СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Номан Челебиджиханнынъ хатырасына багъышлангъан реквием акъшамы

Нажмите, чтобы узнать подробности

Номан Челебиджиханнынъ хатырасына багъышлангъан реквием акъшамы, 5 сыныф талебелери ичюн.

Просмотр содержимого документа
«Номан Челебиджиханнынъ хатырасына багъышлангъан реквием акъшамы»

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Средняя общеобразовательная школа № 42 им. Эшрефа Шемьи-заде»

муниципального образования городской округ Симферополь Республики Крым




5-инджи сыныф талебелери ичюн

«Номан Челебиджиханнынъ хатырысына багъышлангъан

реквием акъышамы»




къырымтатар тили ве эдебият оджасы:

Аккиева Ленара Рустемовна









Акъмесджит, 2018с.

«Ант эткенмен» гимни янъгъырай.

Реане: Номан Челебиджиханнынъ хатырысына багъышлангъан реквием акъышамы ачыкъ деп илян этемиз.

Медине: Объявляем вечер памяти посвященный Номану Челебиджихану открытым.

Челебиджихангъа

Не кефенинъ, не мезарынъ, Не башташынъ бар сенинъ. Ялынъыз асретли назарынъ Толкъунларнынъ устюнде. Базы – базы корюне Миллетинъне олгъан севгинъ Ве дуньягъа элеминъ. Кечти юз сене Айырылгъанынъ аяттан, Ынъранасынъ, санъки кене Кетмесинъ ич хаялдан. Эй, Къырымнынъ анлы огълу, Санъа борджлумыз кене, Яшайсынъ сен гъонъюллерде Кечсе де бунджа сене. Бересинъ къувет бизлерге Фаджиалы куньлерде. Пешманынъ ёкъ такъдиринъде. Башына кельгенлерде. Сен бизлерге нумюнесинъ, Унутылмаз бир ибретсинъ, Эбедий бир дестексинъ. Не кефенинъ, не мезарынъ, Не башташынъ бар сенинъ. Ялынъыз къалдыргъан излеринъ, Сакъланып къалгъан йырларынъ, Къыйметинъе делильдир, Бир эсер, бир эйкельдир.

Реане: Миллий девлетчилигимизнинъ Ильк атасы, халкъымызнынъ садыкъ огълу Номан Челиби-джиханнынъ хатыра куню эр йыл февраль йигирми учьте бутюн къырымтатарлар тарафындан кениш колюмде къайд олуна.
Ильк Миллий Къурултай чыгъырып, миллий девлетчилигимизнинъ
темель ташины къойгъан , КъырымныШвейцария киби корьмекни арз эткен ве бунынъ ичюн большивиклер тарафындан къатиль этильген Н. Челебиджихан бутюн тарихимизда энъ шерифли, энъ мухаддес Шеитизим оларакъ къалыр.

Медине: Каждый год 23 февраля для нашего народа траурный день. В этот день крымскотатарский народ вспоминает своего верного, преданного своему народу сына, Номана Челебиджихана.

Реане: Номан Челебиджихан бинь секиз юз сексен бешь сенеси, Къырымнынъ чёль тарафында, Джанкой дживарларындаки Сонакъ коюнде, Ибраим Челебининъ айлесинде дюньягъа кельди. Номан Челебиджихан кой мектебинде, сонъра Акъчора ве Зынджырлы медреселеринде окъуды. Медресе тасилилинден къанаатленмеген Номан эмджелернинъ ярдымынен Истанбулгъа кете ве Мерджан идадиесинде окъуй, темелли иляхиет тасили ала. Сонъра Истанбул дарульфунунынынъ укъукъ факультетинде окъувыны девам эттире. Истанбулда Номан Челебиджихан тасиль алгъан дигер къырымлы талебелернен бирликте «Къырым талебе» джемиетини, бираздан сонъ «Ватан» гизли джемиетини къура. Бу джемиет азалары Къырымнынъ къурултыш елуна багъышлап, бу мевзуда чешит икяелер, шиирлер, макъалелер язалар, оларны Къырымгъа еллайлар.

