилеси» түшүнүктөрү жок мааниде чечмелөө жок экенин, ошондуктан бир жумушчу аныктамага долбоорлоо «классына жана кошумча окуу иш-мамилелер,» биз ыраазы анализ ыкмасына айланды.

Сапаттык талдоо этабы ыкмаларын кылган бардык зарыл болгон иш-бар, биз талдоого аныктамаларга камтылган, «мамилелер» деген түшүнүк негизги өзгөчөлүктөрүн, аныкталган.

Бул ыкма сандык баскычы болуп, биринчи кезекте, маанилүү табуу үчүн, башкача айтканда, санариптик эсептөө менен аныкталган дагы көп белгилери.

контент-талдоо этаптары сандык жана сапаттык ыкмалары Бул ыкманы колдонуу менен, адабий талдоо 1 жана 2-Натыйжада берилген, биз андан кийинки жумушчу аныктама туруп: класстык жана сабактан тышкаркы иш-чаралар өз ара мамилеси, билим берүү жана илимий иш ортосундагы диалектикалык өз ара аракеттенүү аркылуу бир методикалык системасын, бар болуп жатат заманбап мектептин алдына коюлган милдеттерди ийгиликтүү чечүү. класс жана сабактан тышкаркы иш-мамилени эске алуу менен ар кандай академиялык предметтер боюнча илимий-усулдук адабияттардын B абдан натыйжалуу түзүү боюнча кээ бир дидактикалык милдеттерди бөлүнөт. Биз бул милдеттердин чөйрөсүн аныктоо үчүн адабияттарды талдоо.

 Мисалы, иштеген (69)-жылы Ошто сабактардын жана сабактан тышкаркы сабактар ​​жана математикалык өз ара өз алдынча изилдөө учурунда окутуу материалдык биринчи этапта окуучулардын маалыматтык кызыкчылык калыптандырууга жана өнүктүрүүгө каралган.

изилдөө, жазуучу тыгыз Link өмүр илимдин негиздерин аныктоо, класста менен сабактан тышкаркы иш-массалык түрлөрүн мамилени ишке ашыруу студенттердин техникалык окуу жайларда окуган жөнүндөгү билимди арттырууга өбөлгө корутунду даярдалат. иш классы жана изилдөө чөйрөлөр түрлөрүн мамилелерге негизделген чечим политехникалык билим берүү, ошондой эле (68,69) иштешет. Ал менен бирге белгилейт. Ошентип, сабак Ажарлуу ишинин ортосундагы мамилелер алардын иш жүзүндө ырастоо теориялык «мөөнөт» боюнча студенттердин билимдерин жакшыртууга мүмкүн эмес, ошондой эле ага ылайык, мамилелер, анткени, мунун өзү аларды жоготууга жол бербөө үчүн туруктуу болуп саналат.

мамилелер жана мөөнөт сабактан тышкаркы иш-чаралардын негизинде политехникалык билим берүүнү өнүктүрүү маселелери байланыш милдеттерин жогорулатуу кулак бекемдейт. Бул ачык өткөргөн изилдөө, (4,84) менен көрүүгө болот.

Изилдөөчүлөрдүн көпчүлүгүнүн басым кошумча-окуу ишинин таасири астында акыл-билүүчүлүк кызыкчылыгын өнүктүрүү жана өркүндөтүү маселелери, сабактары менен макулдашылган (56, 60, 111, 112) болуп саналат.

Биздин изилдөөнүн проблемасына ылайык зор кызыгуу Physics үчүн маалыматтык кызыкчылыктарды иштеп чыгуу абдан маанилүү маселе айылдык мектепте класстын жана кошумча сабак иш мамилесин салып турган иш (112) болуп саналат. Бул акыркы уюштуруу мыкты түрү программа мектеп аймактык жайгашуусун эске алуу менен, пландалган бир чөйрө экенин далилдеп турат.

иш (90) жана ар түрдүү билим берүү үчүн зарыл болгон шилтеме катары окутуу жана билим берүү системасында, сабактан тышкаркы иш-бир жаңы ордун аныктоо, мамилелердин негизги милдеттеринин бири эсепке алуу менен чечүү жана окуучулардын жекече өзгөчөлүктөрүн иштеп чыгуу болуп эсептелет.

(37) жаш заттык мектеп клубунун уюмдун мисал класста жана клубдун иши ортосундагы байланышты карап. Белгилеп мамилелердин мааниси анын ролун баштоо үчүн жазуучу билим жана байланыш студенттердин көлөмүн көбөйтүүгө көрөт.

 B башка uchemnym сабактар ​​боюнча усулдук окуу куралдарынын (5, 26, 45, 113) жол-жобо боюнча гана эмес, сабактан тышкаркы иш-aktsentiruetsya таасири, ошондой эле мазмуну тарап мөөнөтү класстар боюнча. класста мамилелер ийримдерге жана сабактардын маанилүү маселе, бул гезиттерде, билим сапатын жана темага кызыгуу өнүктүрүү билим нормалдаштыруу, программасы менен байланышкан эмес, теориялык маселелерди изилдөө, ошондой эле иш-аракет.

 мамилелер жана кийин саат мөөнөт жараяндар маселе өз алдынча билим алуу үчүн студенттерди даярдоо боюнча изилдөөлөрдүн контекстинде арттырып, (24, 25.99.100) жана somoobrazovaniyu sposobstuyuschee окуучуларды айтымында, зарыл шарт катары Айрым (55) тарабынан каралган.

Бул максаттуу ырааттуу класстык байланыштарынын ишке ашыруу жана кошумча сабак иш өз алдынча таанып-билүү иш-студенттер түзүү муктаждыгы салым гана эмес, белгилей кетүү керек, ал эми ошондой эле билим студенттер даяр, студенттердин кошумча-чараларга кошумча булактар ​​менен, китеп менен иштөө мүмкүнчүлүгү түзүлгөн шартта жөндөмдүүлүгүн камсыз кылуу бир Bibliography кылуу, ж.б.

окуучулар менен сабактан тышкаркы иш-чаралардын маселелери жетиштүү майда-чүйдөсүнө чейин педагогикалык институттары (14,86,87) окуучулары үчүн негизги басылмалар. Бирок, алардын бири да vzaimosvyasi класста жана сабактан тышкаркы иш-суроо, бир, башка үгүт ишке ашырууда байланыш ролу коюлган эмес. окуу куралдары (5, 9, 42, 69) класстык иш маселелери атайын гана кошумча сабак ишинде белгилүү бир темаларды дагы түп-тамырынан бери иштеп чыгуу боюнча жетекчилик менен камсыз кайрылган жок болгон, ал эми жер класстагы окуучулардын даярдоо боюнча бул материалдарды алышы керек деп билдирди.

Ошондуктан, класста жана сабактан тышкаркы иш-чаралар өз ара көйгөйүнө-методикалык адабияттарды жана изилдөө жана талдоо, окутуу милдеттерди кийинки топтомун тандоого мүмкүндүк берет:

Түзүү жана объектти изилдөө окуучулардын маалыматтык кызыкчылыктарды иштеп чыгуу;

Билимдин сапатын жогорулатуу;

Билим жана көндүмдөргө ээ политехникалык түзүү;

Билим жана байланыш студенттердин көбөйтүү;

-Техникалык чыгармачылыгын өнүктүрүү;

Өз алдынча билим алуу муктаждыктары боюнча түзүү;

Окуучуларынын жана кесиптик багыт берүү иш даярда.

класста жана сабактан тышкаркы иш-мамилелердин негизинде чечилиши дидактикалык проблемаларды аныктоодо кээ бир даражада чыгымдар, бардык эмгектик мамилелердин негизги милдети объектти изилдөө орто кызыкчылык түзүү жана өнүктүрүү болуп саналат деп белгилешет.

Биз милдеттерди атайын белгиленген алдын ала милдеттери студенттердин коюшту, билим, көндүм түзүү үйрөтүү үчүн студенттерди даярдоо толукталып керек деп эсептешет. натыйжада сабакта жана сабактан тышкаркы иш-мамилелерге негизделген бул кыйынчылыктарды чечүүгө окуучулардын окутууда артта билим берүү жараянына жандандыруу жана студенттердин жеке өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен кошумча мүмкүнчүлүктөрдү камсыз кылат, бул билим берүүнүн сапатын жогорулатуу үчүн өбөлгө түзөт.

студенттердин ийгиликтүү окуу милдети чейин үйрөтүү жаңы эмес, (114) жана натыйжалуу ылайыктуу жолдорун слайд аныктоо үчүн каралган бир эле нерсеге багыттоо деген уюм мамиле классты жана сабактан тышкаркы иш-чараларды колдонуу аркылуу чечүүгө болот, анын натыйжалуу жүзөгө ашыруу дегенди билдирет. класс жана кошумча окуу иш-байланыш, педагогикалык адабият (117) белгиленгендей, ар кандай жолдор менен орнотсо болот.

таралган сунуш «... сабактын темасына байланыштуу мектеп жумуштан кийин окуучулардын жүрүшү тууралуу nДене-атайын даярдалган кабарды угууга үйрөндүм с башка жагынан кийин саат ишке орноштуруу класста студенттердин алган билимдерин жана көндүмдөрүн колдоно бир жагынан, ал» (30, с. 139).

ушул учурда мамилени ишке ашыруу каражаты катары, класстан тышкары окуучулар тарабынан даярдалган доклад, физикалык гезити, дидактикалык материалдар бар.

класста жана кошумча окуу иш-мамиле түзүү класста (11) теориялык алган билимин иш жүзүндө колдонуу менен байланышкан өндүрүш орундарын мисалында көрүүгө болот.

Бул ошол эле учурда сабактан тышкаркы иш-чараларды уюштуруу, ага ылайык, натыйжалуу студенттердин кесиптик багыт берүү жана эмгек билим таасир өндүрүү, түздөн-түз пландаштырылып жатат.

Ошол эле класста класстардын ортосунда мамиле түзүү жолун жана анын чегинен тышкары белгилей кетүү керек. материалдык изилдеген студенттер өндүрүштө иштеп, билим жана практикалык көндүмдөрүн жетиштүү ээ эмес, анткени, илими, дайыма практикалык жана дайыма эле мүмкүн боло бербейт эмес, окутуу биринчи этабында ал,

Жогоруда ырасталса, ал мектептин ичинде белгилүү бир иш-милдеттерди мамилеси тарабынан каралып жаткан ишке ашыруу сунуш турган изилдөө (107) жүзөгө ашырылат, болуп саналат. тапшырмалардын мисалдары аппараттардын оңдоо болуп саналат, көрсөтмө куралдар менен өндүрүш, ж.б.

мамиле түзүү маселесин чечүү, кээ бир изилдөөчүлөр (14, 76) маалымдама китептери менен иштөөнү уюштуруу көрүп, окуучулардын аткарууда классты окутуу окуган темалар менен байланышкан тажрыйба жана практикалык иш-сабак.

бир катар (120) негизги билим жана студенттердин окуу уюмдун түрлөрүнүн булактары аркылуу дайындалган жана кийин саат жумуш ортосундагы мамилени ишке ашыруу боюнча сунуштар бар.

Ушундай жолдор натыйжасы «деген кошумча окуу иш-таанууга ээ болгон иштин жаңы түрлөрүн пайда болот. Ошентип, материалдык сабактардын жыйынында билим берүү, оюндар, ошол талаш-тартыштарды коргоону, ошондой жана иш сабактардын жаңы түрлөрүн натыйжалуу боло менен байытты. «» Келген «(59).

Ошентип, жогоруда аталган бардык мектеп иш жүзүндө иштеп жаткан жана класстары жана сабактан тышкаркы иш-ортосунда мамиле түзүүгө методикалык изилдөө жолдору сунушталган тандоого мүмкүндүк берет: - класстык жана класстан тышкаркы окуу иш-окуучулары тарабынан алынган программалык жана программалык-маалыматтарды өз ара аракеттенүү аркылуу: - билим булактарынын өз ара пайдалануу тартибинде жана класста окутуу студенттердин уюмдун түрлөрү жана анын чегинен тышкары - мугалимдин тапшырмасы боюнча ийримдерге эксперименттик иштерди берүү жолу менен: мектептен тышкары өндүрүштүк милдеттерди ишке ашыруу маалында: академиялык субъекттери менен байланышкан милдеттерди жүзөгө ашыруу окуу-усулдук база класс жакшыртуу маалында.

