Поурочное планирование по чеченскому языку 11 класса

Урок № ___________

Терахь ________________________ шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Дийцаран а, хаттаран а, айдаран а т1едожаран предложенеш.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Предложенин х1ун билгалонаш ю хаар, дешнийн юкъара уьйр йовзар, предложе­нин чаккхенгахь соцунг1а яр. Интона­цин маь1на. Предложени чекхъяларан билгалонаш. Предложени чекхъяьлча х1иттош долу хьаьркаш. Аларца предложенеш тобанашка нисъяр: дийцаран, хаттаран, айдаран. Къамелан 1алашоне хьаьжжина предложенеш еша хаар, церан пунктуаци нисъяр.

3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам к1аргбар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3. Керла коьчал йовзийтар д1ахьо, хьалххе уьн т1е яздинчух пайда а оьцуш:

1. Т1ееара1аьржабуьйсахьоькхурашийламохцумохолестадоралекхадитташ дог1урагуьйренанкхевсинадог1а.

• Дешал уьн т1ехь яздина дерг.

• Кхетий шу оцу йозанан маь1нех? Х1унда ца кхета?

• Цхьанна а хуур. дарий и йоза кхетачу aгlopa нийса д1аяздан? TIeeapa 1аьржа буъйса. Хъоъкхура шийла мох. Цу мохо лестадора лекха дитташ. Дог1ура гуьйренан кхевсина doг1a.

• Х1ун ала мегар ду вай яздинчух:

а) дешнийн цхьаьнакхетарш? б) предложенеш? в) дешнаш?

• Х1унда олу царех предложенеш? (Предложени д1айолалуш доккхачу элпаца язйо, цунна юкъа догly дешнаш вовшашца уъйр йолуш хуълу, предложенино чекхъяълла ойла гойту).

• Кхин юй вайна хууш предложенин билгалонаш?

• Ю. Предложени ешаран шен интонаци ю. Предложенин чаккхенгахь оьшуш йолу хъаьрк xlommaйo (т1адам я хаттаран, я айдаран хъаьрк).

• Вай язйина предложенеш юй цу бакъонашца йог1уш? (Ю. Чекхъяълла ойла гойту, дешнашна юкъахъ уъйр ю, доккхачу элпаца язйо, чаккхенгахь т1адам буъллу).

• Ишттачу предложенех олий дийцаран предложенещ? Цара х1ун хаам бо? (Цхъана г1уллакхах я хиламах лаьцна хаам бо). Даладе масалш.

• Кхин муьлха предложенеш евза шуна, аларан 1алашоне хьаьжжина? (хаттаран, айдаран). Даладе масалш.

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.п. 32 йоьшу 2.Кхочушде 73-г1а шардар.

Хьалххе уьн т1ехь яздинчух пайда эца:

1. Октябран баттахь а лаьттара Тамерлан шен накъосташца вахара

Каникулшкахь юьртахь шен деда волчохь вара Кху шарахь хьалххе

Дика 1амийнера ас байташ, суна бен

Школера ваьлча нанна rlo

2.жима 1абдулла

шеллур юй техьа?

ца диллина «пхиъ»

муха до ахьа

довха денош.

1аьржачу х1урдан йисте

• Хьалхарчу б1ог1амалгехь йолу предложенеш шолг1ачу б1ог1амалгера оьшуш йолу чаккхе т1е а тухуш, д1аязъе.

• Аларан 1алашоне хьаьжжина муха ю уьш?

• Уын йоьшуш цхьатерра хуьлий интонаци? Муха ю церан ешаран башхаллаш?

• Дийцаран предложенеш муха къастайо кхечу предложенийн тайпанех?

Хьалхарчуй, шоллаг1чуй предложенешна бе син­таксически къастам.

• 1амийнера бохучу дашна бе фонетически къастам.

5. Дозуш долу къамел кхиор.

Дешархочунна шена гуш долчу гуьйренан 1аламе хьаьжжина суртxIotto 1амадо.

6.РефлексиЦ1ахь бан болх.

1амае 33-г1а §.

Кхочушде 74-г1а шардар.

Урок № 2

Терахь ---------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Предложенехь дешнийн уьйр

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1) предложенехь дешнийн вовшашца йолчу уьйрех дешархой кхетор; 2) коьртачу а, дозуш долчу дешнех лаьцна кхетам балар; 3) цхьаьнакхетаран а, карара уьйраш йовзийтар; 4) кхетош-кхиоран маь1на мало йоцуш, хьанал. къахьегар а, х1уманах кхеташ хилар а сийлахь деза ларар довзийтар,

3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Ненан меттан йозане берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина балх таллар.

2.Словарно-орфографически болх. Хьеха, хьехийта, хьоьхуьйту, хьехархо, хьехам, хьехаме. Гергара дешнаш, суффиксаш къестор. Уьш нийсаяздар.

Дешархошка фронтальни хаттарш ло:

• Стенах олу дешнийн цхьаьнакхетар?

• Маса кепара хуьлу уьш?

• Муьлхачух олу предложени чохь нислун цхьаьнакхетар?

• Муьлхачух олу шакъаьстина цхьаьнакхетар?

• Муьлхачух олу дешнийн парг1ат цхьаьнакхетар?

Даладе царна масалш.

Х1окху лахарчу шина предложенехь билгалдаха дешнийн цхьаьнакхетарш, дийца церан тайпанаш:

1. Сиха дахана хи xlopdax ца кхетта. 2. Ц1ен xlopd тхуна генахь бара.

3. Керла тема йовзийтар.

И тема йовзуьйту индуктивни методца. Хьехархочо берашна хаза туьйра дийцира боху предложени доски т1е а, тетрадаш т1е а д1аязйойту. Цул т1аьхьа оцу пред­ложенехь долу дешнийн цхьаьнакхетарш къастадо:

1. хьехархочо дийцира,

2. туьйра дийцира,

3. берашна дийцира,

4. xaзатуьйра.

L Урокан 1-ра 1алашо кхочушъеш, дешархошка д1агойту оцу дешнийн вовшашца маь1ница уьйр хилар. И уьйр гучуяккхархъама, дешархошка цхьана дашна т!ера вукхунна хаттар долуьйту кху кепара: 1) хьехархочо х1ун дира? — хьехархочо дийцира;

1. х1ун дийцира? — туьйра дийцира;

2. муха туьйра? — хаза туьйра;

3. хьанна дийцира? — берашна дийцира.

Цу кеппара, вовшашца уьйр йолу шишша дош цхьаьнакхета.

1. Х1инца кхочушъян мегар ду урокан 2-г1а 1алашо:

— Муьлхачу дешнашна т1ера ло вай хаттарш? К1ел сиз а хьокхуш, билгалдаха уьш:

1) дийцира хьан? — хьехархочо дийцира,

2) дийцира х1ун? — туьйра дийцира,

3} муха туьйра? — хаза туьйра,

4) хьанна дийцира? — берашна дийцира.

4.г1уллакх кхочушдинчул т1аьхьа хьехархочо дешархошка д1ахоуьйту, шайна т1ера (я шайгара) хаттар х1оттош дерш коьрта дешнаш хилар, цунна жоп луш, шайга хаттар кхочуршдозуш долу дешнаш хилар. 4.Подлежащиний,ц1еран х1оттаман сказуеминий юккъг тире йиллар. И тема йовзийтар кийчачу хаамийн, бакъонийн темица (дедукцица) кхочушдан мегар ду. Дедукцица цхьана урокехь меттан бакъдерш вовшашца дустаран кепех а пайда д1аоьцу.

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.п. 33 йоьшу 2.Кхочушде 74-г1а шардар.

5.Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна хала хеттарг…. Суна хиира …….

6. Ц1ахь болх

1.п. 33 йоьшу 2.Кхочушде 74-г1а шардар.

Урок № 3

Терахь 16092019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Карарчу уьйран тайпанаш. Тесташца болх бар. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Предложенин х1ун билгалонаш ю хаар, дешнийн юкъара уьйр йовзар, предложе­нин чаккхенгахь соцунг1а яр. Интона­цин маь1на. Предложени чекхъяларан билгалонаш. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам к1аргбар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3. Керла коьчал йовзийтар д1ахьо, хьалххе уьн т1е яздинчух пайда а

Инфинитиван хаттарш х1орш ду

1) х1ун до? х1ун хуьлу?

2) х1ун дина? х1ун хилла?

3) х1ун дан? х1ун хила?

4) х1ун дийрду? х1ун хирду?

