Расул ХIамзатовасул
90 сон тIубаялде
Инсул т1алъиялъулги т1олго дунялалъулги
шаг1ир
Тема: ТАКРАРЛЪИ ГЬЕЧ1ЕВ ШАГ1ИР.
Эпиграфал: «Эбелалъ кинидахъ ах1араб кеч1 к1очарасда к1очене буго г1агараб ракьги рахьдал мац1ги.»
Р.Х1амзатов.
«Дагъистанги, авар мац1ги, жиндирго муг1рулги машгьур гьарурав бергьун к1удияв поэт вуго гьев. Гьесул буго г1акъилаб, рагьараб, ч1агояб рак1. Дида гьесулъ вихьула инсанги, г1акъилги, махсарочиги. Тушбабазда гьес кьаби щвезабула ц1об тун, г1акъилго. Гьев цох1о Дагъистаналъул гуревги г1урусазулги поэт вуго»
Роберт Рожденственский.
Кабинет къач1айла: 5 стол, столазда т1ад т1угьдул, Р.Х1амзатовасул суратал, гьесул к1уч1дузул т1ахьал, дагъистаналъул бакъназул аудиокассета. Щибаб столалда нахъа цо-цо ведущий, куч1дул рик1к1унел, ах1улел ц1алдохъаби.
УЧИТЕЛЬ: Хириял ц1алдохъаби, гьалбал! Жакъа нилъ рак1арун руго нилъер хирияв шаг1ир Р.Х1амзатовасул творчествоялъул бицине. Лъалеб бук1ахъе, лъаг1алил байбихьудаго исанасеб сон Дунялалдаго раг1арав маг1арул шаг1ир Расул Х1амзатовасул сонлъун лъазабун бук1ана. Поэт гьавуралдаса 90 сон т1убаялъул юбилеялда хурхарал рик1к1ен г1емерал тадбирал т1орит1ана нилъер росабалъги, шагьараздаги, улкаялъул тахшагьар Москваялдаги, нилъер улка бахун къват1ирехунги.
Расул Х1амзатов вук1ана советияб пачалихъалъул литературияб г1умруялда жанив ц1акъго к1удияб к1варалъул поэтлъун. Расулиде щвезег1анги гьесдаса хадубги Россиялда киданиги вук1инч1о халкъалда гьоркьоб гьесиег1ан машгьурлъи щварав, гьесулг1ан къадру-къимат борхалъарав миллияв поэт. Расулица жиндирго куч1дузулъ рехсарал маг1арулазул т1адег1анаб г1амал-т1абиг1ат, г1адатал, кици-биценал лъугьана Дагъистан киб бак1алда бугебалицин лъаларел г1емерал г1адамазе г1агараллъун. Расулиде щвезег1ан маг1арулазул бук1араб рокьулги кьалулги поэзия, гьес ц1ияб рорженги, бат1ияб ц1илъиги къуватги кьун, бахинабуна дунялалъулго поэзиялъул борхалъуде. Гьесул «Дир Дагъистан» ккола муг1рузул улкаялъул цебеселъулги бук1инеселъулги философиялъулаб гара-ч1вари, г1агараб ракьалде бугеб г1орхъи гьеч1еб рокьи загьир гьабураб манифест.
1 ц1алдохъан. Расул Х1амзатов гьавуна Хунзахъ районалъул Ц1ада росулъ Дагъистаналъул халкъияв поэт-сатирик Ц1адаса Х1амзатил хъизамалда. Гьесул эбелалда ц1ар кола Хъандулай.
2 ц1алдохъан. Расул Х1амзатовасул йик1ана цо яц – Пат1имат, гьесул к1иго к1удияв вац фашистаздаса Ват1ан ц1унулаго бах1арчилъиялда хвана: Ахилчи ва Мух1амад. Гьит1инав вац Х1ажи Х1амзатов вук1ана г1алимчи.