Медине: Номан Челебиджихан родился 1885 году, в деревни Сонакъ, в близи Джанкоя, в семье Ибрима Челеби. После окончания деревенской школы он поступил в Зынджырлы медресе, а затем с помощью дяди поехал на обучение в Стамбул. Там вместе с другими представителями крымскотатарской молодёжи создаёт кружок «Крымские студенты», а затем тайное общество «Ватан». Учасники этого общества хотели добиться независимости Крыма.

Реане: Бин докъуз юз он экинджи сенеси тасилини битирген сонъ Н. Челебиджихан Къырымгъа къайтып келе. Бир къач вакъыттан сонъ Русиеде олаяткъян инкъилябий аректлерини даа да якъындан огренмек ичюн Санкт Петербурггъа кете ве анда психоневрология институтында окъуй, эм де озюни кечендирмек ичюн ел тешейиджи оларакъ чалыша.

Медине: В 1912 году Номан Челебиджихан вернулся в Крым. Через некоторое время он поехал в Санкт-Петербург, где проходил обучение в институте психоневрологии, а так же подрабатывал дорожником.

Реане: Чокъ кечмеден март йигрим бештете Къырымтатарларнынъ Умумкъырым съездинде Номан Челебиджихан реберлигинде Къырым Мусульман Иджра Комитети мейдангъа кетирильди. Бу Комитет Ильк оларакъ тасиль, медениет, дин меселелерине дикъкъат айырды. Халкънынъ олаяткъан вакъиаларынен якъындан таныш этмек ичюн бинь докъуз юз он единьджи сенесининъ орталарында «Миллет» ве «Голос татар» къырымтатар тилинде газеталарыны чыкъарып башлай.

Медине: 25 марта под руководством Номана Челебиджихана был создан первый съезд Мусульман Крыма. На этом комитете впервые обсуждались проблемы культуры, образования и религии. Чтобы сообщать населению о происходящем в Крыму были созданы газеты «Миллет» и «Голос татар».

Реане: Бин докъуз юз он единджи сенесининъ биринджи- экинджи октябырьде Акъмесджитте къырымтатар халкъы векиллернинъ съезди чагъыртыла ве анда тарихий къарар къабул этиле: "Къырымтатар халкънынъ биринджи Къурултайны чагъырмакъ" Миллет векиллерни сайлявда йигирми яшыны кечкен бутюн къырымтатарлар иштиракъ эттилер. Етмыш Алтынай миллий векили сайланды, оларнынъ арасында дёрт къадын да бар эди: Шефикъа Гаспралы, Ильхан Тохтар, Хатидже Авджы, Анифе Боданинская.

Медине: С 1 по 2 октября 1917 года в Симферополе созывается съезд депутатов на котором принимается историческое решение, о «созыве первого къурултая крымскотатарского народа». При выборе депутатов участвовали все представители крымских татар, которым исполнилось 20 лет. Было избрано 76 народных депутатов, среди которых было 4 женщины: Шефика Гаспралы, Ильхан Тохтар, Хатидже Авджы и Анифе Боданинская.

Реане: Бин докъуз юз он секизинджи сенеси январь он дёртте большивиклер Къырымны забт эттилер. Миллий укюмет ве парламент тар-мар этильди. Миллий Укюметнинъ башы Номан Челебиджихан большевиклер тарафындан якъаланды, йигрим еди кунь девамында Акъяр апсханесинде ятты. Челебиджихан апсханеден къачмакъ чарелерини араштыргъан. Ара-сыра емек кетирген, адыны айтылмай бир къадыннынъ вастасынен о айлеси иле багълангъан. О къадын, Челебиджиханны андан къуртулмасы ичюн, зарур шейлерни тапмакъ ичюн Кезлевге кетмек керек экен. Лякин энди февраль йигрим учю келип еткен эди. Олюм джезасына алып кетмек ичюн кельгенде, о юкълай экен. Уяткъанлар. Челебиджихан вазиетини анълап, джелятнынъ артындан кеткен. Апсханенинъ азбарында диваргъа даяндыргъанлар. О башыны котерген, кокке бакъкъан, арды-сыра ягъдырылгъан къуршундан ерге серильген.

