Открытый урок на тему:" Поэты-фронтовики.Ибрагьим Шагьмарданов"

Дарснан к!ул: «Табасаран женгчи шаирар.Ибрагьим Шагьмарданов: «Фронтдин ц!ар.»

(Муталиб Митаров бабкан духьну 100 йис,Ибрагьим Шагьмарданов бабкан духьну 105 йис)

Эпиграф

«Багъри бабхьан бай гьудуч!вну,

Бабаз ялгъуз ужагъ дипну.

Ихь Ватандин намус уьбхюз

Гъати дявдиз думу гъушну.

(П.Асланов)

Дарснан метлеб:

1.Урхурайидар шаирарин уьмрихъди ва яратмишарихъ таниш ап!уб

2.Табасаран литературайиъ дурари гьибту шил.

3.М.Митаровдин, Б.Митаровдин, И.Шагьмардановдин эсерариъ дявдин тема.

4. Ц!ийи дарснахъди таниш ап!уб.

5.Ватанпервервалихьна дих ап!уб.

Дарснан алатар: китабар, шикил, альбом, компьютер ва интерактивная доска, писателарин шиклар ва газатар ва гьаци ж.

Дарснан гьяракат

I.Класс тешкил ап!уб.

1.Салам тувуб.

Мялим:Ас-салам алейкум ,баяр-шубар ,ва учухьна дуфнайи,гьюрматлу хялар!

Баяр-шубар:Ваалейкум салам.

2.Баяр-шубар рягьят кайибси дитуб.

Мялим:баяр-шубар,учвуз рягьят кайибси дусай.

3.мялимди баяр-шубарихьна айи ккунивал улупуб.

Мялим:фици вучва, баяр-шубар,дарснахьна гьязурди вучва?

Баяр-шубар:ужуди вуча,дарнахьнара гьязурди ача.

Мялим:Гьюрматлу баяр-шубар,учвуз рябкъюрайиганси ,гъийин ихь дарс аьдатнан дарс дарихь .Му дарсназ ачмиш вая абццу дарс к1уру.Гъи ухьухьна гизаф хялар дуфна.Йиз учвкан т1алаб вуйиз ичв аьгъювалариинди ихь дуфнайи хялар рази ктауб.

(включить видеоролик про войну)

II.Ц1ийи дарс(20-25 мин.)

1. Куч1вбан гаф (вступит.слово)

-Гьюрматлу баяр-шубар,гъийин ихь дарснан тема фиткан шул дупну фикир ап!урачва?

-Дявдикан,ватандикан

Ццийин 2020-пи йис дяви ккудубк1ну гъалибвалин 75 йис тамам шулайи йис ву. Гьацира ,му йис гьадрархбан ва баркаллувалин (год памяти и славы)йис гьисаб дап1на. Му йисан ихь табасаран литературайиъ аьхю шил гъибту, думу артмиш ап1баъ зурба зегьмет гъизигу шаирар- М. Митаров бабкан духьну 100 йис, И.Шагьмарданов духьну 105 йис тамам шула.

1. Биц1идарихьна илт1ик1уб.

А) Танишди вуйинхъа ухьу му шаирарихъди?

Б) Дурарин фицдар эсерар к1ваина хуз шулу?

Биц1идари са-саб мисал к1ваина хуру. (М.М. «Живанариз», « Уьлкан кьиса». Б.Митаров « Хабар тув ихь дустариз» «Хъял алдадабгъди хътакидарза». И.Шагьмарданов: «Солдтин нивк1» «Фронтдин ц1ар».

В)Гьюрматлу баяр-шубар, гьарсар касдиз варит1ан багьалу ва гирами гафар фундар (фицдар) ву?

- «Дада», «Ватан», «Бабан ч1ал» (Чпиз аьгъю эсерариан биц1идари ц!арар к1в.пуб. Ватандикан, дадайикан,дустваликан, багъри ч1алнакан дибрик1у шаир адаршул пну хиял вуйиз.

- «Т1ирхураза яв хабахъна,

Аьзиз ватан , гьат1арцу хилар.

Дадайиси мак ап1ина,

Кижик1а йиз кьяши улар…

П. Асланов му шиъриъ чан гъахи дадайихьнаси Ватандихьна илт1ик1ура.

-«Йиз багъри ч1ал – лизи шули айи ч1вал,

Жигьилихьна тувуз удудукьрай ирс,

Аьрсрариан гъабхиб ктадабхъди урч1вал

Имтигьянси дийибгъуб наслиин йиз.

Э. Ашурбеговайи чан шиъриъ гъийин насли бабан ч1ал дипрайивал улупна.

