Открытый урок Абибулла одабаш "Кузь айында"

3 сыныф

Дерс мевзусы: «Яз кечкен сонъ, кузь келир»

                                        Абибулла Одабаш «Кузь айында»

Бу ильк кузь айнынъ саба нефеси

Баарьни эслетир, гонъюллер охшар.

Дженюпке ёл алгъан турналар сеси

Бу гузель сабагъа гузеллик къошар.

                         ( Эшреф Ибраимден)

Дерс макъсады:

-Абибулла Одабашнынъ аяты, иджады ве шахсиетинен кенъишче таныштырмакъ;

-языджнынъ идждына, халкъымызнынъ тарихына меракъ догъурмакъ;

-талебелернинъ кузь дюльберлиги акъкъында тасавурларыны кенъиштирмек;

-иджадий хаялларыны козетюв кучюни, нутукъларыны инкишаф этюв, ифадели окъувнынъ, эстетик дуйгъуларыны, тувгъан табиаткъа севгини ашламакъ;

-талебелерни мустакъиль чалыштырмагъа, малюматларны озьлери топламагъа алыштырмакъ;

Дерс донатылувы: языджынынъ терджимейиалынен багълы презентация,  дерсликлер, карточкалар, магнитофон, «Йыл мевсимлери» А. Вивальди, талебелернинъ иджадий ишлери кузь мевсими боюнджа (ресимлер, аппликация) , «Кузь аляметлери» языджылар ве шаирлер портреты, кузь япракъларындан гульдесте ве гербарийлер, лото оюн, богъчачыкъ оюны, «Кузь оюны».

 Къулланылгъан усулий технологиялар: презентация шекилинде  марузалар,эвельден азырлангъан  мевзуларнен талебелернинъ чыкъышлары, «Пазл» усулы.

Дерснинъ типи: янъы мевзуны менимсев дерси ве оны пекитюви.

Дерс кетишаты:

I.Тешкилий къысым :

а) Селямлашув.;

б) Дерснинъ мевзу ве макъсадынен таныш этмек.

в) Нутукъ инкишафы дакъкъасы.

г) «Дерске меракъ догурув»- кичик музыка ибаре.

2. Оджанынъ кириш сёзю ( музыка яваш янърай)

- Адамда энъ муим шейлер- бирер. Аят-бир дане, юрек- бир дане, Ватан да бир дане. Биз Ватансыз саньки тамырсыз терек. Эльбет, биз озь топрагъымызны севемиз. Имракънынъ янгъыравукъ сеси, япракъларнынъ аджайип къокъусы, коктотайнынъ юнлю башчыгъы- оларсыз биз яшап оламамыз. Япракъ шытырдысы, ер къокъусы, аванынъ тюсю- бу шейлер халкънынъ санаатында тасвирлене.

   Не къадар тылсымлы, айретли сёзлер, сеслер, боялар тувгъан ернинъ дюльберлигини косьтере. Оларнынъ санааты Ватангъа, аджайип тувгъан табиатымызгъа севги дуйгъусындан догъа. Бугуньки дерсимиз табиат шиириетине багъышлана.

Келинъиз талебелер бир масал динълейик,  ве сонъра исе дерсни девам этерик.

Бу масалда насыл мевзугъа якъын сёзлерни эшиттинъиз?

1. торгъайчыкъ, от, терек, кунеш, тавукъ.

Я бу сёзлер насыл сёзнен багълыдыр?

Интерактив мешгъулиет «Интрига»(сакъланылгъан сёз)

Тахтада сакъланылган сёз язылган. Келинъиз бу сёзни тапайыкъ.

КМА-МА+УМО-МО+ЗАТ-АТ+Ь=КУЗЬ

Бугуньки дерс сизге аджайип ве айретли дюньяны ачаджакъ.Бу шиириетте тувгъан еримизнинъ тасвирини, гузеллигини кореджемиз.

3. Биз бугунь сизлернен Абибулла Одабашнынъомюр ве яратыджылыгъынен таныш оладжамыз.

Абибулла Одабаш акъкъында презентация косьтермек

Оджа шиирни окъуй.

 «Кузь айында»

Алтын кунеш сакълана

Булутларнынъ артына,

Коклер куськен, ер кульмей,

къушчыкълар эп агълана.