Медине: 14 января 1918 большевики захватили Крым. Были распущены парламент и народное правительство. Глава народного правительства Номан Челебиджихан был захвачен, и на протяжении 27 дней помещен в тюрьму, в Севастополе. Он пытался бежать из тюрьмы с помощью своих соратников, но попытки не увенчались успехом. Наступило 23 февраля, в силу вступил приговор к смерти. Он был растрелен во дворе тюрьмы.

Реане: Н. Челебиджихан девлет эрбабы, Къырым, Украина, Беларусь ве Литва мусульманларнынъ муфтеси оларакъ белли олгъанындан гъайры публицист все аджаип шато эди. Бедиий эдабиятта онынъ къалдырылгъан мирасы кениш колемли олмаса да, иджаданынъ мундериджеси пек къыйметлидир. Эдиннинъ ильки эсерлеринден бириси "Къарылгъач дуасы" икяисидир. Онда осьмюр чагъындаки огъланнынъ дюнья бакъышы, онынъ биринджи аят дерслери тасвирлине. Он дёрт яшында огълан ильки тасильни эски усул мектебинде анълашылмагъан арап тилинде ала. Сонъра онъа янъы усул мектебининъ къапы ачылды. Онынъ энъ эсас хусусиетлеринден бириси дерслерни "анълайышлы татар сезлеринен анълаткъанлары " эди. Писал булутсыз бахтнынъ девамы чокъкъа сюрмеди. Буюклерден эмир кельди: "Татар тилинине окъутылгъан мектеплер къапылды!" Челебиджихан бу сёзлернинъ эбедий къавий багъына озь аятыны багъышлады.

Медине: Номан Челебиджихан известный политический деятель, муфтий мусульман Крыма, Литвы, Украины и Беларуссии. Но кроме этого он популярный публицист и поэт. Он написал не много произведений, но все его публикации являются огромным вкладом в литературу нашего народа. Его первое произведение «Къарылгъачлар дуасы», в котором рассказывается о жизни 14-ти летнего юноши, который хочет получить образование на родном языке.

Сулейман

Реане: Исмаил бей Гаспралы озюнинъ «Достларгъа» деп адландырылгъан макъалесинде мейдангъа кельген вазиетни талиль этип, бойле хулясагъа кельди:

«Бизни башымыздан аягъымызгъадже сарып алгъан амансыз душманымыз – терен джаиллик». Бу душманымыз олмагъайды – бизим топракъ байлыкъларымыз тоз киби учып кетмез эди, бизим зенаат – унерлеримиз шимдикиси йыкъылмаз ве адымыз баягъы юксек итибарнен анъылыр эди».

Медине: Бу сезлернинъ аджджы акъикъаты о заман Тюркиеде окъугъан Челебиджиханнынъ юрегинде сеслене. Муэллифнинъ « Айгиди татар яшлары, окъумайлар!» шииринде яшларгъа мураджат эткен эеджанлы сатырларындаки кескинлик шимди де эксильмеди. Келинъиз, бу шиирни _______________________________________ иджрасында динълейик:

Айгиди татар яшлары, окъумайлар! Эренлерге эш болып, ёл къувмайлар. Башта акъыл бар экен, козьде къарув, Корьмей, бильмей юрьмектен утанмайлар! Айгиди татар яшлары, окъумайлар! Окъусалар кимседен кем къалмайлар. Истанбулда, Парижде биринджи бола, Японлар да онларгъа еталмайлар. Айгиди татар яшлары, ёкъ башлары, Тёрелермен ёлда оськен ёлбашлары. Ёлбашлары болмагъанда хорлукъ корип, Къайда барса тёкелер козьяшлары?