---Со г1ала деша яхара. Х1окху предложенехь - деша – боху дош

1) къастам бу

2) латам бу

3) х1оттаман сказуемин дакъа ду

4) кхачам бу

---Муьлха сказуемицахуьлу

1) ц1еран х1оттаман

2) цхьалхе

3) х1оттамза

4) хандешан х1оттаман

---.Нохчийн маттахь къамелан дакъа:

1) 6 ду

2) 3 ду

3) 4 ду

4) 10 ду

---Синтаксисо 1амадо

1) элпаш, аьзнаш

2) дешнаш, дешнийн кхолладалар

3) дешнийн цхьаьнакхетар, предложенеш

4) къамелан дакъош

--Кху предложенехь ц1оьмалгаш яхкараннийса вариант къастае:

Нохчийн г1араваьллачу (1) говзачупоэтанАхьмадСулеймановнпроизведенеш (2) к1орггерчу хьекъалца а(3) лаккхарчуговзаллица а(4) йоккхачуисбаьхьаллица а(5) язйинайолу (6) 1аламат (7) хаза а(8) дика а(9) ю.

1) 1,3,4,5,8

2) 1,3,4,6,7,8

3) 2,3,4,6,8

4) 2,3,4,5,6,8,9

----Караде г1алат:

1) ца там, цалаар, цалуург

2) цахууш, ца вог1уш, цадуьйцуш

3) ца лоху, цагойту, ца мега

4) цахезна (илли), цадуьйцу (хабар), ца хетта дерг

---Х1окху предложенехьбакъдубохудошкъаьстинаяздо:

1) Арахькхоьлина яра, бакъ(ду) шийлаяцара

2) Ахь мел бохургбакъ(ду)

3) Нанасдукхадийхира, бакъ(ду) к1ант сацатуьгушвацара

---.Муьлха терахьдешнашнийсаяздинадац?[

1) Йолхуьйтталг1а, вуьрх1ийтталг1а, берх1ийтталг1а

2) Цхьайтталг1а, кхойтталг1а, шуьйтталг1а

3) Йолхуьтталг1а, вуьрх1итталг1а, берх1итталг1а

4) Борх1алг1а, уьссалг1а, ткъайоьсналг1а

---Муьлхачу предложенераподлежащи маь1нин ду?

1) т1екхечира шийла 1а

2) дитташкъаьстинерашайндухарх

3) олхазаршацалоькхуразевнеэшарш

4) бераш а дара салазашкечъеш

---Циггахь хиира Зараана бакъдерг. - предложенера «бакъдерг» боху дош х1ун меже ю?

1) подлежащи ду

2) лач кхачам бу

3) сказуеми ду

4) нийса кхачам бу

---Муьлхачу предложенехь ц1еран х1оттаман сказуеми ду?

1) Юург - дег1ан кхача, наб - синкхача

2) Арахь дог1а дог1у

3) Таханаарахьхаза дара

4) Суна ловзалаьа

-----Муьлхачу предложенера сказуеми хандешан х1оттаман ду?

1) Г1иллакхий, оьздангаллий йиший, ваший ду

2) Суна школехь деша лаьа

3) Дешар-серло, цадешар - бода

4) К1антана еза шеен нана

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.п. 33 йоьшу 2.Кхочушде 74-г1а шардар.

5.Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна хала хеттарг…. Суна хиира …….

6. Ц1ахь болх

1.п. 33 йоьшу 2.Кхочушде 74-г1а шардар.

Урок № 4

Терахь 23.09.2019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Подлежащиний, сказуеминий юккъехь тире. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1) предложенехь дешнийн вовшашца йолчу уьйрех дешархой кхетор; 2) коьртачу а, дозуш долчу дешнех лаьцна кхетам балар; 3) цхьаьнакхетаран а, карара уьйраш йовзийтар; 4) кхетош-кхиоран маь1на мало йоцуш, хьанал. къахьегар а, х1уманах кхеташ хилар а сийлахь деза ларар довзийтар,5)подлежащиний, сказуеминий юккье тире йилларх кхетам балар, 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Ненан меттан йозане берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина балх таллар.

2.Словарно-орфографически болх. Хьеха, хьехийта, хьоьхуьйту, хьехархо, хьехам, хьехаме. Гергара дешнаш, суффик: къестор. Уьш нийсаяздар.

Дешархошка фронтальни хаттарш ло:

• Стенах олу дешнийн цхьаьнакхетар?

• Маса кепара хуьлу уьш?

• Муьлхачух олу предложени чохь нислун цхьаьнакхетар?

• Муьлхачух олу шакъаьстина цхьаьнакхетар?

• Муьлхачух олу дешнийн парг1ат цхьаьнакхетар?

__ Ц1еран х1оттаман сказуеми стенах олу?

Ц1еран х1оттаман сказуеми муьлхачу дакъойх лаьтта? Х1окху лахарчу шина предложенехь билгалдаха дешнийн цхьаьнакхетарш, дийца церан тайпанаш: Сиха дахана хи xlopdax ца кхетта. 2. Ц1ен xlopd тхуна генахь бара. 3. Керла тема йовзийтар. Хьехархочо берашна хаза туьйра дийцира боху предложени доски т1е а, тетрадаш т1е а д1аязйойту. Цул т1аьхьа оцу пред­ложенехь долу дешнийн цхьаьнакхетарш къастадо:

1. хьехархочо дийцира, 2 туьйра дийцира,

1. берашна дийцира, 4.xaза туьйра.

L Урокан 1-ра 1алашо кхочушъеш, дешархошка д1агойту оцу дешнийн вовшашца маь1ница уьйр хилар. И уьйр гучуяккхархъама, дешархошка цхьана дашна т!ера вукхунна хаттар долуьйту кху кепара: 1) хьехархочо х1ун дира? — хьехархочо дийцира;

1. х1ун дийцира? — туьйра дийцира;

2. муха туьйра? — хаза туьйра;

3. хьанна дийцира? — берашна дийцира.

Цу кеппара, вовшашца уьйр йолу шишша дош цхьаьнакхета.

1. Х1инца кхочушъян мегар ду урокан 2-г1а 1алашо:

— Муьлхачу дешнашна т1ера ло вай хаттарш? К1ел сиз а хьокхуш, билгалдаха уьш:

1) дийцира хьан? — хьехархочо дийцира,

2) дийцира х1ун? — туьйра дийцира,

3} муха туьйра? — хаза туьйра,

4) хьанна дийцира? — берашна дийцира.

4.г1уллакх кхочушдинчул т1аьхьа хьехархочо дешархошка д1ахоуьйту, шайна т1ера (я шайгара) хаттар х1оттош дерш коьрта дешнаш хилар, цунна жоп луш, шайга хаттар кхочуршдозуш долу дешнаш хилар. 4.Подлежащиний,ц1еран х1оттаман сказуеминий юккъг тире йиллар. И тема йовзийтар кийчачу хаамийн, бакъонийн темица (дедукцица) кхочушдан мегар ду. Дедукцица цхьана урокехь меттан бакъдерш вовшашца дустаран кепех а пайда д1аоьцу. 5.Нохчийн а, оьрсийн а меттанашкахь ц1еран х1оттаман сказуеми хоттам болуш я боцуш аларан башхаллаш йовзийтар Пушкин поэт ву. (Дуста: Пушкин — поэт); а) 1илманан маттахь оьрсаша а олу сказуемехь хоттам Язык есть тело мысли. Язык есть основной элемент мышления 6.Нохчийн маттахь хоттам боцуш ала мега меттигаш йовзийтар: 1. Кицанехь: Дешар — серло, цадешар — бода; 2. Ц1еран дакъа терахьдашах хиллехь: Шозза шиъ — диъ; 3. Стиха^шкахь: Октябрехь ирсан не1 йиллинарг — Ленин; 4. Тема билгалъеш: «Мало — хало». (Ш. Айсхановн дийцар); 5. Сноске дош довзуьйтуш: амалт — тешийна т1едиллина х1ума. 7.Ц1еран х1оттаман сказуеми хоттам боцуш хилахь, тире юьллуш хиларх а, хоттам хилахь, тире цайилларх а кхетор: хазалла — сарралц, дикалла — валлалц. (Хазалла сарралц ю, дикалла валлалц ю).

4.1амийнарг т1еч1аг1дар. Учебникан 137-чу аг1он т1ехь йолу бакъонаш дешархоша йоьшур ю.

И царна девзийнарг ч1аг1дархъама, 73-чу упражнени. 1.п. 34

2. 75-чу упражненера предложенеш язъяр. Подлежащиний, сказуеминий юккъехь иза боху ц1ердош хилахь, хоттам хиларе ца хьожуш, тире юьллуш хилар_ кхетор: Хьанал къахьегар а, дика дешар а — иза вайн си:, декхар ду.

Кицанийн маь1наш дар. Аьхка мало — 1ай хало.Диканах кханам цабечо вонах а кхачам бийр бац. Оьздачу стагана г1о дахь, и хьайн даг чу воккху ахь, оьзда воцчу стагана г1о дахь, и хьайна дуьхал воккху ахь. Тешам боцчу стагах къонах ца хилла.

7. Урокан жам1 дар. Урокехь 1амийнарг билгал а доккху, йолу материал йийцаре ярехь дакъалаьцначу дешархошна оценкаш а йохку.

8.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 33, упражнени 74.

Урок № 5

Терахь 30.09.2019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е:.Цхьалхечу предложенин кепаш. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Дешархошна хаа деза, цхьалхечу предложенийн кепех лаьцна 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Даймахке берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина балх таллар.