Бул мамиле түзүү үчүн ар кандай жазуучуларынын сунуш негизинен билим, систематикасы көлөмүн көбөйтүү жана билимдерди бекемдөө, жакшыртуу окуучулардын жөндөмдүүлүктөрүн түзүлгөн жана иш жүзүндө окуучулар өздөштүрүү көндүмдөрдүн, билимин өздөштүрүү үчүн, алдын ала даярдануу сыяктуу милдет мамиледе ишке ашырууга активдүү катышуусу жок эле багытталган экендигин белгилей кетүү зарыл окутуунун жамааттык түрлөрү.

класс жана сабактан тышкаркы иш-мамилени эске алуу менен изилдөөчүлөр кыйын, аны ишке ашыруу үчүн мүмкүн болгон жолдорун аныктоо аягына чейин кабыл алуу, алардын ортосундагы байланыш белгилүү бир түрлөрүн айырмалай алган эмес.

Мектептин башкы милдети болуп таланттуу адамдарды тарбиялап чыгуу болуп эсептелет. Окуучулар учун бул оздорунун азыркы милдетин,жетишкендиктерин жана жашоодо керектуу билим жонундо ойлонуу болуп саналат. Окуучулардын кызыкчылыгы качан гана окуу материалы менен практиканын айкалышы туура келгенде гана бекем билимди ала алат. Ошондой эле физиканын орду бул системада эн башкы ролду ойнойт. Бул максатты ишке ашыруу учун сабакта демонстрация экспериментти,кинофильмди,плакат,моделдерди жана таблицаларды колдонсок болот. Бирок буларга карабастан окуучулар реалдуу обьектерди жана жашоодо болгон нерселердиэкскурсия болмоюнча жакшы тушуно албайт.Бул ишинде автор экскурсия бардык окуу системасында экскурсияны физиканын бир болугу деп эсептейт жана аны менен сабактарды байкайт. Анын оюу боюнча экскурсия бул окуу процессинин бир формасы сабакка жакын ошон учун ал экскурсия сабак деп эсептейт бирок бул сабактын ичиндеги эмес башка жактагы сабак. Экскурсия биз атайын даярдалган эмес обьектилерди окуйбуз,сабакта атайын даярдалган материал менен отобуз. Окуу экскурсия сабактын уландысы жана терен класстык иштин оркундошу болуп эсептелет. Бул сабактын озгочо бир туру класста отпойт,бирок ондурушто транспортто,музейде жана коргозмодо отот. Бул жумушта эксурсия сабак болуп эсептелет. Бирок бул жерде сабак заводдо,мекмеде жана жаратылышта отот.Экскурсиялар физика курсу менен тыгыз байланышта болуш керек жана окуу материалы менен сабак отулушу керек. Оз убагында отулгон экскурсия окуучулардын бул материалга кызыгуусун арттырат. Негизи экскурсия качан гана теориялык материалдын отулгондон кийин жургузулот. Эгер экскурсия теориялык окуу материалынан биринчи отулсо анда мугалим экскурсияда алган байкоолорун сабакта экскурсияда алган жыйынтыктарын мисал катары алып аларды сабак убагында пайдаланса болот. Мындай экскурсияларга газодинамикалык лабаратория мисал боло алат.(Ньютондун закондорун колдонуу жана метеорология институтуна экскурсия. Физикалык узундуктарды билуу максатта циклотрондук экскурсия ,. Экскурсия техниканын онугушундогу илимдин мааниси тууралуу болуп жаткан жаратылышта,ондурушто,алардын бири биринин ортосундагы байланышты тушундурот.Ошошну менен бирге экскурсия физиканы уйронуудо жашоого жакын экенин окуп жаткан материалдын кызыкчылыгын оркундотушуно жардам берет.Бизге белгилуу болгондой физикалык билимдер эксперименттерден техникадагы мисалдардардан жаратылыштан жана болуп жаткан жашоодон алынат. Бунун баары окуп уйронуу процессинде иллюстрация катары колдонулат. Экскурсия окуиуп уйротуунун бир методу катары чон педагогикалык мааниге ээ. Алардын жардамы менен бизде курчап турган дуйнону предметтерди конкреттуу ондуруштук процесстердин,приборлордун жана машиналардын байланышын коро алабыз. Мугалим айтып тушундурууго караганда ондурушто болгон экскурсиянын чон мааниге ээ болгонун билебиз.Мугалим айтканга караганда жаратылышта,ондурушто,музейде чыккан экскурсиялар класстагы окуучуулар отулгон экскурсиядан жакшы тушунушот жана бир нече батыраак женил болот. Ошон учун мугалим физиканы класстык лабаратория менен жаратылыштагы лабаратория менен же болбосо жашоодогу мастерство менен адам практикасы менен байланыш керек. Экскурсия чон мааниге ээ болгонуна карабастан аны физиканы уйронуунун бир методу катары пайдаланыш керек. Педагогикалык процессте алардын оз орду бар,алар башка метод менен айкалышат мугалим тушунуу ангемеси лабараториялык иштери эсептерди чыгаруу,бирок экскурсия буларды толугу менен алмаштыра албайт. Окуучулар экскурсиядан кийин теориялык суроолорго тушунушот. Аларга физиканын илиминдеги ролу тушунуктуу болот. Окуучулар физиканы канткенде каяктан келгенин тушунушот..

-Окуу экскурсия классификациясы.

Экскурсиялар мааниси боюнча максаты жана обьект боюнча болунот. Мааниси боюнча тематикалык жана комплекстик болуп болунот.

Тематикалык экскурсия теманы же болбосо бир теманы,бир болумду окуш учун корсотушот

Комплекстуу экскурсия болсо жалпы физика боюнча башка окуу предмети боюнча отулот.

Эки метод тен эле максаты ар башка болсо дагы бири бирин толуктап турат. Дидактикалык максаты боюнча экскурсия алдын ала болуп жаткан акыркысы болуп болунот. Бир экскурсия бир теманы окуп уйронуу максатта алдын ала уйронот. Окуучулар тушунуусун байытуу болуп эсептелет жана кийинки процесстерди камтыйт.

-Кабыл алуу образы чыгып келиши жана анын турукталышы.

-Сабактык иш максаты.

Алдын ала экскурсиянын жыйынтыгы физикалыккроунушторго жана закон ченемдуулуктун башкы мазмуну катары кетет. Бир теманы отуудогу экскурсиянын мааниси окуучулардын билим денгээлин жогорулатуу. Мындан тышкары аларды жонокойлотууго же болбосо эске тутуп калуусу кирет. Алган билимде жыйынтык чыгаруу бул баарына белгилуу. Физика мугалимдин теманы жыйынтыктоо же курстун аягында теманы жыйынтыктоо лексиялар откорот. Бирок мунун баары билген билимдин чегинен чыкпаш керек. Ал билимге болсо мугалимдин суйлогон созу же болбосо чектелген кошумча адабияттар тизмеси. Биздин оюбузча бул билимдин байытуу учун эн маанилуу багыт деп эсептейбиз себеби жаратылыштагы шарттар класстагы алган билимге караганда кененирээк жана кобуроок. Мындай жыйынтыгын чыгаруу эн акыркы экскурсия пайдаланса болот. Бул экскурсия эн башкы максаты окуучулардын окуп жаткан максатын кайталоо,бекемдоо,жыйынтыктоо болуп саналат. Мындай экскурсиялар теманын аягында окуучуларды жратылышты жана техникадагы закондорду бышыктоо ирээтинде колдонулат.

Обьект боюнча экскурсиялар музейге жаратылышта жана ондурушко болунот. Ар бир экскурсия окуучулардын дидактикалык максатта жетуу боюнча денгээлин которот.

Музейдеги экскурсия.

Музейдин ондуруш,мектептен айырмасы байкоо жургузгондо кобуроок мумкунчулук жургузулот. Музейтаануусунда музейлер ар кандай типалогияларга болунот.Бир профил-бул корком,онордук,тарых музейи,коомдук же илим агартуу болуп болунот.Окуучулардын музейден алган билими аларга бир маалымат алганга жардам берет.Ал музейдеги предмет анын сырткы тузулушу,функсиясы курамы. Окуучу музейдеги экспонаттардын эстетикалык маанисин уйротот. Бул иште окуучулардын тарбия жана онугушуно принциптертери колдонулат. Башкы болуп экзпозиция болуп эсептелет.Ошонун негизинде экскурсия жургузулот.Музей жаш баланын келечектеги адам болушуна чон салымын кошот.Экзпозициянын багыты боюнча озуно томонку топту камтыйт.

1.Илим техникалык музейлер.

2.Музей уйлор.

3.Корком онор музейи.

Жратылыштагы экскурсия.

Механикалык кыймыл обьект болуп жан жаныбарлар,канаттуулар,курт-кумурскалар,осумдук,суу ж.б. Жылуулук кубулушун изилденген,атмосферанын ,суунун кумдун температурасынын бирдей болбошу.Оптикадагы асан усон ж.б.кубулуштар.Кундон чыккан ар кандай нурлар.Суунун ичиндеги кун нурунун озгорушу.Буга байланыштуу жаратылыш обьектилер окуп уйронуудо биз байкоодо жана экскурсия эн жонокой приборлорду колдонобуз.Экскурсия деп-биз жаратылышка чыкканды эсептейбиз. Мисалы:канча аралыкка басабы,канча жол менен журобуз,паркка барган мектептин тепкичине чыккан-бул экскурсиялар болуп эсептелет. Жаратылышка экскурсиялар ар турдуучо болунот:Окуу максаты боюнча окуу материалынын маанисине карата обьектке карата,катышуучулардын санына жараша,окуу процесинин орду боюнча.

Билимге «Агрегат-суюктуктун озгорушу», «Суюктук озгорушу». Булар бир эле теманы отуу болуп саналат.

Жаратылыштагы изилденип жаткан обьект.

Алдын ала божомолдоо.

Тематикалык

Баяндоо

Учурдагы

Жыйынтыкталышы.

Комплектуу.

Окуу учурундагы орун

Материалдын мазмунуна жараша

Жаратылышка экскурсия.

Жалгыз.

Группалык

Жаратылыштагы обьект менен.

Обьектин мунозуно жараша.

Катышуучулардын санына карата.

Чыгармачылык

Илюстрациялык

Окуудагы максат менен.

Жаратылыш кубулуштарын үйрөтүүчү экскурсиялык обьектер катары агрофизикалык институттагы метеорологиялык станцияга болгон экскурсиялар кирет. Бул экскурсиялар кадимки жалпы көрүнүштөр (бир нече темалар боюнча же комплекстүү (окуу предметтеринен катары боюнча бул экскурсиялардын эфектифтүүлүгү даярдоо сапатынан жана уйуштуруу жөндөмдүүлүгүнөн көз каранды. Планды түзүүдө жана экскурсиялык сабактын конспектисине мугалим окуучулардын активдүүлүгүнө жана экскурсиядагы жыйынтыктарды чыгаруу жөндөмүн карашы керек.

Өндүрүштөгү экскурсиялар

Физика курсу боюнча өндүрүштүк экскурсияларды өткөзүү окуу процессинде бөлүнгүз бөлүк болуп саналат. Бул политехникалык окуудагы маселелерди чечет. Өнөр жай обьектилериндеги экскурсиялар физикадагы окутуунун өндүрүш менен байланышы. Бул экскурсияларды теориялык билимдер толуктап турат, физикалык закондор жана өндуруштөгү, транспорттогу, байланыштагы кубулуштар окуучуларга тактап турат.Физикалык закондорду жана кубулуштарды үйрөнүү экскурсия учурундагы өндүрүштүк процесстерди түшунүүгө мүмкүнчүлүк түзөт, ал эми байкоолор болсо окуудагы жаратылыш закондоруна болгон билимин, политехникалык дүйнөгө болгон көз карашын тереңдетет.