3 ц1алдохъан. Расул Х1амзатовас жиндирго т1оцебесеб кеч1алъул х1акъалъулъ гьадин хъвалеб буго: «Дица т1оцебесеб кеч1 гьабуна 11 сон барав гьит1инав васас, рагъида т1амураб оцол т1омода т1адги вегун»
«Рачел борчилалде, чу кьололалде,
Чирахъул канлъухъе, къаси сардида,
Рик1к1ад, к1к1алал росулъ, дир инсул рокъоб.
Дица хъвана чанго гьижа бугеб мухъ.
Хадуб, классалда масъала х1алел
Х1исабалъул дарсал рук1араб мехалъ,
Дица, учительги тохлъизе гьавун,
Дове-гьанив вуссун хъвана цоги мухъ.
Вегараб ххвел гьабун, эбелги гуккун,
Кето г1адин балъго т1адеги вахъун,
Дир т1оцебесеб кеч1, т1оцебесеб кеч1,
Дуе г1оло дица сордо рогьана.»
4 ц1алдохъан. Т1оцебе печаталда Р.Х1амзатовасул кеч1 бахъана 7абилеб классалда вугеб мехалъ «Маг1арул большевик» газеталда.
5 ц1алдохъан. Гьанже поэтасул асарал руссинарун руго дунялалъул 110 бат1ияб мац1алде ва къват1ире риччан руго миллионал тиражазда.
6 ц1алдохъан. 1983 соналда Рималда Расул Х1амзатовасе кьуна «Къоабилеб г1асруялъул бищун лъик1ав шаг1ир» абураб премия, цогидал г1емерал премиял ва шапакъатал рик1к1инч1ого.
7 ц1алдохъан. Расул Х1амзатовасулги гьесул ч1ужу Пат1иматилги йиго лъабго яс: Салих1ат, Зарема, Пат1имат.
УЧИТЕЛЬ: Расул Х1амзатов щивали бицине киданиги х1ажалъи бук1ине кколаро. Миллионал г1адамазда лъала гьесул поэзия, гьеб гьезие бокьула.
Гьесул х1урматиял ц1аралги, гьесие щварал ч1ах1-ч1ах1иял премиялги, гьесие кьурал т1адег1анал шапакъаталги, гьес т1уразарурал къадруял ишалги г1емер руго. Ва амма бищунго т1адег1анаб, даимаб ва хвел гьеч1еб ц1ар буго – Поэт Расул Х1амзатов.
Расул Х1амзатовасул буго г1акъиллъиги, багьадурлъиги, рокьиги, рек1ел бух1иги, какги, гьари-рахьиги, рит1ухълъиги, божиги, г1аданлъиги жанибе буссараб, гьеб кинабго цолъараб т1ехь – гьесул поэзия. Гьелъул бицина нилъеца.
1 стол.
Ведущий:
Бице, эбел Ват1ан, бице, Дагъистан,
Мун разияб гьеч1ищ дур васасдаса?
Мустах1икъав вугищ дун дур ц1аралъе,
Ц1адулъ парпадулел дур байрахъазе?
Дур къварилъиялъе, дур рохелалъе,
Черхалда г1асрабаз лъурал ругъназе.
Бице, эбел Ват1ан, бице, Дагъистан,
Дихъ бадибч1вай гьабун балагьулищ мун?
Дун вач1унеб мехалъ кьурул свераби
Кьурун руссинадай, диде мугъ рехун.
Бице, эбел Ват1ан, бице, Дагъистан,
Дихъ эбелалъ лъураб рак1 хут1ун бугищ?
Хирияб маг1арул г1амал-хасият,
Нуха бортич1ого дилъ батарабищ?
Гьединал суалазе жаваб кьолаго, т1олабго дунялалда раг1ана Расулил гьаракь. Ват1ан буго шаг1ирасул бищун к1удияб рокьи, гьесул шиг1рабазул байбихьиги ахирги, г1умруялъул маг1наги, гъварилъиги, рохелги, пашманлъиги.