3. 1амийнарг карладаккхар.

Шена чохь подлежащий, сказуемий – шиъ коьрта меже йолчу предложених шинах1оттаман предложен иолу. Масала: 1уьйранна дашо малх схьакхийтира. Кхана а малх хьожур бу. Тамара отличница ю.

Шена чохь подлежащих, сказуемих коьрта меже цхьаъ бен йоцчу предложених цхьанах1оттаман предложении олу. Масала: Арахь шелъелла. Ц1а чохь тийна дара. 1аьнан суьйре. Аьхка хьалххе сахуьлу.

Шена чохь подлежащи а, сказуеми а долчу предложених юьхьан предложени олу. Масала: Дешархоша сочинени язйира. Трамвай йог1у.

Шена чохь подлежащи а доцуш, сказуемино формица я маь1ница иза билгалдечу предложених билгала-юьхьан предложени олу.Масала: Тховса тхоьга волахьа. Бакъдерг алахьа соьга. Бакъдерг дийцахьа тхуна.

Шена чохь подлежащи доцуш а, юьхь билгал ца еш а йолчу предложених билгалза-юьхьан предложени олу. Масала: Аьхка мангал хьокху.

Шена чохь подлежащи а доцуш, юкъарчу маь1ница иза дало тарлучу предложених юкъара-юьхьан предложени олу. Масала: Охуш аьлларг оруш карийна. (Хьанна а). Барзана бага п1елг ца буллу. (Цхьаммо а). Нехан динара хотталахь вуссу. (Милла а).

Подлежащи а доцуш, хила оьшуш а йоцчу предложених юьхьза предложени олу. Масала: Х1инца шелъяла йоьлла. Арахь хаза ю.

Подлежащи бен кхин коьрта меже йоцчу предложених ц1еран предложени олу. Масала: Гуьйренан юьхь. Тийна буьйса.

Кхетарна оьшуш йолу меженаш шена чохь йолчу предложених юьззина предложени олу. Масала: Автобус йог1у. Бераш школе деша доьлху.

Коьрта я коьртаза меженаш эшош, амма уьш маь1ница атта схьакарош йолчу предложених юьззина йоцу предложени олу.

Яхас Заргане хаьттира:

- Хьо соьца школе йог1ий?

- Йог1у.

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

Кхочушдо 77 шардар.

5. Дешархошка шайга болх байтар.

Масех предложени язъе, коьрта а, коьртаза а меженаш къастае.

6. Самукъане грамматика. Синквейн яр

7. Урокан жам1 дар.

8. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна хала хеттарг…. Суна хиира …….

9. Ц1ахь: х1ора тайпана юкъа йог1у предложени язъе

Урок № 6

Терахь 7.10.2019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Предложенин цхьанатайпара меженаш, церан нийсаязъяр. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Предложенин цхьанатайпанара меженаш 1амор; 2) дешархойн къамел кхиош, дешнашца болх бар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Даймахке берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина балх таллар. Стенах олу цхьанахоттаман, юьхьан, юьхьза, ц1еран предложенеш? Даладе масалш .Шена чохь подлежащий, сказуемий – шиъ коьрта меже йолчу предложених шинах1оттаман предложен иолу. Масала: 1уьйранна дашо малх схьакхийтира. Кхана а малх хьожур бу. Тамара отличница ю.

Шена чохь подлежащих, сказуемих коьрта меже цхьаъ бен йоцчу предложених цхьанах1оттаман предложении олу. Масала: Арахь шелъелла. Ц1а чохь тийна дара. 1аьнан суьйре. Аьхка хьалххе сахуьлу.

Шена чохь подлежащи а, сказуеми а долчу предложених юьхьан предложени олу. Масала: Дешархоша сочинени язйира. Трамвай йог1у.

Шена чохь подлежащи а доцуш, сказуемино формица я маь1ница иза билгалдечу предложених билгала-юьхьан предложени олу.Масала: Тховса тхоьга волахьа. Бакъдерг алахьа соьга. Бакъдерг дийцахьа тхуна.

Шена чохь подлежащи доцуш а, юьхь билгал ца еш а йолчу предложених билгалза-юьхьан предложени олу. Масала: Аьхка мангал хьокху.

Шена чохь подлежащи а доцуш, юкъарчу маь1ница иза дало тарлучу предложених юкъара-юьхьан предложени олу. Масала: Охуш аьлларг оруш карийна. (Хьанна а). Барзана бага п1елг ца буллу. (Цхьаммо а)Нехан динара хотталахь вуссу. (Милла а).

Подлежащи а доцуш, хила оьшуш а йоцчу предложених юьхьза предложени олу. Масала: Х1инца шелъяла йоьлла. Арахь хаза ю.

Подлежащи бен кхин коьрта меже йоцчу предложених ц1еран предложени олу. Масала: Гуьйренан юьхь. Тийна буьйса.

Кхетарна оьшуш йолу меженаш шена чохь йолчу предложених юьззина предложени олу. Масала: Автобус йог1у. Бераш школе деша доьлху.

Коьрта я коьртаза меженаш эшош, амма уьш маь1ница атта схьакарош йолчу предложених юьззина йоцу предложени олу.

Яхас Заргане хаьттира: - Хьо соьца школе йог1ий? - Йог1у. 111 Керла коьчал йовзийтар. Предложенин цхьанатайпанара меженаш йовзийтар: цхьана дашах йозуш а, цхьана хаттарна жоп луш а йолу меже­наш цхьанатайпанара меженаш хилар. Тамара а, Зина а, Хазбика а школе яхара. Бешан кертахь ц1ен а, сийна а, можа а зезагаш дара.

Предложенехь цхьанатайпанара подлежащеш, сказуемеш, кхачамаш, къастамаш, латтамаш хила тарлуш хиларх кхетам балар. Ненан маттахь цхьанатайпанара меженаш хуттургаш йолуш, йоцуш, хуттурган суффиксашций ала йиш хилар довзийтар, масала: Хьасан, Адам, Салман; Хьава а, Малика а; Хьавай, Тамарий.

4.Шайца кхеторан дешнаш долчу яьржинчу цхьанатайпа­нарчу меженех лаьцна кхетам балар.

Совхозан кемсаш чуерзоран балхахь къахьоьгуш университетан студенташ, хьехархойн, медицински училищийн дешархой бара.

5.Цхьанатайпанарчу подлежащешца сказуемино а, къастамо а бартбар довзийтар.

Цхьанатайпанара подлежащеш цхьаллин терахьехь хилахь, сказуемино цаьрца барт бо терахьехь а, классехь а: Со а, Хьа­сан а школе вахара. Асет а, Саду а, Зина а балха яхара.

Тайп-тайпанчу классашкахь долчу цхьаллин терахьан подле­жащешца сказуемино барт бо цхьаллин терахьехь, ду классехъ: Салман а, Тамара а, Хьава а деша дахара. К1ант а, йо1 а школе ddxapa.

Маса, масех, масийтта бохучу дешнашца цхьаллин терахьехь, дукха, к1езиг, массо а, дерриге а бохучу дешнашца цхьаллин а, дукхаллин а терахьехь х1отта тарло подлежащи: масех книга, масех къолам, масийтта ручка; массо а адам — массо а адамаш, дерриге а адам — дерриге а адамаш; массо а кор — массо а кораш.

6. 1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. п. 36 2.79-г1а упражнени кхочушъяр, тема ч1аг1ъяр.

6.Боьра, Пулозан боьранаш, лег1ана басе, сосакхийн кор­тош боху дешнаш довзийтар, д1аяздайтар.

Кеп: боьра (лощина) —шина aarlop басеш а йолуш, чутаь1на меттиг я тог1и; Пулозан боьранаш — Калаусан боьранаш; со­сакхийн кортош — акхачу бежлойн, гезарийн кортош; лег1ана ~басе — 1ункар йоцу басе.

7.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 36, упражнени 80.

Урок № 7 Класс 11 «А» терахь 14.10.2019 шо урок нохчийн мотт. Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна Урокан ц1е: Талламан болх «Гуьйренан юьхь» Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Сацаран хьаьркаш х1итто хаар, йоза ц1ена хилар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам к1аргбар.. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, текст.

Урок д1аяхьар.

1 Догдаийтаран мур Х1етал-металш, кицанаш. ΙΙ. Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран МУР

ΙΙ1.Текст ешар. Гуьйренан юьхь

Хаза лаьттина и йовха аьхке чекхйолуш яра. Аьхке чекхъяларх-м 1алам а, адам а, массо а садолу х1ума а саготта дацара. Т1екхочуш берг токхе мур бара – гуьйре! Уггар хьалха гуьйре т1екхочийла, цунна кечам бан безийла хаийтира мангалхоша.