Окуу процессиндеги өткөрүлгөн өндүрүштүк экскурсиялар жаратылыштын обективтүү кыймылдарына жана ар кандай мүмкүнчүлүктө машинада, агрегатта жана станкта колдонушуна багытталат. Ар кандай техникалык обектилер менен танышышат. Физикадагы техникалык закондордун колдонулушу көрүнүштүн конкреттүү кокустугун алмаштыралбайт. Бирок ошол эле учурда техникалык обектин ички түзүлүшүн көрүүгө мүмкүнчүлүк түзүлбөйт. Ошону менен бирге машинанын өз ара аракеттенүү бөлүктөрүктөрүн көрө албайбыз. Анткени жапкычтар менен жабылган же көрүүгө ыңгайсызданган машинанын түйнүндө. Ошондуктан ремонт учурундагы ажыратылган көрүнүшүн көрүү сунушталат же ушул өндүрүшкө багытталган музейге барууга туура келет. Өндүрүштүк экскурсияларды чоң заманбап кампаниялар өткөзөт, бирок ошол окуучуларга кичинекей устаканалардагы жөнөкөй жабдууларды көрсөтүүгө кайдыгердик кылынбашы керек. Универстеттеги окуу лабораториялары, көргөзмөлөр жана музейдеги экскурсиялар машинанин жаңы маделдери жана физика- техникалык жабдуулар менен тааныштырат.

Мисалы 11-класста жарыктын толкун кубулушун үйрөнүүдө окуучулар дифраксия, интерференция жана жарыктын поляризациясы менен таанышат. Ирээттүү толкун түшүнүктөрү жан булактары; дифракциондуу торчолордун кыймылдоо принциби жана түзмөгү. Маалымат көлөмдүү келип бардыгын үйрөнүүгө саат жетпейт. Ошондай көрүнүшкө голография көрүнүшү кирет.

Бул байланыш голограмма өндүрүншүндөгү экскурсиялар менен пайдалуу. Биздин шарда С.А.Вавилов. атындагы мамлекеттик оптика инстуту бар.

Экскурсия учурунда голограмды алуунун теориялык негиздерин схеманын жардамы менен тажыйырбалуу экскурсовод түшүндүрөт. Эксперименталдуу түзүлүшүндө көрүнүшү кийин практикалык колдонушу менен тааныштырат.

Ушунчалык кызыктуу болгон үчүн окуучулар көңүлү менен маалымат менен таанышат жана кадимки сабактарга салыштырмалуу жакшы өздөштүрөт. Жалпылап айтканда политехникалык окуунун маселелери өндүрүштүк экскурсиянын ийгилигине алып келет. Окуучулардын өндүрүштөгү физика техникалык принциптеринин көрүнүшүн такташтырууга туура келет.

Балдар , физика -бул жаны техниканын илимий негизи, иште кесипке көз каранды эмес,физиканын негизги суроолоруна компетенттүү болушу керек.

Жакшы уюштурулган жана ойлонулган системадагы өткөзүлгөн өндүрүштүк экскурсиялар, энергетика, металл технологиясы жана материалдардын, автоматизмдин ж.б окуучуга жакшы терен билимге ээ болусун жөндөмдөйт.

Ушундай эле негизде, техниканын өнүгүүсүндөгу илимдин мааанисин түшүнүүгө ,жаратылыштагы ар кандай болуп жаткан процесстерди ,кубулуштарды байкооого үйрөтөт. Үйрөтүлгөн материалдардан кызуу өсуп, жошоодогу физиканы уйронууну таааныштырат.

Көргөзмөлөрдү өткөзүү

Мектептеги физикалык көргөзмөлөр негизинен классстан тышкаркы колдонулуучу формага кирет. Ошону менен бирге алардын даярдалышына окуучулардын активдуу саны колдонулат.

Негизинен көргөзмөдө көптөгөн суроолор каралып, уюштурууучулар менен экскурсанттар ортосунда көптөгөн жаны, кызыктуу нерселерди билүүгө, өтулгөн темаларды кайталооого жана ар кандай кырдааалда колдонууга мумкундук берет.

Кызыктуу экспозицияга болгон баруу окуучулардын дуйнө таанымын күчөтө, окууга болгон мотивациясын которот жана компетентттуулугун күчтөндүрөт.

Мектептеги көргөзмөлөрдү эки группага болуп карооого болот

• Мектептеги физика курсунун өзунчө темасына арналган көргөзмөлөр

• Мектеп программмасынын бөлүм катарын алган,окуучуларга кызыктуу болгон темалар.

Бул көргөзмөлөр , Биздин уйдогу физика ,Физика жана техникалык прогресс, Физика жана спорт ж.б болушу мүмкүн.

Көргөзмөдөгү өтүлө турчу темаларды подтемага бөлуп кароо менен, ар биринин өзунун экспозициясы, экскурсоводу жана ассистенти көргөзмөдөгү экспонатты, прибор жана тажрыйбаны көргөзөт.

Көрсөтүүлөр актовый залда же чоңураак класстарда озунчо столдордо өткөзүлөт.

Окуучулар көргөзмө болоор алдында директорду тосуп алышат жана анын максатын түшүндүрөт.

Көргөзмөнү өткөзүү үчүн үч - төрт жума керектелет.

Аны өткөзүүдө 9-11 класстын окуучулары тартылат бирок даярды0к үчүн кичинекей класстар да тартылат.

Көргөзмөнүн темасына байланыштуу анын экспонаты оюнчуктар болушу мумкун түзмөктөрүндө физикалык закондор

Үй тиричилик буюмдары илимий популярдуу китептер ж.б . Уюштуруучулар тема боюнча материалдарды изилдеп системага келтирүү менен чогултат.

Даярдыктагы эң татаал этаптардын бири лекциянын текстин түзүү. Экскурсоводдун негизги иши физикалык закондор жана кубулуштар түшүндүрүп берүү менен күнүмдүк жашоодо колдонуу, кыймылды корсотуу саналат. Баардыгы толугу менен 10-15 мунөттүк убакытты алышы керек.

Көргөзмөдө негизги залдан тышкары, кинозал жана физикалык аттракциондордун болмөсү өндүрүштөгү оюндар үчүн каралат.(энергиялуу жана физикалык түзүлүштөгү магниттик викториналар )

Биздин тажрыйбабыз корсоткондой, 5 сааттын ичинде үч жуз окуучу 5 тен 11 классс арасында көргөзмөгө келген.

Мугалимдин мансаптык иши окуучунун иштерман тарбиялоосунун негизи. Мугалимдерге физика сенин келечектеги кесибин аттуу уюштурулган көргөзмөлөр жардам берет. Көргөзмөдөгү экспанаттын темасы 8 , 10-кл арасында жүргүзүлгөн анкеттин негизинде тандалат. Көргөзмөнүн максаты мектепте өтүлгөн билимдин практикада балдар анын ата-энеси, кошунасы, досу менен колдонушу. Ар түрдүү кесиптерде да колдонулат кээде физика менен байланышпаса деле.

Мисалы доктурлардын кесибинде. Физика менен медицинаны эмне байланыштырып турат.

Адамдын негизги органы катары кан айлануу системасы саналат. Анын кыймыл аракетин гидротехникалык машинага салыштырсак болот. Кан басымды ченеш үчүн прибор манометр колдонулат, бул түзүлүшүнүн кыймылы 7-кл физикасында окутулат. Булчуңга болгон кысылуусунан электрикалык потенциал пайда болот, башка булчуңдарга салыштырмалуу. Био ток аталган ток пайда болот. Биотоктор жүрөк булчуң ооруларынын диагностикасында колдонулат. Жүрөктүн иштешинде бир нече алсыздануулар пайда болот жана жүрөк булчуңунун ар кайсы бөлүгүндө миокарт аталган чыңалуу болот. Бул ар кандай козголгон жана козголбогон бөлүктөрдүн ар түрдүү потенциалынан көз каранды. Мунун негизинде денеде ар түрдүү потенциалдагы областтар, аз инерциалдуу вибрациондук сурөттүк жазылыштагы гальванометр пайда болот.

Кан тогунун ылдамдыгын гамма -счетчиктин жардамы менен аныктай алабыз.

Мындан тышкары диагностикалык ооруларда рентген нурлары колдонулат.

Мээге көзгө жасалган оор аператцияларда нейро хирургияда лазерлердин жардамы менен коллдонулат, булда болсо мектептеги физика курсунда окутулат.

Баарды белгилүү болгондой илим менен маданият чыныгы бир дүйнөнү чагылдырат, бирок ар түрдүү каражаттар колдонулат. Илим кыймылдын түшүнүгүн закон теорияларды чагылдырса маданият образдуу. Бул экөө тең бири-бирин толуктоо менен өз ара байланышта. Мунун далили физика жана маданият көргөзмөсү.

Жогоруда айтылгандай көргөзмөлөр өзүнчө темаларга багытталат. Көргөзмөнүн экспонаттары окуучулар тарабынан алынган билимдмин негизинде жазалат. Мисалга алсак жылуулук кубулуштары темасынан кийин жылуулуктун берилишинин түрлөрүн чагылдырган макет жасалган.

Бул макет 30*50 см көлөмдө ошол эле макетти экиге бөлөт. Бир жагын топурак менен экинчисин суу менен толтурат. Эки бөлүгүнө термометир орнотуу менен температуранын өзгөрүшүн байкоого алган. Көлөмдөгү бөлуктордун ортосуна, штативде көрсөткучу менен күндү элестеткенсип электрысыткычы, суу менен топурактын ортосуна папиростон жасалган флюгер орнотуган .Ысыткыч күйгүзүлгөндөн бир нече убакыттан кийин, флюгер айлана баштаганын байкооого болот, ошону менен топурактагы термометр жогорку температураны коргозот, сууга салыштырмалуу. Ысыткычты өчурсөк, термометрдеги көрсөткүчтүн аз аздан тегизделгенин, кийин суунун температурасынын которулгонун жана флюгердин кайрадан, бирок карама- каршы жакка айлануусун байкайбыз.

9-класста, Суюктуктардын жана газдардын жылышы темасындагы көргөзмөдө окуучулар тарабынан самолеттун канатынын макети жасалган. Ал суюк манометрге бекитилген, ошону менен бирге канаттын үстүндөгү жана астындагы басымды өлчөө үчүн.

Макетке пылесос тарабынан шамал берилгенде, манометрдин бөлүгүндө суунун ар кандай денгээли көрүлгөн. Астынкы канатында басым аз болгон, үстүнө салыштырмалуу бул канаттагы күчтүн пайда болуусун шарттайт.

Ушуну менен, окуучулардын билими унутулбастан, өзунө жана башкаларга пайда алып келет. Көргөзмөлөр билимдин жакшы инструменти катары каралат, демек окуучулардын компетенттүүлүгүн которгондук.

$4 Физикалык кружоктор

Классстан тышкары окуунун эффективдүү жолу -физика кружогу.

Кружок-сабактан тышкары окуучулардын чыгармачыл тобунун формасы. Бул өз ыктыяры менен чогулган окуучулардын практикалык жактан кызыгуусу. Окуучулардын физикага болгон кызыгуусу тереңдөө менен ар түрдүүчө кенейет.

Чоң ар түрдүүлүктө окуучулардын жөндөмдүүлүгү теориялык негизде (предметтик кружоктордо), докладдарды даярдоодо, рефераттарды түзүүдө, физикалык маселелерди чыгарууда ж.б же практикалык (физика-техникалык кружоктордо) -- прибордун моделин жасоодо жана пособияларда дагы башкаларда.

Ишкананын мүмкүнчүлүгү жана техникалык чыгармачылыктын мазмуну окуучулардын ар кандай изилдөөлөрүндө каралган. Педагоктордун адабиятында (32, 70, 98 ) белгиленет, кружок иши балдардын чыгармачыл жактан өнүгүү мүмкүнчүлүгүн берет:

-Кружоктун ишинин шартында окуучулардын чыгармачылык активтүүлүгун которууго болот. Бул жерде окуучулардын темага жараша иницативасы көтөрүлөт, кызыгуусунун теренделишине кырдаал түзүлөт.

-окуучулардын кызыгуусуна болгон мүмкүнчүлук, ийилгичтик, өзүн баалоо мүмкүнчүлүгү болот.

-Балдар кандайдыр бир профессионалдуу ишкердиктин күбөсүн ала алат.

-Кружоктогу машыгуулар милдеттүү түрдө эмес, өз алдынчалыкка, жоопкерчиликке үйрөтөт, өзүнүн билим алуусуна болгон талабын калыптандырат

-Чыгармачыл багытта коллектив түзүлүп, активдүү ишкерликке жана формалсыз баарлашууга ар бири өзүнүн катышуучусун тартат .