Еллер эсе, дувулдай,

Япракъларны къувалай,

Къачышсалар япракълар,

Ель оларны обалай.

Ачувлангъан озенлер,

Дагълар даргъын гурьлейлер.

Буз булутлар коклерде:

«Ягъмур келе, къач!»-дейлер.

а) Бу шиирде не акъкъында айтыла?- кунеш сакълана, коклер куськен, ер кульмей, къушчыкълар агълай, еллер эссе, япракълар токюле.

б) Шиирде кузь мевсимине келишкен сёзлерни тапынъыз ве тахтада язынъыз.

Алтын кунеш, коклер куськен, еллер эссе, япракълар къачыша, ачувлангъан озенлер,буз булутлар, ягъмур келе.

Талебелер шиирни башта ичтен

Азбаргъа бакъынъыз. Я бизде бугунь авасы насыл?

Авасы салкъын, булутлы, елли, кунешсиз.

Сизин кейфинъиз  насыл тюсте  япрачыкъкъа  келише?

Талебелер япрачыкъларны терекке япыштыралар.

4. Талебелернинъ бильгилерини актуализациасы. «Зеиний уджум»

-Насыл йыл мевсимлерини билесинъиз?- Сентябрь, октябрь, ноябрь.

-Севимли йыл мевсиминъиз насыл?- яз, къыш ,баарь, кузь.

-Шимди насыл йыл мевсими?- кузь.

-Кузь айларыны адларыны айтынъыз?

Ким алтын кузьни бегене?

Тахтада ерлешкен ресимлерге бакъынъыз ве кузьге келишмеген ресимлерни алып ташланъыз.

5. Раатлыкъ дакъкъасы.

Бу сыныф, бу рале.

Бу китап, бу талебе.

Бу огълан, бу къыз.

Бу оджа, бу биз.

Къолларны котердик, терек киби салландыкъ.

Къуш киби учтыкъ. Япракъ киби токюльдик. Еримизге отурдыкъ.

6. Энди исе мен сизлерге кузь акъкында тапмаджалар айтарым сизлер исе тапынъыз.

- Мектеп къапысы ачылды

Насыл ай бизге кельди? ( сентябрь)

-Аюв юкъугъа азырланды

Насыл ай бизге кельди? (октябрь)

-Къарнен ягъмур талаша

Насыл ай бизге кельди? ( ноябрь)

Машалла сизге.

Энди исе айлар бизге озлерининъ оюнларыны костереджеклер.

 Фериде. «Сентябрь»

Эр сене бизде сентябрь келе,

Буюк къуванч балалар омрюнде.

Эр бири туралар эрте,

Гульдестелер тутып кетелер мектепке.

Эр ерде мектеплер къапысы ачыкъ,

Ичинде ралелер, суретлер.. Ярашыкъ.

Ильки чанъ къакъыла. Башлана дерслер,

Балалар дерс динълей, эксиле сеслер.

Халкъларгъа кузьнинъ кельгени дуюла.

Мавиле «Октябрь»

Булутлар долана, кок юзю къарара.

Эссе салкъын ель, япракълар сарара.

Кунь бираз къыскъара, геджелер узана,

Сыкъ ягъа ягъмурлар, сокъакълар сувлана.

Багъчада мейвалар, багъларда юзюмлер.

«Бизлерни къалдырмай, тез джыйып алынъ!»- дер.

Шеэр, кой севине, бол олды берекет!

Урь эмек байрамын къаршылай Мемлекет!

Мадина.Ноябрь.

Титислене эр бир якъ,

Сувукъ арта кунь-куньден,

Бузлап башлай таш-топракъ

Къара къышнынъ огюнден.

Эльден юрттан джоюла

Гузелликнинъ эсери.

Муурьленип къоюла

Бульбуллернинъ сеслери.

7. Кузьде пек чокъ себзелер пише. Я сизлер насыл себзелер билесинъиз?

Машалла. Къана бакъайыкъ корьмейип себзелерни танырсынъызмы?

Бокъчачыкъ оюны.

Талебелер бокъчачыкътан себзелерни корьмийип адыны айталар.

8.Шляпа де Боно интерактив усулы.

Кузь акъкъында не билесинъиз?

Насыл ассоциациалар билесинъиз?