"Оқуға құштар мектеп"

Атамекен МББК

Тіл білімі секция бойынша Зерттеу жұмысымның тақырыбы: «Ағылшын, орыс және қазақ мақал –мәтелдерінің мағыналық ұқсастықтары»

Орындаған: Есенгалиева Н.

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1. ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің зерттелуі

1.2 Қазақ пен орыс халқының мақал-мәтелдерін салыстыру

1.3 Мақал – мәтелдердің ағылшын тілінде зерттелуі

2.АҒЫЛШЫН, ОРЫС ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ ҚҰРЫМДЫЛЫҚ, МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ҰҚСАСТЫҒЫ

2.1 Ағылшын, орыс және қазақ мақал - мәтелдерінің этнолингвистикалық

сипаттары

2.2 Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі мақал - мәтелдердің құрылымдық және мағыналылық ерекшеліктері мен ұқсастықтары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері .

Жұмыстың негізгі мақсаты — қазақ-ағылшын мақал-мәтелдерін салыстыра зерттей отырып, олардың мазмұн межесіндегі ұқсастықтары мен ұлттық сипатын ашу. Аталған тілдік бірліктердің семантикалық құрамындағы ортақ тұстары мен ерекшеліктерін және олардың себеп-салдарын айқындау.

Қaзақ тілінің байлығын, көркемдігін ашып көрсететін тілдегі сөздер тобының бірі  мақал – мәтелдер.  Мақал – мәтелдер әрбір халықтың көне де байырғы рухани қазынасы.

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қазақ мақал-мәтелдерінің табиғатын зерттеген ғалымдардың бірі – М.О.Әуезов өз ойын былайша топшылайды: «Мақал-мәтеледер дегеніміз – халықтың нақыл сөздері, белгілі бір ойды ықшам түрде ұтымды өткір етіп айтып беретін кестелі сөз»

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Ит терісін басына қаптау. Орысша баламасы: Влезть в собачьи шкуру. Тура мағынасы: иттің терісін басына кию. Ал ауыспалы мағынада: біреуді қарғап-сілеу. Орыс тілінде бұл мақал бірнеше мағынан береді: Басты сабындау, жоңқаны жону, жерден алып, жерге салу, басына қара бұлт төндіру.

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Тарихи деректерге сүйенер болсақ, ете көне мақал-мәтелдер тізбегін қамтитын алғашқы "Book of Proverbs in the Old Testament" атты топтама V ғасырда жарық көрген. Кейінгі жинақтар халық игілігіне айналған осы іске етене араласып, зор еңбек сіңірген оқымысты ғалым Дезидериус Эрасмус есімімен тығыз байланысты.

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

А soft answer turneth away wrath (с.с.а.: Жұмсақ (жылы) жауап ашуды қайтарады)

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Айқын немесе ассонансты ұйқас:

Little strokes tell great oaks

A stitch in time saves nine.

Мақал-мәтелдердің кәдімгі балансталған формасы ең жиі пайдаланылатын тәсіл, мысалы:

More haste, less speed

Easy come, easy go

Like father, like son.

ҮШТІЛДІЛІКТІҢ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қысқалылық еске алынатын айтулардың маңызды аспектісі болып табылады. Тек ең көп емес мақал-мәтелдер көпсөзді, олардың көпшілігі бес сөзден тұрады:

Boys will be boys.

Dead men tell no tales.

Better late than never.

Practice makes perfect.

АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ, МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ҰҚСАСТЫҚТАРЫ

Мақал-мәтелдердің бәрі негізінен жай сөйлем түріндегі тұрақты сөз тіркестеріне жатады, яғни олар түлғасы жағынан ұзақ уақыттан бері қалыптасып, белгілі бір формада тұрақталган, мазмұны жағынан біртұтастыққа ие болған жай сөйлем типтері. құрылымы жағынан қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдердің өзара ұқсастықтары жиі кездеседі

АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ, МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ҰҚСАСТЫҚТАРЫ

1. Бұйрық райлы сөйлемдер:

1)Make hay while the sun shines-

Темірді қызғанда соқ.

2)Let sleeping dogs lie –

Жатқан жыланның құйрығын баспа.

3)Cut your coat according to your cloth –

Көрпеңе қарай көсіл.

4)Catch the bear before you sell his skin –

Қашпаған сиырдың ұзынан дәметпе.

5)First think, then speak –

Ойнасаң да ойлап сөйле.

2. Болымсыз түрдегі бұйрық рай, яғни тыйым салу;

1)Never say die - Салық сұра кетпесін.

2)Don't count your chickens before they are hatced -

Тігілмеген етігіңді мақтама,

Орылмаған етігіңді ақтама.

1)Donft cross a bridge before you cote it- Байыбына бармай бал ашпа.

2)Don't hallo until you are out the wood -Асатпай жатып, құлдық деме.

3)Don't look a gift horse in the mouth- Алғанды білген-анайы, бергенді білген сыпайы.

4)Don't trouble until trouble troubles you - Жатқан жыланның құйрығын баспа.

3. Шартты райлы сөйлем түрінде:

1)When cat is away, the mice will play- құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнар.

2)If it were not for hope, the heart will break- Үмітсіз шайтан.

4. Болымсыз жай сөйлемдер түрінде:

1)All are not friends that speak us fair - Жалған дос көзіңе мақтар, сырт айналып сойылын сатар.

2)All are not hunters that blow the horn - Мылтық ұстағанның бәрі аңшы емес.

АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ, МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ҰҚСАСТЫҚТАРЫ

Ағылшын баламасы

Қазақша баламасы

No pains, no gains

Орысша баламасы

Еңбексіз өнбек жоқ

Two heads are better than one

Кеңесіп пішкен тон келте болмас

East or West, home is best

Без труда нет плода

Ум хорошо, а два лучше

Туған жердей жер болмас,

Take a hair of the dog that bit you

Туған елдей ел болмас.

Демі бардың емі бар

Нет земли лучше Родины, нет людей лучше чем на родине

Fortune favours the brave

Чем ушибся, тем и лечись

Тәуекел тау жығады

Слипость сдвигает горы с места

Қай халық болмасын, билік пен байлыққа сүйенген абырой-атақты мысқылдап отырған. Ағылшын тілінде бұл қаһарлы Цезарьдың атымен байланыстырылса, қазақ әдебиетінде бай-болыстарды мысалға келіп еді.

Ceaser ` s wife is above suspicion

Богатого, хоть дурака, всяк почитает

Аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мағыналары бір, үш тілде салыстыру қандай болса да тақырыпта әңгіме жүргізуге мүмкіндігін береді. Бұл қысқа нақыл сөздердің терең мағынасы тілді үйренуші біздің ой өрісімізді кеңейтіп, дамытып қана қоймай, өзінің тәрбиелік маңыздылығымен құнды болып табылады. Мақал мен мәтелдердің мағыналық кең диапазонына байланысты оларды тілді үйренуші оқушылар мен студенттермен жұмыс істеуде ғана емес, сонымен бірге тілді өз бетімен меңгеруге бел байлаған адамдарға да қолдануға болады.

Зерделей қарасақ, мақал-мәтелдер адам баласының бар өміріндегі, тұрмыс-тіршілігіндегі салалардың барлығын дерлік қамтиды екен. Көненің көзі іспеттес мақал-мәтелдер тобы өз ұрпағына тәрбие бере отырып, оларды еңбек етуге, білім алуға, адалдыққа, үлкенді сыйлауға тәрбиелейді.