Ват1анги дунялги – дир к1иго маг1у
Чвахула бадиса, бач1уна раг1и,
Цоцазде жубала, бач1уна раг1и,
Раг1иялъул раг1и- лъугьуна шиг1ру.
Шиг1руялде – щиг1ру дунял бихьарал
Дир маг1ил гаразул маржанал руго.
Рай гьел габуралда, кенч1ей каранда
Дир рокьи, дир макьу, дир т1олго г1умру.
Расул Х1амзатовас бахъараб дунялалъул сураталда герблъун буго Дагъистан, гьес г1уц1араб поэзиялъул пачалихъалъул гимнлъун лъугьана Ц1адастан.
«Ц1адастан».
«Ват1аналде»,
«Бокьула дир халкъ».
Расулие г1орхъолъа ун рокьулаан Дагъистанги дагъистаниялги. Унго-унголъунги бищунго т1адег1анаб х1асраталда, шавкъалда къимат гьабулаан жиндие г1агараб маг1арул мац1алъул. Амма цо миллаталъул поэтлъун гьес живго киданиги рик1к1унароан. Гьесда к1вана жиндирго гьит1инабго Ц1ада росулъ г1агараб авар мац1алда абураб раг1ул дандерижи дунялалдаго раг1изабизе.
Расул Х1амзатовас г1ат1ид гьаруна Дагъистаналъул г1орхъаби. Расулил ц1ар рехсеч1ого, дагъистан лъаларел бак1ал г1емер руго, амма гьесул ц1ар лъалареб бак1 гьеч1о.
Гьеб г1иц1го Расулил талих1 гуро.
Гьеб буго маг1арулазул талих1. Дагъистаналъул талих1.
«Дун росдал вас вуго».
«Дагъистаналде» - 5кл.
2 стол.
Ведущий:
Расул Х1амзатов жеги ч1аго вук1аго вахана адабияталъул бищунго т1адег1анал рорхалъабазде. Амма г1умруялда гьев вук1ана г1адатияв инсанлъун. Гьес чиясул киг1ан гьит1инабги къварилъи г1ахьал ьабулаан рак1унтун. «Цогиязе г1ахьалаб гуреб, хасаб талих1 дие х1ажат гьеч1о» - гьел рук1ана унго-унгоги гьесул рек1елъан рач1арал раг1аби. Расул Х1амзатовас жиндирго творчествоялъулъ рорхула халкъалъул г1умруялъе ц1акъго к1вар бугел суалал. Поэтасда бич1ч1ана мац1-ц1ар, г1амал-г1адат, къисмат-тарих бат1иял ругониги, г1адамазул ургъелги хьулги цого бук1ин, гьезие х1ажатал рук1ин г1адатиял раг1аби: чед, рекъел, бот1рода т1ох, гурх1ел, сахаватлъи. Гьез г1адамазде кидаго хит1аб гьабула ц1одорго рук1аян, рек1елъ ц1а гьелегьиледухъ бицуна ц1аялъ бух1араб Хатыналда васасда хадув угьдулев херасулги Хиросималдаса цо ясалъ кагътил гьарурал къункърабазулги х1акъалъулъ. Гьесул рак1 унтула Чилиялъул эркенлъи бокьарал патриотазул бугеб х1ал лъайдалги, умумул рагъда ч1варал Палестинаялъул лъималазул гьаркьал раг1идалги. Гьеб киналъго нилъеда цебет1амизабула т1олабго дунялалъулго г1умру, гьелъул къварилъигун г1ат1илъи. Гьес гьеб жиндирго рек1елъан биччала ва ах1ула рекъел ц1унеян.