Адлу табасаран писатель П. Аслановдира фици к1ураш лигай, баяр-шубар (про эпиграф)

Багъри бабхьан бай гьудуч1вну,

Бабаз ялгъуз ужагъ дипну

Ихь Ватандин намус уьбхюз

Гъати дявдиз думу гъушну(П.Асланов)

3.Йиз гаф ц!ийи дарснакан

- Уьмрин гьякьикьатдихьан ухьу ярхла духьну ккундар. Вахт-вахтарик ухь’ин улукьу читинвалар к!ваин дарап!иш, гъябгъюрайи уьмриъ ухьу гъалат!ар деетуб мумкин ву. Мут!алиб Митаровдин “Уьлкан кьиса” эсериан инсафсуз дявдин суфат ухьуз шикиллу ап!урайи сакьюдар ц!арар хуз ккундузуз : “ Уьл! – к!ури ач!лиз гъягъюрайи бабан кьяляхъ хъергнайи, ишурайи бай “… Фун чан эржси дубхьну айи лап аьхю,

Уьл адруган, ч!урариъ ук!ар ит!бу; ... гьамцдар йигъарикан хабар адру уьлкан футбол ап!урайи баяр. Эсерин аьхириъ шаири гьарай ап!ура:

“ Агь баяр, футбол ап!урайи уьлкан, Агь инсанар, за дарап!рай уьл жиллан! .. Гьар вахтна к!ваинди гъибтай-уьллик ихь

Амк!на ифи, намусна гъир’ят кайихь.”

Гъи ихь дарс ухьу ихь женгчи шаирар Багьаутдин ва Муталиб Митаровариз ва Ибрагьим Шагьмардановдиз бахш ап!идихьа.

Гъийин дарсназ ихь урхурайидари му шаирарикан мялуматар гьязур дап!на. (Включить видеоальбом)

- М. Митаров доклад

Митаров Муталиб Митарович.

1920 – 2011 гг.

М уталиб Митаров родился в 1920 году в селении Кандик Хивского района. Окончил медицинское училище в г. Дербенте. В 1940 годы был призван на военную службу. Участник Великой Отечественной войны. Принимал участие в боевых действиях на Северном фронте. После ранения был демобилизован. Работал бухгалтером колхоза. Избирался первым секретарем Хивского района ВЛКСМ. В 1951 году окончил партийную школу, затем Высшую партийную школу при ЦК КПСС. Работал с 1966 по 1969 годы министром бытового обслуживания ДАССР, в 1969 – 1974 годы работал директором Дагучпедгиза.

Первые публикации Муталиба Митарова появились в 1937 году в газете «Красный Табасаран». В 1954 году издана книга стихов «Счастье» на табасаранском языке. В последующие годы вышло около тридцати поэтических и прозаических книг: «Цветы на граните», «Память сердца», «Симфония души», «Кровавые скалы» и другие.

Муталиб Митаров подготовил к изданию сборники фронтовой поэзии и прозы дагестанских писателей–участников Великой Отечественной войны: «Оборванные струны», «Возвращение», « И в памяти и в сердце».

Табасаранский читатель познакомился с произведениями отечественных и дагестанских классиков: , , С. Стальского, И. Казака, О. Батырая, А. Гафурова в переводе М. Митарова.

М. Митаров награжден орденом Отечественной войны ll степени, медалями. Присвоены звания: «Народный поэт Республики Дагестан», «Заслуженный работник культуры ДАССР». В 2005 году удостоен Государственной премии Республики Дагестан в области литературы за книгу «Жизнь в строках»

- Б. Митаров доклад

Б.Митаров 1912-пи йисан Хив райондин Гъвандикк гъулаъ касиб нежбрин кюлфетдиъ бабкан гъахьну.Хиварин мектебдиъ урхури имиди Багьаудинди абйирин мисалар ва дургъунагъар,ихтилатар,шиърар,кьисйир,махъвар ва гь.ж. дик1уз хъюгъну.Багъри гъулан мектебдиъ мялимди лихури гъахьну.

Ватандин Аьхю дяви ккебгъси 1941-пи йисан чан хушниинди армияйиз гъягъюру ва военный училищейиъ уч1вру.Амма сагъламвал зяиф хьпаз лигну,думу гъулаз гьаъру.Чан гьял сац!иб ужи гъабхьиган ,шаир хъанара фронтдиз гъушну.Гьяйифки,сарун думу кьяляхъ гъафундар.Шаир кьяляхъ гъафундар,амма дугъхьан дявдиан гъафи шиърариъ дугъан уьмур убгури ими.

Б.Митаровдин эсерар:Хабар тув ихь дустариз»,Хъял алдадабгъди хътаркидарза»,»Кюмексуз йитим»,»Ушвурикар».

Дугъу гьацира А.С.Пушкиндин,М.Ю.Лерионтовдин ,Низами Генджявийин эсерар табасаран ч1алназ илт1ик1ну

- И. Шахмарданов презентация

И. Шахмарданов 1915-пи йисан Дагъустандин Хив райондин Яргъли гъулаъ касиб нежбер хизандиъ бабкан гъахьну. Кьюд-шубуд йисаъди йитим гъаши дугъаз байвахтна гизаф читинвалар гъяркъну. Багъри гъулаъ чан абайиси нежбервал гъап!ну. Дугъаз биц!идимиди дурциинди хут!ил хъап!бан ва дергсихьди хяр убшвбан ва жара зегьметарин гъагъ аьгъю гъабхьну.