Бардык шарттар предметтик кружоктордо тузулушу мумкун. Бул уюштуруулар жогорку класстардагы өзүнө баа берүүнүн окууга болгон эфективдүүлүгүн жөндөмдөйт.

Класстан тышкаркы иштин негизги маселеси окуучулардын таанып билүүгө болгон кызыгуусу. Сабактан тышкаркы иштер бул маселелерди чечүүгө салым кошот.

Физика боюнча кружоктордун ишинин өзгөчөлүгү болуп, эффектифтүүлүгүнүн жогору болушу кадимки сабака салыштырмалуу, мүмкүнчүлүгүнө жана каалоосу боюнча индивидуалдуу иштер. Чоң мааниге ээ болгон факт, берилген иштин жыйынтыгы окуучунун мугалиминин жетишкендигинде.

Физикага болгон кызыгуунун өнүгүшү илим менен техниканын, өндүрүштөгү жана илимдеги жетишкендиктер менен жабдылат.

Кружокто иштөөдө балдар докладдардын даярдалышы эксперименталдуу изилдөөлөрдүн өткөрүлүшү китептердин окулушу физикалык приборлордун жана конструкторлордун жасалышы, массалык уюштуруулар менен машыгышат. Бул окуучулардын жалпы дүйнөгө болгон көз карашынын өнүгүшүнө илимий популярдуу китептер менен иштей алышына справочниктер физикалык жабдуулар кенен чыгармачыл мүмкүнчүлүк ачат.

Окуучулардын физикага болгон терең кызыгуусу класстан тышкаркы иштерде чыгармачыл мүмкүнчүлүгүн өстүрөт.

Физикалык кружоктун ишинин мазмуну ар кандай түзүлүшү мүмкүн биринчи жол программа менен иштөө, физика курсу 7-9 класс арасында. Мугалимдин планына дал келип уюштурулган кружоктор окуунун логикалык уландысы. Базалык билимдин негизинде билимин кеңейтет жана тереңдетет. Мындай иштерди уюштуруу оңой анткени мурун өтүлгөн билимдин негизинде алынат.

Экинчи жол- өткөрүлүүчү кружоктун суроолор кызыктуу жана окуучулар тарабынан айтылган болуш керек. Биздин ой менен кружоктун алкагындагы класстан тышкаркы окуу билимдин эффектифтүүлүгүн берет. Бул жол дүйнө таанымдын кеңейишине физикага болгон кызыгуунун артышына чыгармачылык мүмкүнчүлүктүн кеңейишине өз алдынчалыка жардам берет. Бирок ошол эле учурда кластык жана класстан тышкаркы иштин үзгүлтүксүздүгүндө коркунуч пайда болот. Мындай коркунучтан өтүү үчүн педагок физикалык материялдын үйрөнүүнүн идеясын балдарга жеткириш керек.

Эреже катары, физика боюнча окуу пособияларында физикалык илим чындыкка болгон жениш кыймылы катары көрсөтүлөт, бир илимдин экинчисине жетишкендиги. Чындыгында айкындыкка болгон кыймыл жанылыштыктарды жана каталарды оңдоодо көп убакытты жана окуудагы күчтү коротот. Мисалы, алардын анализи Физикадагы жанылыштыктар кружогунда бир нерсени үйрөнүүгө болот, илимдин жетишкендиктерин танууга салыштырмалуу.

Окуу материалындагы жаңылыштыктардын жана каталардын жоктугу, мурунку окуулар окуучунун бир тараптуу андап билүүсүнө, чыгармачыл ишкердиктин идеалына алып келет. Мындай идеализациялар туура эмес, аз баадагы окуучунун өздук чыгармачыл потенциалын тан калтырат.

Жалпылап айтканда,окуучулар физика курсун окууда эмпирикалык денгээлде орнотулган чындык билимин өздөштүрүшү керек.

Окуучулар эксперименттер менен байкоолорду жургүзүүдө ар түрдүүлүктү билиши керек. Өлчөөнүн катасы, системалык ката түшүнүктөрү менен окуучулар лабораториялык иштерде жана практикада таанышышат. Кружок учурунда башка аспекттерге көңул бурган кызыктуу.

Балдар, техниканын өнүгүүсү менен (фотографтар, компьютердик жыйынтыктын анализи мүмкүнчүлүгү ж.б ) физика өздук каталар феноменинен кутулууда,15 кылымдагы астрономдор байкагандай.

Бул жерде айтууга туура келет, сезүүнүн катасы индивидуалдуу психикалык өзгөчөлугунө шартталган, бирок анын өздук касиетттери социалдык индивиддин системалуу параметри сыяктуу. И.Ньютон, жарыктын дифракциясын тажрыйбасын чыгарууда жарыктын ички тилкелерин байкаган эмес

Балдарга окумуштуулардын ашыкча дилгирленуу менен тажрыйбалуу фактыларды кабыл алгандыгы жана чындыкка дал келбеген кубулуштарды корушу «тескери жыйынтыкка» алып келиши да кызык болот. Ошентип, В.Ренгтен менен X-нурлардын, А.Беккерелем менен радиоактивдуу нурлануудагы урандын туздарынын ачылыштары коптогон окумуштуулар ды «оздорунун» жаны нурларын издоого эргуу берет.

Жыйынтыгында окумуштуунун жеке кызуугусунун жыйынтыгы болгон «кара свет» (Г. Лебон), Т/Г- нурлар (Р.Бондо) , P-нуру (П.В.Пребраженский ), Л.Герцтин нурлары жана башка сыяктуу псевдоачылыштар ачылган.

Андан сырткары , илимий жанылуушуулар менен таанышуу процессинде алардын теория денгээлиндеги чон кыйынчылыктар менен байланыштуу экендигин окуучуларга тушундуруу керек. Ошону менен бирге К.Коппердин чындыкты аныктоо мумкун эмес. Бардык эле теориялык билдируулор келечекте жокко чыгарылышы мумкун эмес. Бардык эле теориялык билдируулор келечекте келечекте жокко чыгарылышы мумкун , анткени тарых баардык убакта четке кагылышы ыктымал.

Ошентип, окуучулар таоап кылынган теориялык концепциялардын негиздемелерин: алардын эмприкалык маалыматтар менен ыраттуулугу, белгилуу кубулуштарды баяндоо, жаныларын алдын ала айтуу мумкунчулугун билиш керек.

Физикалык кубулуштарды таануу процессинде тарыхта болуп откон фундаменталдык илимий жанылышууларды белгилоо керек.

Ошентип, жанылышуулар коптогон окумуштуулардын оюн ээлеген. Авторлор механизм, теплород, эфир магниттик жана электрикалык суюктуктар жана аларды колдонуу жолун мындай тушундурушот.

Бул жанылуушулар физикалык кубулуштарды таануу процессине муноздуу болгондуктан, жанылуушу элементтерин

физика сабактарында да кездештирууго болот, окутуу практикасы бул фактты ырастап турат.

Муну менен окуучулардын конулун физикада коп кездешчу мындай учурларга да буруу кажет.

_ Окумуштуулар туура эмес ойлорго жана моделге таянып, моделден коз каранды болбогон обьективдуу закондорду ала алышкан. Бул илимий изилдоодогу анык корунушу.( Френеллдин оптикалык закондору, Декарттын сынууу закону, Корнонун идеялары, Максвеллдин теориясы жана башка.)

_ Чыгарылган математикалык закондор бат эле туура физикалык интерпретацияга ээ болгон эмес. ( Снелиустун закону, Лоренцтин озгортуулору, Бройлдин гипотезасы, Планктын туруктуулук закону) жана башка.

_ Теориядан алынган формалдуу логикалык жыйынтыктар дайыма эле туура болуп чыккан эмес. Анын себеби айлана- чойро тууралуу моделдик пикирлердин чектелгендиги. (Ультрафиалеттик кырсык).

Мындай абалдарды карап чыгуу математика физика предмет аралык байланышты тузоодо абдан маанилуу. Бул жерде дээрлик ар дайым физикалык теориялардын жаратуулары деп, озунун же башка бироонун идеясын математиканын негиздери менен толтурган окумуштууну эсептерибизди белгилоо керек.

Илимий жанылышуулардын мисалында, окуучуларга жанылышууларды чечуу, аныктоо учурунда жаны ачылыштар жаралгандыгын да айтууга болот.

Айрыкча, окуучулардын оз убагында байкалбаган, маанилуу физикалык алдын ала айтылган ойлор менен тааныштыруу керек болот.

Жанылышуулар акылга сыя турчу корунуш болгондуктан, азыркы физикада болуп жаткан жанылышуулар жонундо да айтуу керек.Бул ыкма окуучуларга жалган таасир беруудон сактайт.

Мисалы, сабактарда окуучулар 60-70 жылдары ойлоп табылган 100 градус ылдый температурада тонгон, кадимки суудан бир жарым эсе коп жана 15-20 эсе жабышкак болгон «модифицирленген суу» менен тааныша алышат.Жана да 70 жылдарда орун алган Ньютондун 3-закону убагында четке кагылгандыгы жонундо ырастоону биле алышат. Башкарылуучу термоядролук реакциялардын проблемасын, 1989-жылы америкалык окумуштуулардын ачылышы, «суук ядролук синтезди оздору талдап, биле алышат.

Окуучуларды бир нерсе менен алектентуудо ар турдуулукко басым жасоо керек. Физикадагы жанылуушулар кружогунда негизги ишмердуулук кошумча адабияттан, доклаттарды даярдоодон теориялык суроолорду талкуулодон жана башка туруусу абзел. Анын ичинде(110) шите белгиленгендей, сабакка байланыштуу билдируулор сабактын бат оздоштурулушун камсыздап берет.

Ошондуктан, окутуучу сабактарды практикалык иштер менен, эксперименттерди демонстрациялоо, маселелерди чыгаруу, моделдерди даярдоо менен уюштуруусу шарт. Бул оз учурунда «тарыхчы», «теоретик», «экспериментатор», «конструктор», окуучулардын кызуугусун кандырат.

Кандайдыр бир системалардын параметрлерин, кандайдыр бир процесстердин журушун, конкреттуу жондоолордун параметрлерин ченеп, эмнеге кайсы эмне себептен кайсы бир процесстер мумкун болбогонун, кандайдыр бир кубулуштардын оз убагынан мурда ачылышы мумкун эмес болгондугун анализдоо абдан пайдалуу.

Кобунчо илимдеги жанылуушулар илимий кубулуштарды талдоодо механикалык анологияларды туура эмес колдонуу менен байланыш экени белгилуу . Ошентип, окуучуларга маселе катары Корнонун жылуулук маанисинде иш жасоо жана муздаткычтын нагревателинин теплороду жана электростанциялардагы турбиналардын донголокторун айланткан суу агымын, гидростанциялар менен ысытуучу машиналардын ишин салыштырууну сунуштаса болот.

Табигый илимдердин тарыхы дуйнонун заманбап картинасы менен таанышуусу турган кеп.

Окуучулардын кызыгуусун кайсы бир конкреттуу физикалык ачылыштар жаратаары маалым.

Ошого таянып 9-11 класстардын окуучуларын тартуучу «Кокус эмес кокустуктар» деген кружокко ундоосу болот.

Мындай кружоктордун негизги максаты булар.

- Ар кандай физикалык идеялардын, теориялардын, методдордун келип чыгышын таанып билуу.

- Физикалык билимден келип чыгышындагы ар кандай факторлорду баалап билуу.

- Тарыхка таянып, физиканын тармактары тууралуу билимдерди жалпылаштыруу жана систематизациялоо.

Билим беруу жагынан, кокустук болуп корунгон ачылыштар кокус эмес экендигин, анын артында илимпоздун талыкпас эмгеги тургандыгын окуучуларга тушундуруу керек. Башкача айтканда ийгилик озу эле келбесин ал учун талыкпас эрк, рухий жана физикалык куч крек деп айтуу шарт.

Чон класстардын окуучулары менен иштегенде алардын ою, кызуугусу менен эсептешип, керек болсо, индивидуалдуу иш алып барыш кажет.