«Дица бухулеб буго Хиросималъул ц1умур…»
ЛИРИКА
3 стол
Ведущий:
Расул Х1амзатовасул творчествоялда жаниб к1удияб бак1 ккола рокьул куч1дуз. Расулица абулаан: «Маг1арулас ханжар бахъула к1иго г1иллаялъе г1оло: Ват1аналъе г1ологи берцинай ч1ужуг1аданалъе г1ологи». Шаг1ирасул къалам кодобе босизе ихтияр буго г1агараб ракьалъе хъулухъ гьабизе ва ч1ужуг1адан еццизе.
Дихъе яч1ине кола цо камилай дир гьудул,
Гьарула зоб-ракьалда рокьул музыка баче!
Расулил рокьул куч1дузулъ гьеч1о рек1к1, хилиплъи, ч1обоголъи. Гьесул рокъул куч1дул руго цо х1ухьел ц1ан, гьулчун бач1араб х1асраталда х1алуцун хъварал. Гьесул асаразул багьадурги йиго маг1арулай. Гьелъул берцинлъи, х1алимлъи, яц1ц1алъи, г1аданлъи. Гьес абула йокьулей йокьизе кколин кьуч1аб рокьиялъ, «баргъичахъ, курхьабахъ, маржанахъ» йокьич1ого.
Мун дие йокьана, мац1 ц1ехеч1ого,
Мун дие йокьана, ц1ар гьикъич1ого,
Мун дие йокьана, сон рик1к1инч1ого.
Йокьарай г1адан к1одо гьайизе к1удияв Расулиде щварав шаг1ирго ватиларин кола гьал раг1аби ц1алидал:
Дир гьаб к1иябго бер,- к1иго г1олебищ?-
К1инусго дагь буго духъ балагьизе.
Дир гьаб цох1о г1умру,- анй1го щай гьеч1еб,
Анц1абго дуй кьезе, дир гвангъараб ц1ва.
Расулил асаразул багьадур кола гьесул г1умруялъул гьудул, лъабайго ясалъул эбел – Пат1имат.
Цо мун йигонани, дунял бук1ина
Бугелдаса, нусц1ул, азарц1ул лъик1аб.
Даималъ ц1унизе ихтияр щвани,
Щибго ц1унич1ого мун ц11унилаан.
Сурхаев. «Дир адрес».
Мусалаев. «Дида гьанже лъана…»
4 стол
Ведущий.
Эбел - гьей йиго поэзиялъул даимаб тема. Эбелалде рокьул х1акъалъулъ чан гьа1батаб асар хъван бугебали цебе ч1езабизе к1оларо. Амма Расул Х1амзатовасда эбелалъул бицине ратула бищунго берцинал раг1аби. Гьев намуслъулев гьеч1о эбелалде, ч1ужуг1аданалде, г1умруялде бугеб жиндирго рокьи загьир гьабизе.
Гьес эбелалъе рецц гьабулеб буго, гьей т1адег1ан гьаюлей йиго дунялалда т1ад кинабг1аги ч1аголъи баккиялъул, ц1униялъул ицц х1исабалда.
Гьев рек1екълъулев вуго эбелалда аск1ор т1амизе щвеч1ел саг1таздаса, гьелъие кьеч1ого хут1араб рек1ел хинлъиялдаса.
Гьит1инав вук1ана, ч1анк1к1арав дур вас
Духъ г1енеккуларев щиб гьабуниги,
Гьанже дукьа г1адин дуниялалда
Дун, к1удияв г1урав х1инкъулев гьеч1о.
Къварилъула дир рак1, г1умру анаг1ан,
Г1айибал ц1ик1к1ана дуда цере дир,
Къварилъула дир рак1, дунял лъанаг1ан,
Замана дагьлъана дуе кьолеб дир.
Гьел раг1абазулъ бахчун буго васасул эбелалде къвин гьеч1еб, эбелалъул васасде бугелда бащад гьабизе к1олареб рокьи. Нилъ киналго нилъер улбузе налъулал руго.
«Эбелалде»,
«Эбелалъ дир кинидахъ…»
«Улбул ц1уне»
«Васасул кагъат».
5 стол
Ведущая.
Щиб жо кколеб гьудуллъи?