И. Шахмарданов сифте урхуз 1931-пи йисан хъюгъну. Гъулан мектеб ккудубк!балан кьяляхъ дугъу Асккан-Яракк тамам дару кьялан мектеб 1939-пи йисан ккудубк!ну.

Шиърар дик!уз Ибрагьим Шагьмарданов мектебдиъ урхури имиди хъюгъну. 1937-пи йисан «Уьру Табасаран» газатдиъ шиърар чап гъап!хъанмина, думу вари Табасарандиз машгьур гъахьну.

Думу 1940-пи йисан Яргъларин гъулан сифтейин мектебдиъ мялимди дийигъну. 1947-пи йисан Дербентдиъ педучилище ккудубк!ну.

И. Шахмарданов 1941-пи йисан ГерманияйихЪди дяви ккебгъиган, чан шиърар дик!урайи ручка дипну, хилиз яракь гъадагъну, хушниинди душмандихъди вуйи дявдин фронтдиз гъушну.

Чан шиърариъ дупнайиси, Ибрагьим, лазим гъабшиш, чан юк!в али Ватандиз жан фида ап!уз гьязурди вуйи. Ватандин Аьхю дявдин думу инвалид вуди кьяляхъ гъафну. ГЬамусяаьт шаирин шубуб китаб чапдиан удуч!вна: «Штун к!улар» 1972-пи йисан, «Бахтнан хяд» 1981-пи йисан, «Гвач!ниндин рякъ» 1986-пи йисан.

Педучилище ккудубк!балан кьяляхъ женгчи шаир 40 йисанкьан мектебдиъ мялимди гъилихну, амма гъулан мяишатдихьан, колхоздин, жямяаьтдин гъайгъушнарихьан ярхла гъахьундар.

Дугъу Кьалухъ Мирзайин яратмиш ап!бар агбаъ ва дурар къайдайиккна хупаъ, табасаран халкьдин фольклорин эсерар гъварч ва тартиб ап!баъ аьхю ляхин дубхна.

И. Шагьмардановдин китабар заан художествойин устадвалиинди дидик!на, деврин т!алабариз жаваб туврайидар ву, ц!ийи деврин лишнар улупрударра ву.

«Гвач!ниндин рякъ» гъварчнаъ Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи шаир И. Шагьмардановдин «Нарын гъала» к!уру поэмара чап дап!на.

- Стих на русском языке М. Митарова (Малика)

-Хъа , ихь гъийин дарснаъ И. Шагьмардановдин “ Фронтдин ц1ар» шиир гъадабгъну,дявдин темайикан яркьуди пуз чалишмиш хьидихьа.

-Шиърариъ Ватандин Аьхю дявдин шикил улупуб, Ватандин табшуругъ тамам ап1урайи эскрин ватанпер вервалин гьиссар улупуб.

Окоп вуйиз дахънайи хал…

(комментированное чтение стихотворения)

-Ц1ийи гафар:

Архаинуб дар-неспокойный

Бизар-усталость

Архаинвал-спокойствие

Табшуругъ-задание

Буржи- долг, обязанность

Шагьид-свидетель

Дикъат-внимание

III. Релаксация (песня)

IV. Дарс мюгькам ап1уб.

1. И.Шагьм. фила ва наан бабкан гъахьну

2. Таб.женгчи шаирар фундар аьгъячвуз?

3. «Солдтин нивк1» шиъриъ Аьхю Ватандин дявдин шикил улупурайи ц1арар агай. А)Окоп вуйиз дахънайи хал.

Б) Автоматра ивну униъ

йишван окопдиъ

в) Гъи дявдиъ духьнашра бизар

4. Эскрин ватанпервервалин гьиссар фтиъ рякъюрачвуз?-(4-5 столбик)

5. « Фронтдин ц1ар шиъриъ фицдар метафорйир, тевбар ишлетмиш дап1на?

-Мархь убгъура гюллйирин

-Танкар гъяру гьалавси жилбиржури

-Мирккси гюлле уьлюбхюри душннариз

1. Тестарихъди ляхин.

V. Дарснан натижа.

1. Мялимдин вари дарснакан аьхиримжи гаф.

Магьа ихь дарс аьхирихъна дуфна. Ухьу ихь дарс женгчи (таб) шаирариз бахш гъап1унхьа.

И. Шагьмардановдин шиърар гъадагъну, асас вуди дявдин темайикан гъулхункьа. Ухьу зиихъ гъапиганси,му эсерар к1ваз дерин тясир ап1рудар ву. Дугъан эсерарин ч1алнан утканваликан гъапунхьа (метафорйир, сравненйир ишлетмиш ап1уб).

-Гъи ихь дарс кьабул гъабхьунчвуз,баяр-шубар?

-Узуз учвура лап кьабул гъахьунзуз,ужи иштирак гъахьунчва,учвуз аферин.Ихь адлу шаирарси,учвура ихь ватан уьбхюз гьязур вуйивалиин умуд кивраза!

YI.Хулан ляхин:Ибрагьим Шагьмардановдин биография, «Фронтин ц!ар»шиир урхуз ва мяна ачухъ ап!уз.

YII.Кьиматар дивуб.

У