Мисалы, негизи ориентир болуп физикалык идеялардын жана теориялардын пайда болушун жана осушун, откон чактагы илимий метод процесстеринин таасирин анализдоо жана философиялык дуйно таанычу, социалдык политикалык жана башка факторлор корсотулсо жакшы. Ошону менен бирге илимий идеялардын жана проблемалардын осушуно акцент жасалат.

Карап чыгуу иштери физиканын тармактарына байланыштуу традицияларды, темаларды жана проблемаларды реконструкциялоо, альтернативдуу журушундо конкреттуу илимий идеяны демонстрациялоодон турат.

Белгилуу бир олколордо пайдалуу тил каражаттарын жана физикалык илимди онуктуруу керек. Онуктуруу менен студенттерди физика илимин онуктурууго камсыз кылат.

Физика илимин онуктуруудо айрым техникалык ачылыштар жана ойлоп табуулар болушу мумкун. (радио , телофон , телевизор , ренгтен трубкасы) жана башка. Негизинен окуучулардын классс ичинде оз ойлорун тушундурууго кобурооок убакыт болуу керек экендигине конул болуу керек. Мунун негизинде балдарга мазмундуу техникалык ишти уйронуу кызыктуу.

Студенттерди калыбына келтириш учун бир топ натыйжалуу ишти уюштуруу, жана ошондой эле оз билимдерин туура пайдалана билуулору керек. Эгерде мугалим окуучу берген суроого билбей калган учурда ал ситуациядан кантип чыгуу керек экендигин тушундуруу керек.

Мисалы, Гидротехникалык басма эч кандай май менен иштеген жок. Эмне себептен ? Окуучулар муну тушундурууго дагы бир жолу суранышат. Гидротехникалык басмага зайтун майын куюп аткаруу керек экендигин тушундуруу керек. Бирок студент мындай иштерди жасоо менен билимге ээ боло алат, жана бекемдейт.

Бирок анын алдына милдет койгон болот. Басма сыныктарын таап аны жокко чыгаруу. Анда студент карап ойлонууга аргасыз болот. Бирок басма соз аппаратын бузуу негиздерин билген эмес жана ал тапшырма менен курошуу мумкун эмес. Ошондуктан буга тиешелуу материалды окуу керек, жана тездик менен тузулушко конул буруп, андан кийин калыбына келтируу башталат. Бул иш-аракеттин негизинде физикалык кубулуштарды жана гидротехникалык басма созунун тузмок паспорту менен да таанышуу.

Ар бир адиске зарыл болгон, технологиялык онугуу ушу этапта. Студенттер жургузгон изилдоодо ВСШ6 иштебейт. Себеби чалынды жаргыч. Эч кандай жанысы жок болсо эмне кылуу керек. Ал аппарат менен иштоо ото кооптуу, бир да ката тузуу мумкун эмес. Анда студенттер биригишип О.А учурундагыны откоруп корушу керек. Бирок студенттер бул тууралуу эч кандай материал билишпейт жана бир да китептен окуй элек. Жез зымдарды кантип чогултуу керек , бир орунга кантип орнотуу керек экендигин билуулору керек. Баса белгилеп кетчу нерсе, бул иштин журушундо ыкмаларын билуу ар бир мектеп бутуруучулору учун керек болот.

Жондомдуулугун калыптандыруу аралык байланыштын негизинде физикалык чойронун бир болугу катары башка педметтер боюнча билимди колдонуу.

Мектепте физика предметинен тышкары техникалык чойро болушу мумкун. Бул чойродогу негизги максаттардын бири материалдык билим аралык тийиш негиздеген бетер болот. Орто мектептердин класстарында ар кандай турлору боюнча жекече чектоосун уйронуууго алып келди. Жаны ачылыш таланттты окуучуларды чыгармачылык жондомдуулукторун онуктуруу менен, билим беруунун сапатын жакшыртууга мумкунчулук берди. Койгойду чечууго мумкунчулук берет, озгочолонууну жана окутуунун жекече иш жузундо ишке ашыруу, биринчи кезекте илимий обьектини туура тандоо талап кылынат.

Ошондуктан физика менен математиканын ортосундагы байланыштарды онуктуруу учун жаны мумкунчулуктор бар. В.И.Маслова аны иш-жузундо азыркы математика жана физика бир илим эмес, коптогон башка илим бир эле илим-пункту катары физика жана математикада окуу анализми дайыма эле ушундай экендигин билууго болот. Мисалы, 11-класстын программасында электро магниттик термелуулор. Бул теманы эки тараптан корууго болот. Бир жагынан озгорушу учурдагы болугу фундаменталдык теориясы катары иш-аракет электрдик термелууго мажбур болот. Ал эми экинчи жагынан ал мектепте физика сабагы журушундо политехникалык билим беруунун маанилуу компонентти болуп саналат.

Электр энергиясын ири коломдо ондуруу мумкеунчулугу энергия ташуу менен тактап айтканда каражаттар менен камсыздоо бир жерден экинчи жерге откоруу маанилуу милдет болуп саналат. Учурда Россиянын электр энергиясын куруу , онор энергия базасы болуп саналат, ал чон кылып электр энергиясы учун жуз жыйырма жана миллиондогон киловатт менен ченелет. Бул ГЭС, суунун ири запастары бар же арзан куйуучу майдын ири запастары бар жерде. Бир зым тармагын пайдалануу аркылуу узак аралыкка участоктор болуштурулот жана болунгон жерлерде жуздогон жана миндеген энергия талап кылынат. Абдан узун электр беруу линиясын куруу менен электр каршылык олуттуу болуп калат. Бул откоруучу зымдардын откоруу бийликтин олуттуу жоготууларды, катыштык каршылык санына алып келет.

Ири шаарларда электр энергиясын 20МВт тартипте сарптайт. 200Вт электр энергиясын жоготуу заряддын электр беруусу 1 км ине КВт кунуно электр жоготуулары. Дээрлик кыйла сызык каршылыгын корсотуу мумкун эмес. Ошондуктан беруу линияларынын энергиясын жоготууларды азайтуу 400-500КВт учун 20КВт биринчи жогорулатуу, откоруу кубаттуулуктары менен ишке ашат жана 220га чейин кыскарат. АС электр беруу чубалгысы трансформатрдын жардамы менен ишке ашырылат.

Физика китептеринин мазмунунда электр райондук АС учун, ОМ з мыйзамды изилдоо ачык айкын корунуп турат. Мисалы, АС учун ОМ закону турдуу системаларды пайдалануу менен иштелип чыгат. Математикалык диаграмма, студенттер жана мектеп окуучулары учун алынып келинди.

Акыркы бул маселе студенттерге берген бул маалымат сегиз катар айкалышып тураары коунуп турат. Мунун себеби диаграмма ыкмасын практикада колдонуу милдеттеринин бири болуп саналат. Мындай диаграммаларды ар бир учурда пайдалануу керек, себеби керек учурда жоголуп кетиши мумкун. АС учун Ом законунда татаал сандарды айтууга болот. Жонокой жана жеткиликтуу схемаларга отуудо татаал сандар керек болот. Ошондуктан Ом законунда АС учун элементардык алгебранын эсептери да берилет.

50-жылдары АС учун Ом закону жок болчу, ал эми 20-кылымда комплекстуу сандарды пайдалануу бар. Мектептерде физика жана математикалык програмалык сааттар коп болушу керек. Ошондой эле физика жана математика сабагы боюнча билим да жогоруу болуусу абзел. Мектептерде атайын корсотулуучу приборлор жок, ошондуктан студенттер алган билимин , толугу менен пайдалана албай жатышат. Ошондуктан студенттердин алган билимин колдонуусуна милдеттуу турдо мугалимдин наасаты, жана ошондой эле физика боюнча кошумча окуу иштери болушу керек.

Физикалык маселелерде татаал сандардын колдонушу.

Математикалык таттал сандарды физикага киргизгенге ким сунуш кыла алат, ошондой эле математикалык аппаратын натыйжалуу пайдалануу корунушун жана мумкунчулугун камсыз кылат.

Татаал сандар чыныгы сандардан бир жуп болуп саналат(a, b)

Бул озгочолукторунон кийинки татаал сандар жонундо аныктама киргизилген:

1.(a;b)=(c,(1) болсо гана, анда a=c,b=c1.мындан ары кичирээк татаал сандар учун аныкталган тушунук.

2. (a,b)+(c,

3. (a,b)*(c,a)=(ac-ba,bc+ae).

4.Иш катары кемитуу жана болуу тескери аныкталат.

Татаал сандарды алып (a,0) жана (b,0) биз бул эки сандын суммасын

(a,0)+(b,0)=(a+b,0)

(a,0)*(b,0)=(ab-0,0)=(ab,0) жана ал жерден татаал сан реалдуу сандар учун эле(a,0)- чыныгы саны менен аныкталышы мумкун a; татаал сан(b,0)-c- чыныгы саны b. Эми карап (0,1)*(0,1)-(0-1,0)=-1

Татаал сан (0,1) ал айтылат I, ошентип, I=-1. Азыр санап чык a жана аны коп/

a*1=(a,0)=(0-0,a)=(0,a). башкача айтканда бир татаал сан a*b

Биз татаал санын тартып алып (a,b) жана мындан тышкары негизги касиеттерин жазып алабыз (a,b)+(0,b), бирок (a,0) бул жон гана a, a(0,b) бул b1, ошентип биз сандарды алдык. (a+b1)-бир катар комплекстуу туру. (c+b)=(ac-bc1,bc+aa),

Башкача айтканда биз татаал сандын кадимки турун алдык жана I=-1.

Ал чыныгы сан жуп болуп, комплекстуу сандардын аныктамасы экендиги корунуп турат, бул кандай мааниге ээ деген суроо менен, кайда саны боюнча бул сандар бар.

Эгерде контурдагы чынжырдын күйгүзгөндө, толкундар чыңалуусу жана конденсатордун артындагы баскычын токтун электр термелүүлөрү

УМm C ^m

Чыңалуу менен бир, контурга баа берүү вектордук диаграмма жардамы аркылуу алынган жыйынтыгы татаал векторго карама-каршы жана , модулдун векторуна дагы багыталган.

Ампилитудагы чыңалуу контурга, бул Пифагордун теоремасы 1/т =л) Я+(1/ Ист)2

Алмаштыруучу менен бул билдирүү амплитуданын мааниси Цьт ист? Омдун законун кабыл алдык чынжырдагы токту

2____________________m_________________

\R^2+(OL-------- )^2

coC

arctg(coL------------------)

Эгерде колдонулган чыналуу бар U= cos cot , ток тарабынан берилген /=/ cos (cot –ср).

Чынжырдагы токту кантип чыңалууну колдонгондо өзгөрүп турат. Ортосунда алган чыңалуу токто алган жылыштар бар.

Жалпы райондук каршылык ток андан көз каранды учурдагы жыштык

I соС

Фаза болушу кубатуулуктун ортосунда жана токтун натыйжалары көптөгөн тапшырмаларды топот жана чыналууга жараша.

Жыйынтыгында мүмкүн эмес жардамы комбинирленген учурлары киргизилет.

Кандай болсо да чыналуунун каршылыгын азайтуу.

Омдун законун чынжыр менен иштеп чыгуу түз токто , жеңил жасоонун комплексин пайдалануу .

Албетте ток чыңалуу каршылыгы кандайдыр башкаларды айланганда физикалык опыт комбирленген наркы коштолууга тийиш.

Математикалык курсун окуучулар билет. Вектор деген эмне?

Билүү ь жеңил амплитуданы табуу токту жана өзгөрмө баскычы ортосунда байланышта. Андан сырткары эгерде көнүл бөлүп карабаса Х жыйынтык чыгарууга кандай чынжырга уруксат. Элементин схемасы Я ь жана С комплексин өзгөрүшүнө салыштыруу кийинки

каршылык токтун туурасына Я ---- Ь ------

кандайдыр чынжыр ыкма баяндоодо өзгөрүү учурундагы жардам. Ал жалпы белги болуп саналат жана так баардык чынжырда тармакталган элементен келген татаал каршылык көрсөтүү . анда чынжырга туура киргизүүдө такай ток болот.

Комплекстүү чечим колдонуу сандар үчүн так физикалык тапшырмага, кийинки мисалды көрүүгө уруксат.