Реане: " Сары тюльпан" деген шиир аджаип лирик шиир олса да, мундериджеси дюльбер ляле акъында дегиль, бу - аят акъкъындаки терен тюшюнджелер. Челебиджихан Миллет ичюн курешке багъышлангъан омюр узун олмаджагъыны о илле къурбан талап эткенини анълай. Эджели кельсе онынъ къыскъа омюринден миллетине не файла олур? Шимди исе бу санагъа Абибулаева Альмираны давет этемиз, онынъ иджрасында «Сары тюльпан»:

Ильк баарьни муджделеген сары тюльпан, Баре бойле солмасайдынъич бир заман. Гузель ёсма гъондженъ иле эндамынъы Эр кунь север, опер эдим сайгъыларман. Гонълюмизни хошландырдынъ, сары тюльпан, Мен де сени эльден, ельден къызгъанырман. Узакълардан, коктен, ерден чокъ сюемен, Кунешлернинъ, йылдызларнынъ козю яман. Сары тюльпан, багъчамызны шенълендирдинъ, Пек аз заман къырыкъ гонълюм эглендирдинъ. Ярын сен де къырыладжакъ, оледжексинъ, Оледжексенъ, бу дюньягъа ничюн кельдинъ?

Реане: Шиирнинъ муррекеп суали ачыкъ къала, джевабыны бермек къолай дегиль. Ляленинъ омюри къыскъа олса да, бутюн омюр боюндаки гузеллик хатырасынды сакъланып, гюнълю къуванч дуйгъуларнынъ не олдугъыны билир. Къараманнынъ аяты чаракъ киби тез сенсе де, эджатларынынъ елу онынъ атешинен айдынланыр.

Медине: Куреш елу тикен толу. Базы вакъыт онынъ козюне къаранлыкъ чексе, такъат оны ташласа, кунешнинъ ярыгъы сенсе де ёлджу озь умютини кесмей. Шаирнинъ юрек теренлигинде гизлинген бу дуйгъулар «Ёлджу гъарип» шииринде ифаделене. Келинъиз Асанова Айше иджрасында бу шиирини динълейик:

Ай! Мунарнынъ силь юзюнъден, менден ышыкъ къызгъанма! Мен бир гъарип ёлджу эдим, къалдым къара дагъларда. Ёл шашырдым, кунь ашырдым, санъа бакъып агълар да – Ах чекерим. Ач юзюнъни, мени яман козь санма. Ач юзюнъни, сач нурунъны: учурумлар, къаялар Ышыкъ алсын, айдынлансын, кольгелери силинсин. Топракъ-топман къардаш исенъ, коксюнъдеки шу ташлар Гранитлер къара ерге айна олуп корюнсин! Юрегиме сырдаш исенъ, козюмдеки шу яшлар, Чечеклерге тёкеджегим, о чыкъларгъа къарышсын. Танъ йылдызы догъар экен, эльбет, мени о беклер, Сач нурунъны, ёлджу гъарип асретине къавушсын!

Медине: Ёлджу не къадар мушкуль алда олса да, умют оны бир вакъыт ташламай. Биринджи джиан дженки башлангъанда Номан Челебиджихан чар ордусына хызметке чагъырыла. Бу куньлерде о озюнинъ Къырымда олмакъ кереклигини анълап, юрек агърысынен юрт топрагъыны терк эте. Оны озгъаргъан аркъадашлары шойле хатырлайлар:

Реане: Акъмесджиттеки вокзалында Бир къач вакъыт кечер - кечмез, аякълар астындаки комюр парчаларыны алып, керичнен акълангъан депо диварында "Савлыкъман къал, татарлыкъ" шиирини бирнефесте язгъан эди. Мындаки сатырларда онынъ омюр макъсады даа зияде пешкинлешкенини коремиз.

