Открытый урок по бурятской литературе

Дондог Улзытуев - буряад арад зоной омогорхол

Эсэгым тvрэhэн нангин тоонто,

Эшэгы гэрэйм номин тоонто.

Эжым тvлиhэн алтан зууха,

Эртын сагай домог тvvхэ !

(Д. Улзытуев)

Vндэhэн буряад поэзиин vндыhэн сагhаа хойшонхи баян тvvхын хуудаhануудые сvлѳѳтэйгоор hэхэн хараха болоо hаа, Дондог Улзытуевай нэрэ алдар, тэрэнэй хэhэн ажал, хэрэг, уран зохеол тобойгоод гаража ерэнэ. Дондок Ульзытуев гансашье буряад арадай, монгол угсаатанай бэшэ, харин бvхы Россиин литературын эгээл бэлигтэй поэдvvдэй нэгэниинь байгаа гэхэдэ алдуу болохогvй.

Уран дуунайнь аялга ородой бэлиг тvгэлдэр поэдvvд болохо Евгений Евтушенко, Михаил Светлов гэгшэдэй онсо илгарал табиhан ушарhаа улам эртэ орожо, Россин аха дvv арадуудай дунда vргэн дэлисэтэйгээр зэдэлшоо hэн. Тэрэнэй сууряан мvнѳѳшье болотор Европо, Азин оронуудта замханагvй, саашадаа бvришье олон хилэнvvдые дабахань дамжаггvй!

Дуунайнь аялгын дали дээгvvр дуулим Буряадай соло, магтаал таралсана бшуу !

Дондок Ульзытуев Бэшvvрэй аймагай Заган дабаанай vбэртэ, vндэр Хайрангын хормойдо оршодог Бэлшэр нютагта, «газар оеортой, шулуун зуухатай, ганса онигор суха сонхотой, орбогорхон харахан зэмьеэ соохоно, оршолон дэлхэйдэ тvрэлэйлби, хотогор vргэн Бэлшэр нютагай хони малай маараан соохоно хонгео шангаар сошон уйлажа, хохир дээрэ уналайлби» гэжэ бэшэнэ.

Урданай буряад vхибvvдэй «хохир дээрэ унаад» лэ, саашаа ямаршьегvй хvн болоод лэ ябадаг ушарые поэт яhала хvнэй этигэмээр зураглан харуулна.

Гэбэшье 1936 он Буряад дайдаар шэнэ колхозууд тvбхинэжэ, ажалша малша зоной ажабайдалай танишагvйгоор hайжараад, ариг сэбэр, hургуули hудар гэхэ мэтээр шэнэ харгыдаа сэхэлдин орожо байhан vе саг!

Өѳрынгѳѳ тvрэhэн сагые тэрэнэй дан экзотическа нюдѳѳр хараха гэжэ оролдоhониинь элитэ болоно бшуу. Vбэлэй хvйтэн соо тvрѳѳб гэхэдэнь, этигэмээр бэшэ. Дондогой «унаган» лэ гээ hаа, еhотой унаган зохеолшо Цырен- Дондок Хамаев « Тvрvvшын алхам» гэhэн статья соогоо Дондогой гэртэхинэй байшан гэр Шэбэртын зvvн хотоной буланай эгсэ хойно байдаг hэн гэжэ бэшэнэ.

Дондок Улзытуев бvхы наhандаа арбан уран зохеолой номууд гараhан юм.

«Хvлэг болохо унагаhаа, хvн болохо багаhаа» гэжэ манай буряад арад зон хэлсэдэг. Бага балшар наhандаа vзэhэн, хараhан, баярлаhан, гомдоhон голхорhон юумэнvvд тухайгаа Дондок Улзытуев шvлэгvvд соогуураа ямар элбэгээр, баянаар мэдээсэhэн байнаб гээшэб. Тэрэнь ехэ vнэтэй. Бага наhандаа бүхы ябадалаа hанаха, шүүмжэлхэ гээшэ ухаан, бодол хэрэгтэй бшуу? Эндэ уран дуунайнгаа аялгын узуур удха тухай угалзатуулан хэлэhэн мvрнvvдынь шагнаад vзэе:

Хониной маараан

Vнеэнэй vvгэнээн

Хотогор талада

Балшар наhамни vнгэрѳѳ.

Адуунай vvрhээн,

Хазаар ногтын шэнхинээн соо

Аялга дуунайм

Эхин vгэнvvд тvрѳѳ.

(Талын дуун)

Дондогой оройдоол таба наhа хvрэжэ ябахада, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн эхилжэ, hанаа амгалан балшар наhаниинь дан эртvvр дvvрэшоо hэн. Теэдшье «аяар тэрэ баруун хилээр дариин утаан аглаг ногоон городуудые галдан шатаан, vхэл зоболон,vбшэн тахал замбяар тараан, vндэр сэдьхэл, vнэн бодол баhа хараан, vй тvмэн арад тvмэниие vлдэн тvрин, vншэн хэнзэ vхибvvдые урин тарин, энэ дэлхэйн хоердуугаар ехэ vймоон» боложо бvхы совет арад, vри хvvгэдшье, vбгэ hамгадшье илгаагvй, нэгэн хамта жагсаалда бодоо hэн.

Иигэжэ гансаарханаа хонидые адуулжа ябахадаа, орон дэлхэйн hайханиие, огторгой тэнгэриин оеоргvй сэнхирые, байгаалиин амисхалай долгитоhон зэрэлгээе, хонхо сэсэгэй хоншууhан хангалые vрэ зvрхэнhѳѳ сэгнэжэ, анха тvрvvнэй ашата hургуули гараhаниинь элитэ.

Тэрэнэй бэшэhэн бvхы шvлэгvvдтэ хvгжэм бэшэмээр гэхэдэ, алдуу болохогvй. Юуб гэхэдэ, Улзытуевай шvлэгvvд ехэ хvнгэхэнѳѳр, зохидхоноор уншагдадаг, хvгжэмэй ямаршьеб аялгатай байдаг.

Дондог дууша сэдьхэлэй, уян нугархай хvгжэмэй долгитой хvн байhан байна.

Дондок Улзытуевай наян жэлэй ойн баярыень манай Буряад арад зон омогтойгоор, баяртайгаар угтажа байна, тэрээндэ баярламаар. Арад зондоо алта мүнгэнhѳѳ үнэтэй, сэнтэй шүлэгүүдэнь сэдьхэл зүрхыем хайлуулна, баярлуулна ха юм.