Дагы кандай жумуш үчүн электромоторду даярдоо керек, жөнөкөй электромотор контейнерлерден турат.

Ал бир катар байланышту индукатор каршылык көрсөтүү болуп саналат.

Учурдагы жана кубатулугудагы ортосунда дайыма этап бар.

Амплитуданын учурундагы толук чынжыр үчүн Ом мыйзамы менен эсептеп алсак болот.

=

Электр керектөө:

=1+ t = =

P= * =

Эгерде кубаттуулуктагы жана кезектегилердин арасынан диаграммада жакшылап көрсөтсөк, күч аркылуу агып чыканда, ал муктаждыгы көбүрөк маанилүү экенин көрүүгө болот.

Ошентип, ага ылайык электр кыймылдаткычтын тарабынан электр кубатын.

Бир жолун таап токтун күчүн азайтуу, энергия керектөөнү студентер чакырылат.

Бул чечим көйгөй болуп саналат.

Параллел туташтырган конденсатор катушкасы активдүү каршылыгы.

Ал конденсатор кандай жөндөмдүүлүккө ээ? Биз векторный диагырамм ыкманы колдонобуз.

Мыйзамына ылайык параллел туташ ток күчү өлчөмүнө бирдей ток бутактуу.

Конденсаторлордун жөндөмдүүлүгү оптималдуу болуп саналат.

Ошондо башкача айтканда бурч ф=0 ошондо эсептөөлөр аркылуу жөндөмдүүлүгүн эсептөнүү комплекстүү кошуу.

Келишим параллел туташтырылган жалпы закон ченемдүүлуктү кошуу.

Оптималдуу шарт түзүп берүү болот. Эгер пайда биргана омическая жүк б.а

Мындай ыкма, салыштырмалуу эки жол менен чечими бирөө, жана ошондой практикалык тапшырмаларды көрсөтүүдө,

Кандай номерлерди көпчүлук башкаруу комплекстик пайдаланбайт.

Оптималду жөндөмдүүлук жана ал жалпы көмөктөшөт, чечимин көйгөйлөрүнө дайындалган

Цептин параметирин өлчөөдө ичин айрым учурларда белгисиз:

Каршылык көрсөтүү индуктивдүү же өлчөө, көпөрө микросхемалар колдонулган, бир көпөрө колдонулган чынжыр менен дайыма ток, бул көпөрө

Бул көпөрөнү эсептөөдө, б.а Кирхгофтун законун жардамы менен

сөздөрдү түшүрүп агымдарын алуу бардык бутактары түздөн- түз өттү.

Көпөрөнүн тең салмактуулук абалы б.а. заряд жоктугу каршылык көрсөтүү оңдоп түзөөдө түздөн түз жана сырткы каршылык салмактуу көпөрө күч берет баардык касиеттери орундарын алмаштырууга болот.

Индикатордун булактары менен тамактандыруу.

Физика сабагында класстарда татаалдаштырып математика тереңдетилген, системада эсептоо үчүн комплекстүү сандарды пайдалануу.

Бул бир кыйла агат диапозон схеманы кароодо жана уруксат берилет.

Теориялык тапшырмаларды пайдаланып практикада байкап көрөт.

Чынжырды көпөрө схемасында көрүүдө өзгөрмөлүү ток башталышында

өлчөөдө индиктивдү жардам берет

мисалы жумушун көргөндө кайда жайгашкан конденсаторду каршы күйгүзгөндө окутат, кандай комплекстик көнүгүлөрдө берилет.

Өзгөрмөлү токтун түрлөрү.

Мамилемди билем жана С жалгыз конденсатордун аныктамасына уруксат а экинчиге кийинки кайтарган кандай шарта көпөрөнүн тең салмактуулугу белгисиз мисалы токтогу болүгү.

Көпөрөнү ченеп көргөндө эксперментин аныктамасы тең салмактуу шарты бул көпөрөнүн көнүгүсү индивдүүлүгүнүн түрлөрүн жазганда

Түрү ачык жазылган тең салмактуулугунун номери эки комплексный

Физиканын эки шарта жооп берет

А жана В амплитуда жана фаза баары бирдей болуга тийиш. Ошол эле байкоосуздук ар кандай потенциал ток С жана О тең болот ошондо баардык убакта.

Биринчи шартында талапка жооп берет. Шартында тең салмактуулук бул көпөрөсүндө чынжырда такай токтун индуктивдүүлүктүн каршылыгы 0 барабар.

Чынжырдагы ток бул көпөрөдө тең салмактуулук.

Мисалы бир гана Ада бар баардык учурда. Бул тең салмактуулук кийинки (1) жана (2) бөлүкчөлөр белгисиз .

Жыйынтык алганда методикадан индукциясын көрсөтүү. Башталганда көпөрөдөгү чынжырды күйгүзүп такай ток болот. жаңы көпөрөдөгү чынжырдагы токту ар дайым күйгүзгөндөө аныктамасы (1) чынжырдагы ток жардам (2) аныктамасында индуктивдүүлүгү биринчи катушканыкында белгилүү калганыкында индуктивдүлүгү башка.

Жалпы жагалданым чынжырдагы көпөро схемасын түз токто башталышында оңдөп чынжырда такай ток жөнөкөй көпөрө кийинки сүрөттү көрсөткөндө жалгыз гана үстөмчүлүк көпөрө каршылык корсөтүүсүн күйгүзгөндө толук талаа каршылык көрсөтүүлөт.

Канчалаган татаал каршылык көрсөтүү андан көз каранды, жыштыктар тең салмактуулугу жалпы байкоосуздук ошондой эле, көз каранды жыштыгы эгерде тиешелүү тандалган элемент бутактары көпөрө үчүн колдонулат.

Жыштыгын ченеп алып катушкага каршылык көрсөтүү. Ошентип студенттерге уруксат өз алдынча көнүгүлөрдү көрүүгө

Туура номерин колдону менен комплексин бөлүнүү, көрсөтүлгөн тригонометричиский формула жана окуушат, аргументердин ар кандайлыгы бул термин эки фазалык ортосундагы эки паласанын байланышта барабар болгондо биз төмөндөгүнү алабыз.

Мында модульу Z барабар болот.

анын аргументи фаза менен токтун ортосундагы байланышты формуласы төмонкүдөй алабыз.

Биз Z алгебралык формуласын төмөндөгүдөй алабыз.

Мындай токтун Z маанисин алабыз.

Жөнөкөй шарта жооп берет биркалыпта көпөрө чынжырда такай ток болот. Я жана турактуу өзгөртүүгө мүмкүн. 1^1 жана Сь көпөрөнү салмактоо үчүн кийинкисинин жыштыгы көз каранды эмес.

Куралдуу пайдалануу

Я Яз жана С аныктамасы 1*4 жана Л

Шеринга көпөрө колдонуга ал үчүн ченеп алуу керек

Бул мос шарты бир калыпта.

Кийинки стандарттык кайра түзүү көрүнүштү жазганга мүмкундүк берди. Түз өзгөрмөлүү токту баардык шартын аткарган.

Бөлүкчөлөрдү өз ордуна коюу керек.

Глава 3

Сунушталган ыкмалардын эффективдүүлүгүн текшерүү

1. Педагогикалык эксперименттерди уюштуруу жана алып баруу

Бул изилдөөдөгү маанилүү этаптыпн бири – педагогикалык эксперимент болуп эсептелет. Жолугущшуунун жүрүшүндө окуучулардын өз билимин колдонуу жөндөмдүүлүгүн жоготуу үчүн практикалык иштер жана класстан тышкаркы иштер чон таасирин тийгизет.

Педагогикалык экспеименттиен максаты төмөндөгүлөр болду:

1. Окуучулардын компотенттүүлүгүн күчөтүү үчүн класстан тышкаркы иштердин түрлөрүн талдоо жана анын мүмкүнчүлүктөрүн аныктоо.

2. Физикалык материалдарды окутуунун ар кандай ыкмаларында, М: класстан тышкаркы иштерде, кружоктордо же тандоо сабактарда изилдөөгө болот.

3. Сунуш кылынган материалдарды, кошумча иш чараларды уюштуруп, биргелешип иштеп чыгуу.

4. Мугалимдин теориялык жана практикалык жактан берген билимдерин окуучуларды класстан тышкаркы иш чаралар аркылуу аныктоо:

_ Мугалим , окуучуларга , методисттерге, анкетирование жана суроо жооп жүргүзүү,

_ Сунушталган ыкма менен окуучулардын компотенттүүлүгүн аныктоо

5. Окуучулар класстан тышкаркы иштерде көптөгөн ийгиликтерге жетишет жана өздөрүнө физика предмети боюнча кошумча маалымат топтой алышат.

Кыйынчылык туудурган эксперименталдык текшерүүлөрдө сунушталган ыкма менен биз эксперименталдык маселелерди жана тапшырмаларды чечүүгө аракет кылдык.

1.Педагогика жана психология адабияттарында компотенттүүлүктүн эч кндай бир тектүү чечмелениши жок.

2. Окуучулардын билим денгээли алардын санынан деле көз каранды эмес.

Эксперимент өзүнө үч этапты камтыйт:

Изилдөөчү;

Формулировкалоо;

Аныктоочу ;

Булардын баардыгы логикалык жактан бири-бири менентыгыз байланышкан жана баардыгынын максаты бирдей, тагыраак айтканда окуучулардын компотенттүүлүгүнүн өнүгүшүнүн жогорууда айтып өткөн класстан тышкаркы иштери жана практикалык иштерди көп уюштуруу.

Эксперимент, ыкмаларды жүргүзүү жана жыйынтык , мына ушул үчөөнүн максаты бирдей. Ал төмөнкү таблицада көргөзүлгөн:

3 – таблица

I

1. Анын мазмуну жана формасы

2. Иштелип чккан ыкманын жыйынтыгын аныктап көрсөтүү

3. Динамиканы изилдөө окуучулардын санынын өсүшүнө жана алардын билим денгээлинин өсүшүнө алып келет.

II

1. Сунушталган ыкманы иш жүзүнө ашыруу

2. Физика предметинен берген мугалим менен баарлашуу жүргүзүү

3. Окуучулар менен баарлашуу

4. Анкетирлөө

5. Педагогдордун тажрыйбаларын үйрөнүү жана жалпылоо

III

1.Алынган иштердин жыйынтыгын жайылтуу (класстан тышкаркы иштердин жана пркактикалык иштердин)

2. Математикалык – статистикалык ыкмаларды колдонуу

3. Окуучулардын билим денгээлин текшерүү

4. Окуучулардын билимин баалоо ыкмасы

IV

1. Класстан тышкаркы иштерди уюштуруу ыкмасы окуучулардын компотенттүүлүгүн өстүрөт.

Тема: Окуучулардын алган билимдерин класстан тышкары мезгилде практикада колдоно билүүсү.

Окуучулардын ичинен канча бала класстан тышкаркы иштерди бааларын билүү учүн Санкт-Петербург шаарындагы №625, 641 жана 365 мектептеринин он биринчи жана онунчу класстын (баардыгы 157респондент) окуучуларынан сурамжылоо жүргүзүшкѳн.Анализдѳѳгѳ ыңгайлуу болуусу үчүн респонденттердин жоопторун анкетада ѳткѳрѳбүз (респонденттердин саны баардык жерде процент менен кѳрсѳтүлѳт)

1.Заманбап жаштардын ѳз алдынча билим алуусун туура деп ойлойсузбу?

1. Ооба адам ар дайым жаңы нерселерди үйрѳѳнүгѳ умтулушу керек жана ѳзүнүн аң сезимин ѳстүрүшү керек

2. Ооба жакшы адис болуу үчүн жана жашоодо ийгиликке жетүү учүн ѳз алдынча билим алуу керек

3. Жок сѳзсүз эле ѳз алдынча билим алуу керек эмес мектепти аяктагандан кийин башка окуу жайдан билим алса болот.

4. Жок, мектептен алган эле билим толук жетиштүү

2.Физика сабагы боюнча класстан тышкаркы кайсы иштерди сиз ѳзгѳчѳ жактырасыз?

1.Кѳргѳзмѳлѳр

2.Экскурсиялар

3.Физика боюнча кружоктор

4.Жеке тапшырмалар

5. Рефераттарды жазуу

6. Физика боюнча кечелер, конференциялар ж.б.

