Онтогенез организмдердин жекече өрчүү процесси

  Онтогенез –бул организмдин жекече өнүгүүсү(грек .тил.»онтос»-жекече жана «генезис»-төрөлүү)анын жашоосунун бүт мезгилин камтыйт.

«онтогенез»термини биринчи жолу Э.Геккель тарабынан 1866-жылы киргизилген .

Онтогенез эки мезгилге бөлүнөт 

Постэмбрионалдык мезгил төрөлгөндөн өлгөнгө чейинки мезгилди камтыйт

Эмбрионалдык  мезгил же эмбриогенез(грек тилинен»эмбрион»түйүлдүк жана генезис) зиготадан түйүлдүктүн пайда болуусунан баштап,анын жумурткадан чыгышына же төрөлүшунө чейин уланат.

• Денеси бир клеткадан турган эң жөнөкөй организмдерде онтогенез клетканын циклине дал келет, б.а. энелик клетканын бөлүнүшү аркылуу пайда болгон учурдан тартып кийинки бөлүнүүгө же өлүмгө чейин.Эки мезгилден турат:- жетилүү (клеткалык түзүлүштөрдүн синтези, өсүү)- жетилүү (бөлүнүүгө даярдоо) жана бөлүү процессинин өзү

Бир клеткалуулардын онтогенези

Өсүмдүктөрдүн онтогенези

• Өсүмдүктөр жеке өнүгүү процессинде бир нече мезгилдерди башынан өткөрөт:
• Жашыруун мезгил - уктап жаткан уруктун абалы.
• Өнүп чыгуу, же өнүп чыгуу мезгили — өсүмдүктүн уруктун курамындагы заттар менен да, өз алдынча да азыктануусу.
• Өсүмдүктөрдүн жаш, же ювеналдык мезгили, өсүмдүктөр өздөрүн азык менен толук камсыз кылган учур. Бул мезгил гүлдөөгө чейин уланат.
• Бойго жеткен өсүмдүк мезгили - өнүгүүнүн бул этабында өсүмдүк гүлдөп жана мөмө бере алат.
• Карылык мезгили (карылык). Өсүмдүк гүлдөп, мөмө бербей, куурап, өлөт

  Жаныбарлардын онтогенези 

• Личинка (курт-кумурскалар, балыктар, жерде-сууда жашоочуларда)
• Жумурткалуу (сойлоочуларда, канаттууларда жана жумурткалуу сүт эмүүчүлөрдө)
• Жатын ичиндеги (сүт эмүүчүлөр)

ОРГАНОГЕНЕЗ  

• уруктанган жумуртканын бир катар митоздук бөлүнүшү. Гаструла клетканын инвагинациясынын натыйжасында пайда болот. органдардын комплексинин пайда болуу процесси.

• Нерв системасы:көңдөй нерв түтүгү, жүлүн, мээ
• Сезүү органдары : көрүү органы, угуу органы, жыт сезүү органы
• Жабуу системасы: теринин эпидермиси, чач, тырмак, жүн, тырмак, мүйүз, туяк, сүт, май жана тер бездери
• Тиштин эмалы

ЭКТОДЕРМА (сырткы)  

• Таяныч-кыймыл аппараты: булчуңдар, сөөктөр, кемирчектер, байламталар, тарамыштар
• Кан айлануу системасы: кан, жүрөк, артерия, веналар, капиллярлар
• Лимфа системасы: лимфа, лимфа бездери, каналдар, тамырлар, капиллярлар
• Бөлүп чыгаруу системасы: бөйрөк, заара чыгаруучу канал, табарсык
• Репродуктивдүү системасы: жыныс бездери, жыныс органдары
• Тиштердин дентини
• Тери дермиси

МЕЗОДЕРМА ( ортоңку) 

  ЭНТОДЕРМА (ички) 

• Хорда
• Тамак сиңирүү системасы: ашказан эпителийи, ичеги эпителийи, боор, уйку бези
• Сүзүүчү табарсык
• Дем алуу системасы:бакалоор, өпкө, трахея жана бронхтун эпителийи
• Эндокриндик бездер: калкан сымал без, калкан сымал бездер

  Постэмбрионалдык мезгил 

Түздөн-түз өнүгүү - бул чоң адамга окшош жандыктын жумурткадан же эненин денесинен чыгышы.

Кыйыр эмес – пайда болгон личинка чоң организмге караганда жөнөкөй, тамактануусу, кыймылы ж.б.

Түздөн-түз өрчүү

Кыйыр өрчүү –толук жана толук эмес өрчүү менен жүрөт.Мындай өнүгүү түз же метаморфоз менен өнүгүү (грек тилинен»метаморфозис»-кубулуу)деп аталат  Метаморфоздо (толук трансформация) организмдин же анын айрым органдарынын структурасында терең өзгөрүү болот.

Жаш индивид (личинка) чоңдордон (имаго) абдан айырмаланат.

• мисалы, курттар - личинкалар - өсүмдүктөрдүн жалбырактары менен сойлоп, алар менен аябай азыктанышат, тез өсөт.
• Белгилүү бир этапта личинкалардын радикалдык өзгөрүшү — анын метаморфозалары пайда болот.
• Курт куурчакчага айланат: нерв жана кан айлануу системаларынан башка дээрлик бардык органдар жана системалар бузулат.
• Куурчакчадан таптакыр жаңы организм – канаттуу жана учууга жөндөмдүү көпөлөк чыгат. Көпөлөктүн бойго жеткендеги негизги функциясы (имаго) көбөйүү жана таралуу.