Аьхкенан юккъерчу а, т1аьххьарчу а деношкахь, 1уьйранна сай-бодий къаьстачу хенахь, мерзачу набарх а ваьлла, ахь ладоьг1ча, хезаш хуьлура шатайпа тата. Иза нуьйжанна т1ехь ж1аьвнаца мангалхоша тусуш долчу мангалийн татанаш дара. 1уьйранна баца т1ера тхи дожале д1ах1уьттий мангалхой де дохдалале мангал хьокхий а бовлий, де дохделча, кхорийн 1индаг1ехь садо1уш хуьлура. Цул дика садо1ийла хир яц.

Суьйренгахьа лестина де шелделча, цара д1адолор ду шайн ирачу мангалшца кесарш охьадахка. Дикка бода боллалц мангал а хьаькхна, уьш ц1ехьа боьрзур бу, кхана юха а х1окху метте бухабахка.

Аьхка Органо ша схьадог1у чоь кест-кеста хуьйцу, ткъа гуьйренгахьа лестича, гуттаренна цхьана меттехула охьадог1у юха аьхке т1екхаччалц.

Билггал гуьйре т1екхочуш хилар гойтуш аьхкенан т1аьххьарчу деношкахь стиглара схьа хаам бира. Уьш г1арг1улеш яра шайн некъан узам а беш, низам ца дохош, кхо са болчу мог1анца жут нисйина, къилбехьа довхачу мехкашка 1а даккха йоьлхуш.

1одика еш санна, юьрта т1ехула ши-кхо го баьккхина, гlapг1улеш къайлаевлира. Шеко яцара, уьш шайн маьхьаршца б1аьста юхайог1ург хиларх. (188 дош) (Хь. Хасаев «Хьуьнан къайленаш»)

1V. Хала дешнаш уьн т1е д1аяздо (юькъачу, б1енгара, мукъадевллачу, сакъералор-кх, орцахь)

Ι.Т1едиллар V. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна атта хеттарг…. Суна хиира …. V1.Ц1ахь бан болх. Бакъонаш карлаяха

Урок № ______ Класс 11 «А» терахь ____2019 шо урок нохчийн мотт. Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна Урокан ц1е: Талламан болх «Нохчочун ненан дог» Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Сацаран хьаьркаш х1итто хаар, йоза ц1ена хилар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Нене болу безам к1аргбар.. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, текст.

Урок д1аяхьар.

1 Догдаийтаран мур Х1етал-металш, кицанаш. ΙΙ. Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран МУР

ΙΙ1.Текст ешар. «Нохчочун ненан дог»

Доьзалхочунна моьтту, шега шен деган къайленаш ненах лачкъало. Ткъа гуш доцчу пхенашца шен берийн дегнех дозаделла ненан дог ша-шах кхуьу церан къайленех. Бер мел генахь делахь а, шен берана хазахетар хилча, доккхадеш тохало, ткъа цуьнан кийра цхьана балано хьовзабахь, сингаттамо д1алоцу ненан дог, ненан дог – шайх ду.

Декьаза дара нохчочун ненан дог. Берех самукъадаьлла тохадалар к1езиг хуьлура цуьнан. Оцу заманахь къаьсттина. К1ант вича, цунна хаьара, иза шен воций. Цунна лаахь а, цунна мел везарх а, ваха лаарх а, цуьнан вацара иза, халкъан вара. Х1етта кога ваьлла к1ант, г1аш юккъе сара а боьллина, марг1ал лестош, волавелча нанна хаьара цхьа пхийтта шо даьлча иза халкъан г1уллакхан дуьхьа кех вер вуйла. Т1аккха дуьйна д1адолалора ненера 1азап. 1уьйранна цунна т1аьхьа хьоьжура, Деле до1анаш деш. Миччахьа а цхьанхьа говрийн, я чехкка вог1учу стеган когийн тата хезча, я лаамана лулахочо шега мохь тоьхча, дег1е зуз хьодура…

Иштта д1аоьхура шераш, иттаннаш шераш, xlopa денна нана юьйш, денъеш, хеназа къежъеш. Оцу халачу, кхерамечу шераша чахчийнера нохчочун ненан дог.

Къеначу Х1анг1азан кийра богуш бара т1аьхьарчу хенахь. Къаьсттина лерина тергалвора шен к1ант 1аьлбаг. Я майрачо а, я к1енташа а шега ца дийцахь а, цунна хаьара х1инццалц схьа дика 1алашбеллачу шен доьзална т1е кхерам кхозабеллийла. Ткъа тахана, делкъан ламазаш динчул т1аьхьа 1аьлбаг ша чувеъча, кхийтира нана и де т1екхаьчна хиларх. (198 дош)(А. Айдамиров «Лаьмнашкахь ткъес» роман).

1V. Хала дешнаш уьн т1е д1аяздо (юькъачу, б1енгара, мукъадевллачу, сакъералор-кх, орцахь)

Ι.Т1едиллар V. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна атта хеттарг…. Суна хиира …. V1.Ц1ахь бан болх. Бакъонаш карлаяха

Урок № 8

Терахь 21.10.2019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Цхьанатайпара а, цхьанатайпара боцу а къастамаш Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1) къастамаш 1амор; 2) дешархойн къамел кхиор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Даймахке берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина балх таллар. § 36, упражнени 79. Предложенин коьртазчу меженех лаьцна болу юкъара кхетам карлабаккхар: предложенин коьрта а, коьртаза а меженаш кхеточу меженех коьртаза меженаш хилар. Нийса а, лач а кхачамаш карлабахар.

Кху хаттарех пайдаэцар: 1) Предложенин коьртаза меженаш стенах олу? 2) Коьртаза меженаш маса кепара ю? 3) Уьш а кхаа кепара муха нисло? 4) Кхачамаш маса кепара бу? 5) Нийса а, лач а дожарш стенах олу? 6) Нийса а, лач а кхачам а стенах олу?

3.Керла коьчал т1ехула болх.

1.Къастамах кхетам балар. Х1уманан билгало гойтучу предложенин коьртазчу меженах къастам хилар.

2..Къастам муьлхачу къамелан дакъойх хуълу, довзийтар (морфологин синтаксисца йолу уьйр ларъяр). Къастам хуьлу лаамазчу билгалдашах, рог1аллин терахьдашах, причастих, гайтаран, доладерзоран ц1ерметдешнех: ц1ен байракх, шолг1а де, ешна книга, xlapa поэма, тхан школа.

3.Доланиг дожаран бертаза къастам а, доланиг дожаран лач кхачам а вовшех муха къаьста, довзийтар.Тхан вешин кос­тюм хаза ю. Маликиций, Тамариций хьошалла тасаделира Хьаван. Зайнап шен ненан метта балха яхара.

Билгалдаккхар: 1. Доланиг дожаран къастам ша билгалдечу шен ц1ердашна хьалха а, шен маь1ница лаамечу кепехь ала мегаш а хилар: вешин костюм — вешиниг, аннийн керт — аннийниг, тхан школа — тхайниг. Доланиг дожаран къастамо х1уманан долахь хилар я и х1ума стенах йина, гойтуш хилар.

4.Нар, б1ал, (б!аьллаш), ц1еран алу, миндар, суй, хаьштиг, хьалкха, пошмакх, талл, чорда бохучу дешнийн маь1наш къестор, уьш берашка словарикаш т1е я тетрадаш т1е д1аяздайтар. Кеп: нар — маьнга; охьахууш а, вуьжуш а болу дечиган маьнга; миндар — леррина охьахаа лелош болу жима г1айба. 5.1амийнарг т1еч1аг1дар. 1.п. 37 йоьшу 2. упр 81 8.Рефлекси. Ц1ахь бан болх балар: § 37, упражнени 82.

Урок № 9

Терахь 11.11.2019 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Предложенин шакъаьстина меженаш . Причастин, деепричастин карчамаш , церан нийсаязъяр. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Юххедилларх кхетам балар; 2) дешархойн къамел кхиош, дешнашца болх бар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Йозане берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур (Х1етал-металш)

2 .Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

3.Ц1ахь бина болх таллар.

Дешархочо доски т1е д1аязйо предложенеш:Б1аьстенан сийначу бацалахь лепара ц1ен зезагаш. Бай т1ехь ловзуш кегий бе­раш дара. Схьакхеттачу маьлхан з1аьнарша самаяьккхира иза.Цу предложенешкара къастамашбилгалбоху.

4.Карладаккхаран хаттарш: 1. Къастам стенах олу?

2. Къастамана муьлха хаттарш х1иттадо?

3. Къастамаш маса кепара хуьлу?

4. Бертан къастам стенах олу?

5. Бертаза къастам сте­нах олу?

6. Къастамаш муьлхачу къамелан дакъойх хуьлу?

7. Доланиг дожаран къастам муха къаьста доланиг дожаран лач кхачамах?

5.Керла тема йовзийтар.