7. Эч нерсе

3. Келечектеги кесузибиңизди тандаңызбы же болбосо кайсы тармагы адис болооруңузду аныктадыңызбы?

1. Ооба мен келечектеги кесибимди аныктадым мен келечекте:

- технология тармагында (инженер, транспорт тармагында ж.б.)

- гуманитардык багытта (юрист, врач, психолог ж.б.)

- илим тармагында (изилдѳѳчү, илимий кызматкер ж.б.)

- педагогика тармагында

- искуство тармагында

- кызмат кѳрсѳтүү тармагында

2. Жок азырынча мен кайсы кесиптин ээси болоорумду аныктай элекмин, биринчеден озумдүн мүнкүнчүлүктѳрүмдү билгим келет.

3. Жок мен бул жѳнүндѳ ойлонгон эмесмин

Окуучулардын жоопторун анализдѳѳ менен тѳмѳндѳгүдѳй жыйынтыка келсек болот окуучулардын кѳпчүлүгү келечекте каржы – экономика тармагында иштегилери келишет. Биздин оюбуз боюнча окуучулар ѳзүлѳрүнүн билимдерине жана мүнкүнчүлүктѳрүнѳ карабастан алар престиждүү жана акча кѳп акча таба турган кесиптерди тандашууда. Класстан тышкаркы иш чараларга катышып жүргѳн бирок болочоктогу кесибин тандай элек окуучулардын ичинен кѳпчүлүгүнүн кызыкчылыктары ар кандай (алар 3тѳн же андан кѳп тармактарга кызыгат). Анализдин жыйынтыгы боюнча жыйынтык чыгарсак азыркы заманбап жаштарга билим алуу баалуу болуп саналат жана аларга билим алуу мотив болуп саналат. Бирок мектептеги билим берүүнүн сапаты жетиштүү деңгээлде жогору эместиги ачык кѳрүнүп турат. Экинчи суроонуну жооптору кѳрсѳткѳндѳй баардык эле окуучулар класстан сырткаркы иш чараларга даяр эмес кээ бирлери гана ѳзүнүн билимин жогорулатуу учүн жана компетенттүүлүгүн жогорулатуу үчүн катышышат. Кээ бир окуучулардын билими, акыл деңгээли ѳз алдынча чечим чыгарууга, билимин практикада колдонууга жете элек. Анкетирлѳѳнүн жыйынтыгы боюнча эки жыйынтыка келишкен: №1 Класстан тышкаркы иштерге катышып жүргѳн окуучулар; №2 класстан тышкаркы иштерге катышпаган окуучулар. Балдардын компетентүүлүгүн жогорулатуу боюнча текшерүүнүн жыйынтыгы боюнча критерийлерди туура саноо үчүн тѳмѳндѳгүдѳй таблица түзүлгѳн % (23).

П1=4п₂=39

П]+П₂-К

	Алган билимдерин практикада колдоно алышат.	Алган билимдерин практикада колдоно алышпайт.
№1 группа	31	14
№2 группа	16	23

Нѳлдүк гипотеза текшерилген: Класстан тышкаркы иштер окуучулардын алган билимдерин практикада колднонуусуна таасирин тийгизбейт.

Таблицадагы жыйынтыктардын негизинде байкоочулардын статистикасы Т_{байкоочу.} Тѳмѳндѳгүдѳй формула менен

T=84(31-23-14-16)²=_6?58145*39(31+16)(14+23)

Алынган жыйынтык критикалык жыйынтык менен салыштырылган %\2

а-- алынган жыйынтыктыктын деңгээли барабар

Барабарсыздыкты алабыз Т_{байкоочу} = Т_{критикалык} (6,581 5,06)Алынган жыйынтыка карап биз нѳлдүк гипотезаны жокко чыгарып альтертива кабыл алабыз:класстан тышкаркы иш чаралар окуучулардын билимин жогорулатууда эффективдүү каражат болуп саналат.

Бирок биздин оюбузча класстан тышкаркы иш чаралар физика мугалими анын маанилүүлүгүн жана керектүүлүгүн түшүнүп окуучуларга окуу учурунда мотив дем берген учурда гана ишке ашат. Биз окуучулардан класстан тышкаркы иш чаралар кандай шартта жана учурда алардын оюу боюнча болушу керек экендигин сурап кѳрдүк. Биз стѳмѳндѳгүдѳй жооп жана суроолорду алдык алдык.

Сздин оюуңуз боюнча кандай прицип боюнча предмет боюнча класстан тышкаркы иш чаралар кандай курулушу керек ? (ооба/жок/билбейм)

1. класстан тышкаркы иш чаралар сабак менен байланыштууу болушу керек, кошумча даярданып жакшы баа алыш учүн

2. Балдар ѳздѳрү класстан тышкаркы иш чаралар активдүү катышышы керек

3. Педагог менен формалдуу эмес баарлашуу болушу керек

4. Ѳзүндүн чыгармачылык жѳндѳмүңдү кѳрсѳтүүгѳ мүмкүнчүлүк болуусу керек

5. ЖОЖго оңой тапшырганга мүмкүнчүлүк болуусу керек

6. Ѳзүндүн оюңду ачык айтканга мүмкүнчүлүк болуусу керек

7. Мугалимдердин, ата-энелер тарабынан колдоо жана түшүнүү керек

8. Сабактардын формасы кызыктуу болушу керек

9. Сабактардын программасы окуучулардын катышуусу менен түзүлүшү керек

Анализдин жыйынтыгы боюнча ар кандай жыныстага респонденттердин кѳз караштары кээ суроолор боюнча дал келбейт.

• Кыздардын кѳпчүлүгү балдарга караганда организациялык сабактарга катышууга умтулушат

• Балдар болсо мектептеги бааларын жогорулаттуу максатын кѳздѳйт ал эми кыздар үчүн ѳзүнүн оюн ачык айтуу маанилүү

• Кыздар ата-энелер жана мугалимдер тарабынан түшүнүү жана колдоо керектигин айтышкан

Бул ѳзгѳчѳлүктѳрдү индивидуалдык иштерди уюштурууда кѳнүл буруу керек.

Физика мугалимдеринин адамды таануу методдорун, класстан тышкаркы иш чараларда жана окуу формаларында методдорун билүү үчүн физика мугалимдерине баарлашуу жана анкетирлѳѳ суроолору берилген.

Он алты респонденттин жоопторун анализдѳѳ менен тѳмѳндѳгүдѳй суроодорго жооп алдык.

Окуучулардын компетенттүүлүгүн жогорулатууда класстан тышкаркы иш чаралардын ролу кандай деп ойлойсуз?

1. Бул сабактар маанилүү эмес кээде сабактарга жолтоо болот.

2. Бул сабактар окуучулардын билимин жана компетенттүүлүгүн жогорулатууда жардам берет

3. Окуучулардын жетишкендиктерин жогорулатуу максатында гана

1. Бул сабактарда чоңдор менен окуучулардын ортосунда формалдуу эмес баарлашуу гана болот

2. Кругозорду кѳтѳрүү үчүн гана

Кызыгы мугалимдер окуучулардын билимин класстан тышкаркы иштер менен жогорулатуу бул алардын мектептеги бааларынын жогорулашына жардам берерине ишенбейт. Биздин оюбузча практикада окуучулар менен класстан тышкаркы иштердин ортосунда жакшы байланыш жок (б.а сабак учурунда окуучулардын класстан тышкаркы иш чараларда алган билимдерин тажрыйбасын

колдонушпайт).

2. Окуучуларыңыздын кызыгууларын иштерин кантип билесиз?

1. Байкайбыз

2. Интуитивно

3. Анкетирлѳѳ жүргүзѳм

4.Катышуучулар менен баарлашам.

5.Ата-энелер менен баарлашам.

6.Атайын тапшырмаларды берем.

Эч качан

Кээде эле

Дайыма

Мугалимдин бул эки суроого жооп берген жоопторуна анализ жургузуп жыйынтык чыгарсак респонденттер окуучулардын кызыгуусуна жетиштуу конул бурушпайт

Биз бул нерселерден жыйынтык чыгарсак класстан тышкаркы иштерди уюштурууда мугалимдер негизинен педагогикалык тажрыйбасына сылып окуучулардын класстан тышкаркы иштерди практикада колдонуусуна коп комок корсотпойт.

Жогоруда келтирилген мисалдарды эске алып мугалимдер жана окуучулардын класстан тышкаркы иштердин кандай формасы аларга кызыктуурак экендигин салыштырабыз. Бул учун эки группанын тен респонденттерине кийинки суроолорго жооп беруу сунуруш кылынган.

Мугалимдерге:Сиздин пикириниз боюнча ар кандай маселелерди карап студенттер кондумдорун иштеп чыгуу учун кызыктуу жана маанилуу болобу?

1.Илимдин практикалык мааниси тууралуу суроолор(инженердик ж.б.).

2.Материалдык жаны теориялык илимди чагылдыруу заманбап балким али чечилбеген койгойлор.

3.Илимдин тарыхы-сунуш кылынуучу чечимдерге идеялардын тарыхы.

4.Илимдин татаал жолун корсотуу-каталары жана узгултуктуулугу жонундо соз кылуу.

5.Биздин шаарда илим мамлекеттик,ошондой эле ар кандай жогорку окуу аймактарда кайсы багытта иштеп жатат.

Катышуучулар:Сизге класстан тышкаркы иштерден эмнелерди билуу кызыктуу?

1.Илимдин жаны теориялык койгойлору жонундо;

2.Илимий техникалык,ондуруштук,экономикалык арызы боюнча;

3.Парадокстор жонундо кызыктуу окуялар жана илимий корунуштор.

4.Илимди онуктурууго зор салым кошкон илимпоздордун жашоосу жана иши.

5.Илимдин тарыхы боюнча.

6.Илимдин туюктугу,туура эмес теориялары,каталары боюнча.

7.Илим жонундо коомдун онугушундо влияние,адамдардын дуйносу,ой,адеп ахлактык,этикалык маселелер,илим пайда болгон.

8.Биздин шаарда илимдин азыркы учурдагы абалы НИИ караганда ВУЗдарда онугуп келе жаткандыгы боюнча.

9.Мен кайсы бир азыркы изилдоолорго кайрылып кетким келет,бирок бул маселени чече алган жок.

Илимий талдоолордун жыйынтыгында шаар менен таанышуу учун студенттер абдан кызыктар экендиги белгилуу болду.

Гистограмм маалыматтары боюнча да,студенттер илимдин тарыхы жонундо кызыктуу суроолор озу учун каралышы мумкун эмес деп эсептелери корунуп турат.Ошону менен бирге эле маалымат,билим жана окутуу ыкмаларынын тарыхы менен билгенин абдан ыйгарым тузуудо маанилуу ролду ойнойт,илимий жана критикалык ой пайда болушуна оболго тузот.Бул жагынан бизда матириялдык дуйнонун илимий жана тарыхый мазьун менен иштоонун кызыктуу турлорун,ыкмаларын тузуу маанилуу милдет деп эсептейбиз.

Кийинчерээк студенттер аларды абдан кызыктуу иш турундо сунушталган тизме тарабынан тандап алды.Окуучулардын коз караштары томондогудой болунот:

Сабактын ар кандай турлору томондогудой сандар менен корсотулгон:

1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14...

8.Предмедттер аралык кружоктор.

9.Кызыктуу адамдар менен жолугушуулар

10.Илимий популярдуу адабияттарды талкуулоо.

11.Популярдуу теле шоу коруу.

12.Компьютер менен иштоо.

13.Эксперименттик изилдоолор.

14.Жекече,оз алдынча иштоо.

Бул тизмелердин жыйынтыгында мугалимдер кетуусу суралды.

Сиздин пикириниз боюнча физика боюнча кошумча сабактын кандай турлору окуучулар учун кызыктуу?

1.Конференциялар

2.Талаш-тартыштар

3.Экскурсиялар

4.Оюндар

5.Инженерндик

6.Дарстар

Методологиясын иштеп чыгууда сабактан тышкаркы иш-чараларды уюштуруу керек:

-дизайн мумкунчулуктору окуучулар жана тескерисинче билим беруу ишин кошумча окуу ишинин жыйынтыктарын пайдалануу;

-материалдык объектиниин тарыхый жана илимий мазмуну менен иштоо ыкмасына озгочо маани беребиз;

-студенттердин ишин уюштуруу боюнча иш активдуу турдо ар кандай пайдалануу менен камсыз кылуу,ошондой эле аралык байланыштарды онуктурууго.