Жинцаго Р.Х1амзатовас гьеб суалалъе гьадинаб жаваб кьуна: «Гьудуллъи буго кинабго жо. Гьеб кола щибаб жоялъул аслу. Гьеб гьеч1они, дуниял ч1обоголъула. Гьанже нилъеца г1умру гьабулеб мех ккола ядернияб. Атомияб бомбаялъ рат1а гьаруларо туркав, г1урусав, дагъистанияв, черкесав, чачанав.
Щивасе цого даражаялъул асар гьабула гьелъ. Берцинлъиялъул ц1ураб гьаб дунялалда кьалудаса лъутизе кола. Ццидаца ццин бижизабула.
«Гьудулзаби ц1уне!» - ян Расулица бараб ах1и къойидаса къойиде бич1ч1улеб буго нилъеда, щайгурелъул Дагъистан талих1аблъун бук1иналъеги цебет1еялъеги х1ажат буго нилъер киналго халкъалги миллаталги цолъун, гъункун, гьудуллъиялда рук1ин. «Гьудул гьеч1ого, т1амураб къо – г1адада араб къо»- ян абураб аби буго нилъер. Цоцазул унтиги рохелги лъаялъ, цоцазулгун г1ахьал гьабиялъ – г1иц1го гьелъ цолъизабуна Дагъистан, Кавказ, Россия ва т1олабго дунял.
Жинца рарал хъулби ц1унеян васигат гьабуна Ц1.Х1амзатица васасде, Расул Х1амзатовас нилъееги васигат тун буго.
«Гьудулзаби ц1уне, гьел камизе риччаге».
«Гьудулзаби ц1уне!» -
«Васигат» -
«Хъулбузул х1акъалъулъ».
УЧИТЕЛЬ: Жакъа нилъеца бицана Расул Х1амзатовасул г1умруялъул, гьесул бечедаб, г1емеррахъазулаб поэзиялъул цо дагьаб жо, нилъеда бажарухъе.
Расул Х1амзатовасул асарал киналго заманабазда х1ажалъизе руго Дагъистаналъеги, Россиялъеги, дунялалъеги.
Т1олабго г1умруялъ дунялалъул халкъазда гьоркьов нилъер вакиллъун вук1ана шаг1ир Х1амзатов. Гьес бихьизабуна бат1и-бат1иял ракьазул г1адамал цолъизаризе поэзиялда к1олеблъи.
2003 соналъул 3 ноябралда Расул Х1амзатов ана абадияб рокъове, амма гьев даималъего хут1ила дунялалъул миллионал г1адамазе г1агарав, гьезие вокьулев поэтлъун.
Г1урхъи гьеч1еб, къвин гьеч1еб буго Расулиде гьев лъалел гьесул асарал ц1алулезул рокьи.
Гьанже аза-азар дагъистанияз
Расулилан буго даим ах1улеб
Россиялъул халкъаз цоцахъе кьола,
Кьурабалъ багъула Х1амзатовилан.
Дур шиг1рабаца ц1ан, ц1адаре щола
Ц1адастаналдасан бала коч1ол ц1ад.
Киналго иццалги г1оралги цолъун,
Ах1ула саринал, - дур симфония.
Ах1ула ракълиде, гьудуллъиялде,
Ракьалда г1адамал цолъун рук1ине.
Улкаялъул васаз къо т1аде ккедал,
Т1адег1анаб ват1ан борхат ц1унизе.
Борхатаб маг1арул иях1-намусалъ
Умумузул къадру къиблалъун кквезе.
Улбузул, яцазул х1алимлъиялде
Х1еренал рак1азул к1улал рич1изе.
Раг1ула ах1улеб дур коч1ол гьаракь,
Гьаб ракьалда кибго т1ибит1ун унеб.
Ах1ула шиг1раби гьал коч1охъабаз,-
Дур раг1и хисич1о, хирияв Расул.
11
4 751
9 616 