Керла тема хьехархочо доски т1е д1аязйо: «Юххедиллар». Бераша доски т1е д1аязйо xlapa предложенеш: Зуда-хьехархо класса чу елира. Бераша Терка чуьра баьккхира чабакх-ч1ара а, яй ч1ара а. Цу предложенешкахь юххедиллар къастадо: клас­са чу яьлларг хьехархо ю, иза зуда ю; бераша Терка чуьра баьк кхинарг ши ч1ара бу, ткъа царах цхьаъ чабакх ю, шолг1аниг яй ю. Цу кеппара, хьехархочунна а, шина ч1ерана а керла ц1ераш ло вай, зуда, чабакх, яй олий. Цу вай керла еллачу ulepex юххедилларш хуьлу. Х1уманна керла ц1е а луш, и билгалъеш цуннаюххех1уттучу ц1ердашах юххедиллар хуьлу.

ПРИЧАСТИ

-1ожа говр, тхан лулахочо эцна ялийна йолу, ч1ог1а куьцехь яра.

Ас ешна байташ, хьалххе 1амийна йолу, хазахетарца т1еийцира кегийрхоша. ( муьлха байташ хьалххе 1амийна йолу,- причастин карчам)

Ас ешна хьалххе 1амийно йолу – причасти байташ хазахетарца т1еийцира кегийрхоша.

Йоккха къорза хорбаз, тхан вашас еана йолу, вуно мерза яра.

Г1алин урамашкахь кест-кеста дуьйлучу герзийн (прич. Дл. д) татанаш хезара.

Дееричаси

Деепричастех шеца дозуш долчу дешнашца цхьаьна	Предложенехь даран суьртан латтам	Цуьнца сацаран хьаьркаш
Бай т1ера зезагаш а дохуш, меллаша йог1ура йо1. Адам. г1у чуьра хи оьцуш йолу зуда ца евзаш, леррина цуьнга хьоьжура. Юнуса дуккха болх бора, де-буьйса ца лоьруш.	Йог1ура муха? Бай т1ера зезагаш а дохуш-даран суьртан латтам Хьоьжура мича кепара? г1у чуьра хи оьцуш йолу зуда ца евзаш (дар суьртан латтам) Болх бора муха? де-буьйса ца лоьруш. (дар суьртан латтам)	Деепричастин карчам предложенин юьххьехь бу цунна т1ехьа(,) юьллу. Шина аг1ор юьллу запятой. Карчамна хьалха юьллу.

Д1аеша хьалхара предложени,билгалъяккха деепричастин а,цунах дозуш долу къамел

6 Рефлекси Суна атта хеттарг…..

Суна атта хеттарг….

Суна хиира ….

7.Ц1ахь бан болх балар: § 38, бакъо 1амор, 86-г1а упражнени кхочушъяр

Юххедилларан кху билгалонех кхетам балар:

1. Юххедилларехь ший а юкъара ц1е хилахь, хьалхарнигюххедиллар, шолг1аниг цо билгалдеш долу дош хилар, (йо1-дешархо, дешархо-йо1, француз-хьехархо/ хьехархо-француз).

2. Юххедилларехь юкъара а, долахь а ц1ераш хилахь, долахьчу ц1арах юххедиллар, юкъарчу ц1арах цо билгалдеш долу дош хилар. Москва-г1ала, Нева-хи, хи Терк.

3. Юххедилларехь долахьчу ц1арца йолу юкъара ц1е говзалла я корматалла гойтуш хилахь, юкъарчу ulapax юххедиллар. долахьчу ulapax цо билгалдеш долу дош хилар (поэт Рашидов Ш., артист Дудаев М.).

4. Юххедиллар х1умабохучу ц1ердашца цхьаиакхета тарло: коч-х1ума, ахча-х1ума, к1ади-х1ума.

6.Тема 1амор, ч1аг1ъяр.

1.п. 392. упр. 83-85

7.Чабакх, ч1ир, гувернантка, яхь, хьаг1, куралла, баттам бохучу дешнийн маь1наш довзийтар, уъш берашка д1аяздайтар.хилахь, юххедиллар и; юкъарчу ц1арах хуьлуш хилар.

9.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 38-39, бакъонаш 1амор, 86-г1а упражнени кхочушъяр

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Латтаман дурс, цуьнан нийсяздар . Изложенина кечам «Оьзда мотт» Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) латтаман дурс 1амор; текстан коьрта чулацам бовзийтар, Сацаран хьаьркаш х1итто хаар, йоза ц1ена хилар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Ненан меттан йозане берийн безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Ц1ахь бина болх таллар. Шакъаьстина юххедиллар карладаккхар.

Шакъаьстина юххедиллар стенах олу? Юххедиллар муха, ма­ца шакъаьста? Шакъаьстина юххедиллар йозанехь стенда къастадо?

3.Керла коьчал т1ехь болх.

1.Латтаман дурсах кхетам балар. Дурс 1арбийн дош ду_г вайн маттахь иза билгалдар, оърсийн маттахь уточнение ду. Шел хьалхарчу латтаман маь1на дуьззина нийса билгалдечу латтамах латтаман дурс хуьлу. Предложенехь латтаман ' дурс запятойшца къастадо: Селхана, пхоьалг1ачу апрелехь, тхан классера дешархой концерте хьовса бахара.

2.Хенан а, меттиган а латтамийн дурсаш довзийтар. Лат­таман дурс хенан а, меттиган а хуьлу. Шел хьалхарчу хенан лат­таман маь1на дуьззина нийса билгалдеш хуьлу хенан латтаман дуре. Тахана, йолхалг1ачу апрелехь, тхо экскурсе Захара. Шел хьалхарчу меттиган латтаман маь1на дуьззина нийса билгалдеш хуьлу меттиган латтаман дуре. Шайн х1усамехь, дечиган маьнги т1е биллинчу меттахь, 1уьллуш яра Марижа. (М. Я.)

5.Тема 1амор, ч1аг1ъяр.

1. п.40-41.

2.90-чу упражнени ах урокехь кхочушъяр, хенан а, меттиган а латтамийн дурсаш къастор, бакъонаш шаръяр, ч1аг1ъяр.

5.Къамел кхиор. Изложени: Оьзда мотт

Дайн орамашкара дуьйна схьадог1уш цхьа г1иллакх ду нохчийн – стаг шен дашца къастош. Цигара охьадаьлла ду «Хьайн багах схьадалазчу дешан эла ву хьо, багах схьадаьллачу дешан лай ву», боху кица. Нахалахь айхьа мел аьллачу дашах жоьпалла ву бохург ду и. Далла а, нахана а гергахь деза, сийлахь ду адамо шен меттан доладар я багах схьа мел долучу дешан оьздангалла ларъяр. Ткъа и мотт харц а, шалхонца а лебар, адамана бала хин болчу кепара бийцар даккхийчу къинойх, зуламечу лазарех ду.

Дош хила тарло г1ийлачун, мискачун,… дархочун дог-ойла хьостуш к1еда, мерза, аьхна, довха а я г1ийлачунна хьовха, поп санна волчу къонахчунна а луьра, къиза а. Меттан хазалла а, меттан говзалла а гучуяккхар магийна ду вайнехан 1едалехь, Далла 1ибадат деш, йо1е безам балхош (буьйцуш), адамашна юкъахь лелла дов дерзош, ч1ирхошна юкъахь масла1ат деш, да-нана хьостуш.

Оьзда мотт бийца стаг шен бераллехь дуьйна 1ама веза, баккхийчаьрга ла а дуг1уш, цаьргара масал а оьцуш. Хала делахь а – иза дахарехь ца хилча йиш йоцу уггаре а коьртаниг ду. Оьзда мотт (къамел) адамийн юкъаметтиган дакъа хилла ца 1а, иза вайх х1ораннан сица, кхетамца хила дог1у жовх1ар ду. Цо г1о до оьзда боцчу нехан лаамна к1ел ца воьдуш, цунах ларвала а, шен дахаран новкъахь ц1ена чекхвала а.

(200 дош) (Уциев А.Х.)

Хьесап:

1. Стеган сий цуьнан матто до.

2. Вайна меттан хазаллин мехалла.

3. Оьздачу матто г1о до дахаран новкъахь ц1ена чекхвала.

6. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна атта хеттарг…. Суна хиира ….

7. Ц1ахь бан болх балар: § 40-41, 91-чу упражненин ах.

Урок № __

Терахь ----------------------

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андыевна Нохчийн мотт 11- г1а класс. ___________ Хьехарсахьтан ц1е: Изложени:«Оьзда мотт»

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Дозуш долу къамел кхиор.Предложенеш нийса язъян хаар.

Йоза ц1ена хилар. Сацаран хьаьркаш нийса х1иттор.

3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Матте болу безам ч1аг1бар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, текст.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Изложени:Оьзда мотт

Дайн орамашкара дуьйна схьадог1уш цхьа г1иллакх ду нохчийн – стаг шен дашца къастош. Цигара охьадаьлла ду «Хьайн багах схьадалазчу дешан эла ву хьо, багах схьадаьллачу дешан лай ву», боху кица. Нахалахь айхьа мел аьллачу дашах жоьпалла ву бохург ду и. Далла а, нахана а гергахь деза, сийлахь ду адамо шен меттан доладар я багах схьа мел долучу дешан оьздангалла ларъяр. Ткъа и мотт харц а, шалхонца а лебар, адамана бала хин болчу кепара бийцар даккхийчу къинойх, зуламечу лазарех ду.