§ 3. Эксперименттин жыйынтыктары

Бул этапта класстан тышкаркы иштерди уюштуруудагы эксперименттин жана окуучулардын алган билимдерин практикада колдоно алуусун текшерди. Бул методикада класстан тышкаркы иштерден окуучулардын билимин текшеруу керек.

Текшеруунун критерийлери окуучулардын билим денгээлин,кругозорун,компетенттуулугун жогорулатуу:

1.Жалпы окуучулардын маданиятын,кызыкчылыгын,зарылчылыгын, активдуулугун жогорулатуу.

2.Комуникативдик жондомдор озу тендуулор жана чондор менен суйлошо алуусу.

3.Оз алдынча активдуулук жана анын маанилуу экендигин тушундурот.

4.Озуно болгон ишенимдуулук болочок кесибин тандай алуусу.

Откорулгон эксперименттин жыйынтыгы 2 блоко бриктирилди:

1.Окуучулардын класстан тышкаркы иштерден алган билимдерин практикада колдоно алуусуна факт.

2.Класстан тышкаркы иш чаралардын алкагында окуучулардын ишин уюштуруу ыкмасы билим беруу жана ыйгарым укуктарынын аныктоолоруна жараша.

Биз бул блоктордун ар бирине кененирээк иликтоо жургузсок.

1.Биз буга чейин тажрыйба жургузуу учурунда студенттердин сабактан тышкаркы иш-чаралары жана электрондук компетенттуулугу байланышаарын корсотконбуз.

-мындай класстан тышкаркы иштер билимдин ар кандай денгээлин аныктайт,биз муну менен класстан тышкаркы иштерди уюштуруу окуучулардын билимин жогорулатуунун бирден бир ыкмасы экенин белгилейбиз;

-методиканын жакшы жактарын корсотобуз.

Берилген методикалардын эффективдуулугун жогорулатуу контролдук жана эксперименттик эки группанын тен билим денгээли бирдей экендиги белгилуу болду.Бул 2 группа томондогудой компотенттуулуктор менен байланышат:

1.Алган билимдеринин маанилуулугун тушунобу,озунун билимин жогорулатууга умтулабы?

2.Окуучунун оз алдынчалыкка болгон эрки онугобу?

3.Окуучунун активдуулук денгээли,алдыга умтулуусу,жондомдуулугу кандай?

4.Окуучуга эмоцияналдык жана баалуулуктарын остуруу муноздуубу?

5.Окуучуга оз алдынчалыгын жана озуно болгон ишенимин жогорулата алуу муноздуубу?

6.Окуучунун оз алдынча озуно баа коюусу адекваттубу?

7.Маданиятты жалпы жогорлатуу үчүн умтулуу.

8.Билимин колдонууга умтулуу.

Бул параметрлерге баа беруу биргелешкен мектеп психологдору же класс жетекчи жана эксперттик мугалимдер менен биргеликте тѳмѳнкү критерийлер ишке ашырылган.

- саппатар абдан күчтүү жана ырааттуу кѳрсѳтүлѳт;

- сапаты күчтүү жана кѳп эмес;

- белгилер жана симптомдор бирдей;

- сапаты начар жана сейрек кѳрсѳтүлѳт;

- сапаы ѳтѳ начар же баары айкын болот;

Эксперименталдык топ биздин ѳнүктүрүү илиминде колдонулган. 9 жана 11-класстар 625 жана 36-мектептин окуучуларын камтыды.

Башкаруу тобу 339 жана 641 мектептин окуучулары болду . Биринчи ѳлчѳѳ натыйжалары тѳмѳнкү таблицага коюлушу мүмкүн.

Баллдардын саны	9-12	13-16	17-20	21-24	25-28	29-32	33-36	37-40	41-45
Экспер.	1	4	7	16	18	13	6	3	1
Контр.		5	6	14	20	14	6	2	1

Ал айырмачылыктар маанилүү эмес экенин айгинелеп турат жана контролдоо жана эксперименталдык топтун иш жүзүндѳ билимин колдоно билүүнү болжол менен бир денгелге кѳтѳрүү туралуу сѳз болот.

Студенттер жогоруда параметрлелин кайра баалоого жана эксперименталдык топтор эксперименттин аягында жүргүзүлгѳн. Бул саптардын айырмачылыктарынын даражасын аныктоо максатында биз Смирнованын түзгѳн критерийлерин колдондук. Бул критерийди колдонуу ыкмасы боюнча так бир кыйла натыйжалуу ыкмаларын аныктай алат анда критерийдин медианасын колдонуу менен алардын ар кандай натыйжалуулугун белгилениши мүмкүн.

Аны колдонуу ыкмасы боюнча жогоруда 5-таблицада каралып жаткан мүлк эмприкалык бѳлүштүрүү милдеттерин табууга түзүлгѳн кѳнүмдѳрдү калыптандыруу даражасын алган билимдерди тажрыйбада колдонушу үчүн түзүлгѳн.

Ар бир студенттин жыйынтыгынын аралыгы сан түрүндѳ жазууга тиешелүү болгон , ошондуктан 9, 45 баллга чейин алууга болот.

Баллдардын номери	Абс.частота биринчи	Абс.частота Экинчи	Накопленная частота	Накопленная частота	Разност
41-45	7	4	75	75	0
37-40	9	5	66	71	5
33-36	16		50	66	16
29-32	21	26	41	59	18
25-28	10	21	19	33	14
21-24	4	5	8	12	4
17-20	3	4	3	6	3
13-16	2	3	2	3	1
9-12

Т=-max/2-)11 наркын эсептѳѳдѳ Т- кѳлѳмү бирдей үлгүдѳгү эки тараптуу статикалык наркын текшерүү болсо; n-тандалып алынган студентердин саны. Табылган наркты квантел менен салыштырууда ал Колмогорованын квантил функциясы нѳл гипотезаны текшерет: тышкары иш –чараларды уюштуруу боюнча эксперименталдык ыкмасы практикалык жѳндѳмдүлүктѳрүн ѳнүктүрүү студенттер иштеп чыгуу үчүн натыйжалуу эмес. Чечим эрежесине ылайык гипотеза күчүн четке кагып чечимди кабыл алуу окуучулар үчүн сабактан тышкары иш чараларды уюштуруу боюнча эксперименталдык ыкмасы натыйжалуу байланышы алган билимдерин тажрыйбада колдонушу керек.

2. Контролдоо жана эксперименталдык топтордун окуучулардын жѳндѳмдүлүктѳрүн калыптандыруу динамикасын аныктоо үчүн биз педагогикалык ар кандай жагдайда катышууга сунуш кылып физика менен байланыштуу маселелер боюнча жазуу жүзүндѳ маселе чыгарттык.

Биз Азимут ыкмасы колдону менен окуучулардын мүмкүнчүлүктѳрүн билгичтиктерин үйрѳнүп изилдѳѳгѳ дем күч берилди. Студенттер зачет тапшырууда бир нече түрүн тандап алышат, иш-аракетинин мүнѳзү жана татаалдыгы менен айырмаланат.(творчиские, проблемные, ) багыты боюнча (практические теоретические) тапшырманын аткаруу мүнѳзү боюнча ( индивидуальные, групповые) 6-таблицада сандык мүнѳздѳмѳсү кѳрсѳтүлѳт

6-таблица.

Параметрин тандоо	Катышуулардын саны %
	Эксперимент.	Контрольный
Зачет формасы
Жазуу түрүндѳгү отчет-реферат	19	41
Сочинение	5
Эксперименталдык иш толтуруу	17	8
Билет боюнча отчет	23	11
Атайын чыгарылган тапшырма саны	13	37
Группа мене ниш аткаруу	7	27
	41
Уровень татаалдыгы
Репродуктивный	14	21
Проблемный	33	59
Творческий	53	20

Чектелген окуу убактысы жумуштун түрүнѳ кѳз карандысыз баалоо (зачет/незачет) окуучулардын ойлорун аныктоого мүмкүндүк берет, мисалы;-билим алуудагы жалпы орто мотив же аз практикалык мотив он белги берген. Студенттин талаптарынын денгээлин аныктоого болот, алардын мүмкүнчүлүктѳрүн жана жѳндѳидүлүктѳрүн тандоого болот.

Диагноз коюу учурунда бул ыкма менен жогорудагы негиздерди колдонуу менен мугалим окуучуга сунуштаган.

1. Ийгиликке жетүү үчүн ишенич жоопкерчиликтүү болуу.

2. Өзүнүн иш аракетинде организациялык опытка ээ болуу.

3. Мугалим колдоосуна муктаж

4. Бул иште бири-бирине жардам берүү

5. Кызыгып ѳзүнүн күчүн окуу программалык иште сыноо

6. Өзүнүн жѳндѳмдүүлүгүнѳ ишенүү

7. Окуучулардын ѳздүк себептери

Ар бир окуучуга бул этаптар кийинки максаттарын формировкалаганга жардам берет.

2.2. Экспериментке 625 мектептин 9 классы тандалып балдар ушул темалар боюнча изилденип экскурсияны А.С Попов атына тиешелүү музейде ѳткѳрүштү. Контролдоодо 9 а класс болду ушул эле мектептин. Бул изилдѳѳгѳ чейин ушул тема боюнча жетишкендиктери жана кызыгуулары орто денгээлде болгон, баалаганда физика мугалимдери эки класска бирдей баа берген. Изилдѳѳдѳн кийин тандалган физика бѳлүмү боюнча 9-класстын катышкан окуучулары « электромагниттик толкундар жѳнүндѳ эмнени айта аласынар», «электромагниттик толкундар адам баласына тийгизген таасири», «маалымат берүүнүн бир бѳлүгү – радио» ушу темалардын бирѳѳсүнѳ сочинение жазышат. 7-таблицада сочинениенин анализи жана параметри кѳрсѳтүлгѳн.

Сочинениенин баалоо параметрлери	Сочинение саны (%менен) жана тандалган параметри
	Эксперимент.	Контроль.
Тандоо темасы
Сѳздѳр кантип саякаттайт?	48	8
ЭМ толкундар ж/дѳ не айта аласынар?	24	16
ЭМ толкундардын адам баласынын кызматында?	8	36
Маалыматар булагынын бири- радио.	20	40
Параметри:
Окуу материалындагы нег.билим	91	79
Сочинениядагы тем. б/ча кругозору кенен	82	64
Баалоо	75	47
Физикалык маалымат колдонуулары	97	81
Кошумча маалымат булактары
н/п кино, телепередачалар	47	16
н/п адабияттар (китеп журналдар)	71	39
Экскурсиялар	100	28
Кошумча кѳнүүгүлѳр	63	55
Ата эне дос тааныш	34	35

Тандалган тема боюнча изилдѳѳнүүдѳ ошол убакта катышкандар физика мугалимдери менен баарлашып жана ошондой эле ѳздѳрү берилген темадан тандап сочинение жазышып жакшы анализ бере алышты жана экспериментке катышкан учурда класста кѳбүрѳѳк кызыгуу болду ушу тема боюнча алар материалдын баардыгын топтошуп бул сабактагы жумуштан эн чон канаттандыралык жыйынтык ала алышты. Ушундай жыйынтыктын натыйжасында окуудагы жетишкендиктери жана ѳзүнүн ишенимдүүлүгүнүн мүмкүнчүлүктѳрүн жана жѳндѳмдүлүктѳрүн ѳстүрүшүп алган билимдерин практикада колдоно алышат.

2.3. Мисалдарды чыгарууда окуучулардын арасынан эки группа анализ жүргүзүштү: 625 мектептин физикалык кружокто катышып жүргѳн 11-классынын окуучулары физика жана математика менен байланышкан мисалдардын ар түрдүү жолдорун изилдешип анализ жүргүзүштү. Контролдоого 339 мектептин 11-класстары болду. Мисалдарды чыгаруу «чынжырдагы ток» темасы болду. Мисалдарды чыгаруунун жыйынтыгы эксперименталдык класстагы балдар мисалдарды математик сабагынан алган билимлдери боюнча тез чыгарып жатышты.