Савлыкъман  къал,  татарлыкъ! Кетемен  дженке, Атымнынъ  башы  айланды  ахрет  бетке. Сенинъ  ичюн  яшадым,  сенсиз  ольсем, Бильмем,  насыл  кирермен  бош  дженетке.
Авдарылгъан  алтавлар,  тамурлар  ташкъан,
Бу  ишлерге  биз  тувул,  мелеклер  шашкъан.
Хытырлангъан  менликлер,  хорлангъан  къызлар,
Баласын  ташлап  анайлар  чёллерге  къачкъан.
Артыма  бакъсам -  акъ  омюр,  алдымда -  олюм,
Коп  узамаз  беллиймен,  къарангъы  ёлум.
Къарсамбадан  хавф  этмей,  кольгеден  урькмей,
Сонъ  нефесте  "Татар!" -  деп,  узаныр  къолум.

Медине: 1917 сенеси февраль инкъилябы нетиджесинде падиша тахтындан эндирильген сонъ,озь халкъынынъ келеджек такъдирини къайгъыргъан эрбанлар сырасында Челебиджихан да фааль арекетте булунды. Лякин чокъкъа бармай язда о къапалып, бастырыкъкъа ташлана. Мында о озюнинъ «Бастырыкъ» адлы гузель шиирини яза. Энди бу санагъа ________________________________ давет этемиз.

Дёрт таш дивар, энъ тёпеде бир кичкене пенджере, Ичке демир чабакълардан ышыкъ тувул, дерт кире. Эр кошеде дым кольгелер, ешиль кюфлер копюре, Ятакъ тахта, емек фена, ерден сувукъ уфюре. Хызметчи де эр кунь буны сувлап-сувлап сипире, Кимерде бир анайны да сёгип сала, козь коре. Акъшамлар бу къара уйге къара перделер кере, Янъгъызлыкълар янъгъыз джангъа джанлы тюшлер косьтере. Гъарип юрек чапалана, тенлер, тюклер урпере, Тозмай гонъюль аваланып, алчала бом-бош ере. Невбетчилер гедже-куньдюз къарап, джюрип тешкере, Къапыдаки авыр кильтни эр саат дёрт – беш кере. Бу кольгели, къара сувукъ кильтли къара мезаргъа Яманлардан даа да пек яхшы инсан коп кире. Киргенден сонъ ишлер белли: тура-тура я джуре, Я да акъсыз азапларгъа даяналмай делире…

Реане: Иджаданынъ энъ юксек нокътасы - миллий гимнимнизге чевирильген "Ант эткенмен" шиири. Шиирнинъ къавий тилинде бутюн омюр теджребеси ве тюшюнджелери озь аксини булдылар. Сезлернинъ мундериджеси курешченинъ къыскъа, атеши омюри или исбат этильди. Это Кунь Саба къырымтатар радиосында бу сезлер янъгъырамакъ керек, чюнки о бизим МИЛЛИЙ ГИМНИМИЗДИР! ( БЕРАБЕР)

АНТ ЭТКЕНМЕН

Ант эткенмен миллетимнинъ ярасыны сармагъа, Насыл олсун, бу заваллы къардашларым чюрюсин? Онлар ичюн окюнмесем, къайгъырмасам, янмасам, Юрегимде къара къанлар къайнамасын, къурусын! Ант эткенмен шу къаранлыкъ юрткъа шавле серпмеге, Насыл олсун, эки къардаш бир-бирини корьмесин? Буны корип бусанмасам, мугъаймасам, янмасам, Козьлеримден акъкъан яшлар дерья-денъиз, къан олын. Ант эткенмен, сёз бергенмен миллет ичюн ольмеге, Билип, корип миллетимнинъ козьяшыны сильмеге. Бильмей, корьмей бинъ яшасам, Къурултайлы Хан болсам, Кене бир кунь мезарджылар келир мени коммеге.


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!