Дош хила тарло г1ийлачун, мискачун,… дархочун дог-ойла хьостуш к1еда, мерза, аьхна, довха а я г1ийлачунна хьовха, поп санна волчу къонахчунна а луьра, къиза а. Меттан хазалла а, меттан говзалла а гучуяккхар магийна ду вайнехан 1едалехь, Далла 1ибадат деш, йо1е безам балхош (буьйцуш), адамашна юкъахь лелла дов дерзош, ч1ирхошна юкъахь масла1ат деш, да-нана хьостуш.

Оьзда мотт бийца стаг шен бераллехь дуьйна 1ама веза, баккхийчаьрга ла а дуг1уш, цаьргара масал а оьцуш. Хала делахь а – иза дахарехь ца хилча йиш йоцу уггаре а коьртаниг ду. Оьзда мотт (къамел) адамийн юкъаметтиган дакъа хилла ца 1а, иза вайх х1ораннан сица, кхетамца хила дог1у жовх1ар ду. Цо г1о до оьзда боцчу нехан лаамна к1ел ца воьдуш, цунах ларвала а, шен дахаран новкъахь ц1ена чекхвала а.

(200 дош) (Уциев А.Х.)

2-3 дешархочо схьаюьйцу, цул т1аьхьа хаттарш луш болх бо.

Хьесап:

1. Стеган сий цуьнан матто до.

2. Вайна меттан хазаллин мехалла.

3. Оьздачу матто г1о до дахаран новкъахь ц1ена чекхвала.

Билгала йоху юкъара диканиш, ледарнаш

Г1алаташ нисдо.

ΙV.Жам1 дар.( кехаташ т1ехь болх бар, шолг1ачу урокехь

талла а теллина тетрадаш т1е д1аязъяр)

6. Рефлекси

-1 Суна атта хеттарг…..

-2 Суна хала хеттарг….

-3 Суна хиира …….

V.Ц1ахь бан болх Бакъонаш карлаяха.

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Юкъадало дешнаш, предложенеш.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Юкъадало дешнаш, предложенеш йовзийтар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Дийнаташка безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Ц1ахь бина болх таллар. Шакъаьстина юххедиллар стенах олу? Юххедиллар муха, ма­ца шакъаьста? Шакъаьстина юххедиллар йозанехь стенда къастадо? Латтаман дурсах кхетам балар. Дурс 1арбийн дош ду_г вайн маттахь иза билгалдар, оърсийн маттахь уточнение ду. Шел хьалхарчу латтаман маь1на дуьззина нийса билгалдечу латтамах латтаман дурс хуьлу. Предложенехь латтаман ' дурс запятойшца къастадо: Селхана, пхоьалг1ачу апрелехь, тхан классера дешархой концерте хьовса бахара.

111 Керла тема йовзийтар.

Дуьйцуш волчо гайтинчу ойланца йолу шен юкъаметтиг билгалъян юкъа ялочу предложених юкъаяло предложени хуьлу. Кхузахь дустаран некъах пайда а оьцуш, юкъадало дешнаш а, юкъаяло предложенеш а муха ю хъовсур вай. Схьахетарехь, кестта б1аьсте ер ю (юкъадало дош). Со тешна ву, кестта б1аьсте ер ю (юкъаяло предложени). Кест­та, суна хаьа, б1аьсте ер ю (юкъаяло предложени).

5.Тема 1амор, ч1аг1ъяр.

1. п 41.

2.90-чу упражнени ах урокехь кхочушъяр, хенан а, меттиган а латтамийн дурсаш къастор, бакъонаш шаръяр, ч1аг1ъяр.

6.Къамел кхиор. Классан гайтамаш болу ц1ердешнаш дагалацар, харжар, д1аяздар.

Кеп: ваша ву, йиша ю; во1 ву, йо1 ю; вовхатар ву, йовхатар го;йист го,диет ду; гокъ ю, дукъ ду, букъ бу; кучан гох го, ведаран бух бу; асанан гоьхьиг го, мачин буьхьиг бу.

7.Рефлекси. 3. Оьздачу матто г1о до дахаран новкъахь ц1ена чекхвала.

6. Рефлекси

Суна атта хеттарг…..

Суна атта хеттарг….

Суна хиира ….

7. Ц1ахь бан болх балар: § 41, 91-чу упражненин ах.

Урокан ц1е:Т1едерзар, цуьнан нийсаяздар.

Урокан 1алашо: т1едерзар 1амор; орфографически бакъонех пайдаэцар (озоран хьаьрк й яздар).Оьздангалла кхиор.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.. Ц1ахь бина болх таллар: язйина предложенеш талла еза, цуьнца цхьаьна предложенин цхьанатайпанара меженаш а, церан бакъонаш а карлайоху.

(Керла тема йовзийтар. Предложеница грамматически уьйр йоцчу дешнех кхетам балар: предложенехь хила тарло цуьнца цхьа а тайпа уьйр йоцуш а, шайх цуьнан меженаш ца хуьлуш а дешнаш. Предложеница грамматически уьйр йоцу |дешнаш ду т1едерзар а, юкъадало дешнаш а. Предложеница церан уьйр йоцу дела, йозанехь уьш запятойшца къастадо. Царах ларало х1аъ, х1ан-х1а боху дешнаш-предложенеш а, айдардешнаш а.

3.Т1едерзар довзийтар. Къамел хьаънга до, гойтучу декъах т1едерзар хилар. Асет, хьо школе яхарий?

4.ТГедерзарехь сацаран хьаьркаш х1иттор. Предложенехь т1едерзар юьххьехь а, юккъехь а, чаккхенгахь а хила тарло. Предложенехь т1едерзар запятойца къастор, юккъехь хилахь, шина aarlop, юьххьехь я чаккхенгахь хилахь, цхьана arlop. Селисат, хьуна Яха яйрий? Хьава стенга яхара, Зайнап? Охьадахка, вежарий, герзаш. (М. Я.)

5.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. П. 42

2. Ш. 93

5.Даьржина т1едерзар. Шеца кхеторан дешнаш долчу т1едерзарх даьржина т1едерзар хилар. Недерзар ц1ердашах а, лаамечу билгалдашах а хуьлу: Марша 1алда хьо, ирсе дуьне! (П.) Тхан хьомениг, тхуна цкъа а виц ца велла хьо.

6.. Орфографически миноташ. Озоран хьаьрк й яздар. Мукъа аьзнаш и, уь, юь, озош (дахдеш) олучохь царна т1ехьа й дуьллу: дийнахь (динахь); дуьйлу (дуьлу), юьйлу (юьлу), 1амийна (1емина), латтийна— (лаьттина), къастийна (къаьстина).

7.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх бала

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Г1алаташ т1ехь болх. Айдардешнаш, церан нийсаяздар. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Хаа деза, муьлхачу дашах олу айдардош, х1ун маь1на ду цуьнан. Муьлхачу интонацица билгалдоккху айдардош.1аламе болу безам ч1аг1бар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Дийнаташка безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Ц1ахь бина болх таллар.

Д1аязъе диалог.

• Къайлах-м дац хьан иза?

- Жимма къайлах-м ду, делахь а дуьйцур ас. Шепелев сайна тоьъарг вевза моьтту суна. Суо а цуьнан куьйгаллин к1ел вог1у сурт а х1оттийна, шу сайх схьатухуьйтур ду ас.

• Г1уллакх хирий теша?

• Хила мега. Т1аккха-м гойтур дара вай французашна!

• Дара те! - ч1аг1дира Чеченскийс. (/. Гайсултанов)

Диалогехь х1иттийначу сацаран хьаьркийн бакъонаш йийца.

• Дакъалгаш билгалдаха,церан тайпанаш дийца.

- Билгалдаьхначу дешнийн лексически маь1на дийца. Куьйгаллин боху

дош муха кхолладелла? Муьлха къамелан дакъа ду иза?

• Т1аккха-м гойтур дара вай французашнабохучу предложенина бе

синтаксически къастам. Т1еэцна дош дуй кхузахь? Йийца оьрсийн маттера т1еэцначу деш­нийн нийсаяздаран бакъонаш.

4. 1амийнарг карладаккхар а, т1еч1аг1дар а.

Дешнийн диктант.

Лахдо - лахдина, арайоккху - араяьккхина, малхавоккху - малхаваьккхина, самсайоккху - самсаяьккхина, айаделла, стамделла, жимделла, 1аржло, сенло, мажло, вохло, шелло, алало, вахало, махбало, кхехкало, доьшуьйту - дешийтина, сихвойту - сихвайтина, д1айоьйту, д1аейтина, товойту - товайтина, малало - маладелла, вахало - вахавелла, къахьло - къахьделла.

• Шайн х1оттаме хьаьжжина, муьлха хандешнаш ду аш яздинарш? Маса кеп хуьлу чолхе хандешнийн? Дийца, муьлха бакъонаш хаа еза, уын нийсаяздаран?

5. Керла коьчал йовзийтар.

Комментированни яздар.

а) Эх1, ма хаза дара бешахь!

б) Вари-варийлахь, айхьа дийриг кхачам боллуш делахь!

б) Гап-гип аьлла г1овг1а елира арахь.

г) Маржа-я1, ма ца 1ий-кх хьо хьайна и ца хилча!

д) Вададай! Зуда ялош бог1урш схьаккхечи, ткъа вай-м дац кийча!

• И предложенеш д1айолош долу дешнаш вай 1амийначу къамелан дакъошна юкъахь дарий?

• Предложенехь х1уманан я г1уллаккхан хаадалар тайп-тайпана маь1нехь хилар билгалдой оцу дешнаша?

• Интонацица ешал лакхахь язйина предложенеш. Муха олу вай и дешнаш? Аз хийцалой уьш олуш? Хазахетар, халахетар, цецвалар, ларвалар, азтардар я кхидолу маь1на дуй цара билгалдеш?

• Х1уманан я г1уллакхан хаадалар хазахетарца, инзарваларца,кхайкхарца билгалдечу дешнех айдардош олу аьлча иза нийса хир дарий? Х1ун эр дара аша айдардашах? Даладе масалш.

Айдардош бохучу дашна гергара дешнаш язде.

Ж а м I дар. Стенах олу айдардош? Даладе масалш

6.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. Кхочушде 98-г1а шардар.

2. Бакъонца цадог1ург д1адайа:

а) ткъа, х1унда аьлча, ур-атталла;

б) эх1, вай-вай, цхьабакъду, ой;

в) ма, х1аъ, те, нагахь;

г) вайх хьалха, сарахь дуьйна, со бен.

7. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна атта хеттарг…. Суна хиира ….

Ц1ахь бан болх.

1амае 43-44-г1а §.Кхочушде 99-г1а шардар.

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: "Чолхе-цхьаьнакхетта предложени а, цуьнгахь хуттургаш а, сацаран хьаьркаш а.. Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Цхьаьнакхетаран хуттургийн тайпанех а, церан маь1нех а, чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенешкахь дохкучу сацаран хьаьркех а дешархой кхетор.1аламе болу безам ч1аг1бар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Нене болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Ц1ахь бина болх таллар.

3.Дешархошка хаттарш:

Муьлхачу чолхечу предложених олу чолхе-цхьаьнакхетта предложени? Х1ун тайпа дозаран г1ирс хуьлу чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенешкахь цхьалхенаш вовшахтосуш?

Дешархошка йозанца кхочушйойту шардар т1ера т1аьххьара 4 предложени. Т1едиллар: Схьаязъе, цхьаьнакхетаран хуттургашна к1ел сиз а хьокхуш.

Дешархоша и шардардечу заманчохь хьехархочо, х1оранна т1е а воьдуш, толлу ц1ахь ян делла шардар. Иза нийса кхочушдина хир ю, нагахь санна дешархоша схьаязйинарг 4 предложени елахь, цхьаьнакхетаран хуттургашна к1ел сиз а хьаькхнехь.

4.Классехь бина болх таллар.

5.Урокан чулацамах кхетам балар

1. Хьехархочо д1ауллу xlapa тайпа гайтаман rlnpc.

Чолхе-цхьаьнакхетачу предложенешкахь цхьаьнакхетаран хуттургаш

1 Дозаран хуттург: а-а	2. Дуьхьалара хуттургаш : амма ткъа ,делахь а , бакъду (цхьабакъду)	З.Къасторан хуттург: я
Маь1на : хуьлуш дерг цхьаъ цхьанна т1аьхьа я цхьаназаманчохь кхочушхилар.	Маь1на : цхьана предложени чохь дуьйцуш дерг вукхунна дуьхьлара маьIна долуш хилар.	М аь1на: предложенешна чохьь дуьйцуш дерг хийцалуш хилар я кхочушхила тарлучарах схьаъ къастор.

Дешархошка йоьшуьйту параграф 45.

Классехь дешархошка кхочушдойту шардар 101.

6.1амийнарг т1еч1аг1дар

Классехь дина шардар таллар.

Дешархошка хаттарш, т1едилларш:

-Масатайпана хуьлу чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенешкахь йолу цхьаьнакхеттаран хуттургаш?

- Дийцаоцу хуттургийн xlop тайпанан маь1на. Даладе хуттургийн xlop тайпанна цхьацца масал.

7.Урокан жам1 дар 8. Рефлекси Суна атта хеттарг….. Суна хала хетарг…. Суна хиира ….

9.Ц1ахь бан болх балар

Шардар 102.

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Чолхе-карарчу предложених лаьцна юкъара кхетам. Чолхе-карарчу предложенехь карара хуттургаш а, хуттурган дешнаш а.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Чолхе-карарчу предложених лаьцна кхетам балар.

Коьртачу предложених лаьцна кхетам балар. Т1етухучу предложених лаьцна кхетам балар. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Даймахке болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

Ц1ахь бина болх таллар.

3.Керлачу урокан чулацамах кхетор.

1. Хьехархочо ша доски т1ехь язйо, дешархоша тетрадаш т1ехь язйо xlapa чолхе-карара предложени:

Взводан командиро хаийтира, 1уьйраннат1елатар доладо аьлла.

1. Оцу предложени т1ехь талламаш бар:

Хаттарш а, т1едилларш а:

1. Х1ун тайпа предложени юxlapa: цхьалхе ю я чолхе ю? (Чолхе предложени ю.)

1. Стенах хуур ду иза чолхе предложени хилар? (Цу чолхечу предложени чу йоьду шиъ цхьалхе предложени).

2. Толлур вай хьалхара предложени. Д1аеша иза. Билгалъяха цуьнан коьрга меженаш —• (подпежащи "командиро" ю, сказуеми "хаийтира" ю).

3. Толлур вай шолг1а предложени. (И шолг1а предложени шен д1ах1оттамца билгалза-юьхьан ю, цундела цу чохь цхьаъ бен коьрта меже яц, иза ю сказуеми "доладо").

4. Цу шиннах муьлхачу предложенино муьлхарниг кхетайо? (Шолг1ачу предложенино кхетайо хьалхарниг).

5. Цу шиннах муьлхачу предложени т1ера муьлхачуьнга дала мегар дара хаттар? Х1ун хаттар ду иза? (Хьалхарчу предложени т1ера вукхуьнга ло "Х1ун?" боху хаттар).

6. Муьлхачу даш т1ера луш ду и хаттар? ("Хаийтира" бохучу даш т1ера ло "х1ун?" боху хаттар).

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. Хьехархочо йоьшуьйту 47 параграф т1ера чолхе-карарчу предложенех лаьцна йолу бакъо.

Классехь схьаяздойту шардар 105. Билгалйохуьйту чолхе-карара предложенеш, коьртачарна к1ел цхьа сиз, т1етухучарна к1ел - ши сиз а хьокхуьйтуш.

Шардар таллар. Язйойту йоцца диктант:

ДИКТАНТ

Селхана телевизор чухула кхайкхийра, Къилба-Седа Кавказехь йочанаш хир яц аьлла. Цундела сой, сан доттаг1ий ч1ерий леца вахара. Цхьабосса чукхийссира охашимма м1ерий, амма ч1ераша муьрг ца тухура. Де суьйренга лестира. Тхойшинна дага а ца дог1ура, тхаьшшиъ ц1а маца воьрзур ву. Иштта хаза дара хинан йистехь.

1. Д1аязйинчу диктанта юкъара билгалйохуьйту чолхе-карара предложе­неш, коьртанаш а, т1етухурш а къаста а йойтуш.

5.Рефлекси. Суна атта хеттарг….. Суна хала хетарг…. Суна хиира ….

Ц1ахь бан боях балар.Упр. 106 п.46 47.

Урок № -----------

Терахь ------------------- шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Т1етухучу предложенин грамматически билгалонаш.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1. Т1етуху предложени коьртачунна хьалха а, т1ехьа а, юккъехь а латта йиш йолуш хиларх кхетор. 2. Чолхе-карарчу предложенехь йохкучу запятойх кхетор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болхталлар

1. Хьехархочо хьалххе д1аязйо доскит1еxlapa предложенеш:

Х1оранна а шена дика хуур ду, шен могашалла муха ларъян еза. Физически балхах херадаьллачу дег1ера ницкъ т1етт1а оьшуш хуьлу, цо могашалла эшайо, хан а яцйо.Вай цхьаьнатухуш дерш дуккха а ду, амма цхьана Даймехкан бераш вай хилар вайн лаккхара дозалла ду. Т1едилларш: Схьаязъе. Билгалдаккха xlop чолхечу предложенин тайпа. К1ел сиз хьакха чолхечу предложенина чуйоьлху цхьалхенаш вовшахтосуш болчу синтаксически г1ирсана.

1. Дешархошка хаттарш:

Муьлхачу предложених олу чолхе-карара предложени? Муьлхачух олу коьрта предложени? Муьлхачух олу т1етуху предложени? Муьлха коьрта ши билгало ю чолхе-карарчу предложенин? Ягаръе т1етухучу предложенешца хуьлу карара хуттургаш. Даладе масех хуттурган дош. Царах муьлхачарах хуьлу предпоженехь меже?

3.Керлачу урокан чулацамах кхетор

1. Хьехархочо барта д1а а олуш, дешархоша д1аязйо xlapa предложенеш:

Кху деношкахь тхуна ма-дарра гина, хила ма-еззара йолу йохьалла муха хуьлу. Радиочухула, кхана дог1а дог1ур ду аьлла, хаам бира. Нагахь санна сан г1уллакх хьалххе чекхдолу-кх, со сихонца вухавоьрзур ву.

Т1едилларш: Xlop предпоженехь билгалъяха т1етуху предложенеш. Дийца, муьлха меттиг д1алоцуш ю уьш. коьртачаьрца юьстича.

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. Классехь йоьшу темин бакъо.п. 48 Оцу параграфехь ялийна предложенеш талла а мегар ду.

.Параграфан чаккхенгахь ялийначу схемашца предложенеш х1иттайойту дешархошка.

2. Дешархошка хаттарш: Чолхе-карарчу предложенехь муьлха меггиг д1алоцуш хуьлу т1етухург? Муха къастайо т1етуху предложени коьртачух? 4.шардар 105 Рефлекси. Суна атта хеттарг….. Суна хала хетарг…. Суна хиира ….

Ц1.б.П. 48 упр. 108

Урок № 6

Терахь 10.02.2020 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Т1етухучу предложенин кепаш, церан схемаш. Изложенина кечам: «Дохкояла нана»

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Т1етухучу предложенех лаьцна кхетам т1еч1аг1бар.Уьш бехкаман латтамех къасто 1амор. 1амийна теманаш карлаяха. Оцу вай билгалъяхначу предложенешкахь долу сацаран хьаьркаш дахка хаар т1еч1аг1дар.Карара хуттург хуттурган дашах къасто хаар т1еч1аг1дар. И т1етуху предложенеш предложенин меженех къасто хаар т1еч1аг1дар (нийсачу кхачамах, къастамах, хенан латтамах). 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх талла

Муьлхачу предложених олу чолхе-карара предложени?

Х1ун башхалла ю чолхе-цхьаьнакхеттачу а, чолхе-карарчу а предложенешна юккъехь?

Муьлхачу предложених олу кхачаман т!етуху предложени?

Х1ун тайпа синтаксически г1иpc хуьлу иза коьртачух д1ахуттуш?

Т1етухучу предложенехь меженаш хуьлий лелий и карара хуттургаш?

Изза хаттарш х1иттадо къастаман а, хенан а, т1етухучу предложенех лаьцна.

3.Урокан чулацамах кхетам балар

Керла урок йовзийта мегар ду, хьалхарчу урокашкахь санна, xloкxxy гайтаман г1иpcax пайда а оьцуш:

Нагахь санна уьш гулло-кх, соьга хоуьйтур ахьа.

Нагахь санна уьш гуллахь, соьга хоуьйтур ахьа.

Уьш гуллахь, соьга хоуьйтур ахьа.

Оцу гайтаман г1иpcax пайда оьцуш, дешархой кхетабо I -чу предложенехь бехкаман т1етуху предложени хиларх (чолхе предложени ерриг а талларца).

Цул т1аьхьа хьехархочо дешархойн г1оьнца х1оттайо xlapa тайпатаблица:

Рог1аллин номерш	Т1етухучу предложенийн ц1ераш	Синтаксически г1ирсаш	Предложенехь меже хилар- цахилар
1.	Герггарчу нийсачу кхачаман т1етухург	Карара х1уттургаш: бохуш, аьлла	Ца хуьлу
		Хуттурган дешнаш: мила, х1ун, муха и.д1. кх.	Хуьлу
2.	Къастаман т1етухург	Карара хуттургаш: бохуш, аьлла	Ца хуьлу
3.	Хенан т1етухург	Хуттурган дешнаш: мел, мосазза	Хуьлу

Хьехархочо текст йоьшу.

Дохкояла, нана

Бер д1а а дижийна, нана д1аяхна. Мел шек доцуш 1уьллу иза мерзачу набарх.

Там хир барий техьа цунна нана йоцчу кхечуьнгара? Х1ан-х1а, Иза цуьнан нана ю: дуьненан марзо, б1аьрган серло, деган йовхо. Иштта беран марзонах йоьллачу нанна а синтем ца хуьлу бер дуьзна а, деладелла а ца хилча. Мосазза мерзачу набарх юьйлуш, шен г1ийлачу узамца охьадижийна цо иза.

Нагахь и сиркхо хилча, г1айг1анах кийра бузий, ойланна г1елло нана. Дагарадолий техьа нанна бер цкъа а? Х1ан-х1а. Иза дицдина цхьа минот а ца йоьду цуьнан. Ша мел сиха, юькъачу г1овг1анашкахь ялларх, беран аз кхочу ненан лере, мел генахь хиларх.

И шен бер д1а а тесна, лелалур ярий техьа нана? Мичара! Берах ца ялан пхьид йиъна, боху, нанас. Иза нийса ду. Бер – ненан сих са хуттуш, дагца дог нисдеш, б1аьр-нуьрца нур кхоллалуш, цуьнан ц1ийх схьадаьлла ма ду. Шен дег1ан са а берал мерза хир дац нанна. Нанна бер хаза г1ан санна деза ду. И доккха хиларе сатуьйсуш, багара церг ларъеш, ткъа дуьххьара и карийча мел хаза кхаъ кхочу нене.

– Алахь, сан хазаниг, — бохуш, доьлучу дагца нанас берана 1амабо шен халкъан сийлахь мотт. Ткъа хуьлийла

юй къинхетам байна нана. Х1ан-х1а. Нана, беро ша дуьххьар дуьненчу долуш, шена хуучу маттахь шега гlo дехнарг ю. Цундела нанна беран марзо йоккха ю дуьненан массо исбаьхьаллел.

Иштта деза бер дижийна, нана д1аяхна-кх. Х1ун ду нанас лелориг?

Майрачунна оьг1азъяхарх, х1ун къуьйсу ахь бераца? Хаалахь: хьан оьг1азаллех берриге бохам берана хуьлий. Шен дег1е куьг кхаччалц, декъаза де лелош; ша х1ума хаъал хилча «нана» боху дош дицделла: хьуна т1едан даго да дуьтуш лелар ду хьуна иза. Ткъа къа дац цуьнан, дуьненахь нана боху дош ала йиш йоцуш кхиа доьлча?

Диц ма де: бер д1а а дижийна, хьо д1аяха хьалаг1оттуш, беран ц1еххьана мохь баьлла, цо хьайх катохар.

– Хьоьха яьлла 1елур юй техьа? – бохуш, ахь яьхначу обанийн тача х1инца а данза ду беран юьхь т1ера.

Дохкояла, нана, хьайн бер самадалале. Мел холча х1уттур ду иза, ша сама ма-даьлла, хьо юххехь ца гахь.

Къа ца хета хьуна, чоь ма-ю д1асахьожуш, хьоькхучу маьхьарца массо орцах ваьккхина, хьо т1еялаяр доьхуш, холча х1утту долчу цунах.

Дохкояла, нана: г1енах, самах хьо лоьхуш, синтем байна хьийза долчу цу хьайн беран къа хьаьрчарий техьа хьох.

Дохкояла, нана, хьайн дилхан дог дашадай, къинхетам, безам цунна чохь гулбай, хьайн дахарехь ахь дендолчу массо диканал, и самадалале, хьо цунна гар ду.

Дитахь, х1ай нана, ца къийсича мега дерш, царах хьуна, я нахана цуьрриг хила пайда бац, нагахь да-нана дезна, уьш ахь лийринехь, хьо езийта хаалахь, хьайн жимчу к1орнийна.

Дохкояла, сихха, берах ма къаста! 408 дош) (I. Юсупов)

Хьесап:

1. Бер дижийна д1аяхна нана.

2. Нанна бер ч1ог1а деза ду.

3Д1аяккха оьг1азло хьайн даг чуьра, х1ай, къинхетаме нана!

4. Хьайн жимчу беран дуьхьа дохкояла, нана!

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

Рефлекси. Суна атта хеттарг….. Суна хала хетарг…. Суна хиира …. Ц1.б.П. 48 упр. 108 (изложени чекхъяккха)

Урок № 7 Терахь 17.02.2020 шо Хьехархо: Дончарова Ремиса Андыевна Нохчийн литература 11- г1а «А» класс Хьехарсахьтан ц1е: Изложенина язъяр «Дохкояла нана» Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Дозуш долу къамел кхиор. Предложенеш нийса язъян хаар. Йоза ц1ена хилар. Сацаран хьаьркаш нийса х1иттор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Доьзале болу безам ч1аг1бар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, текст

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран МУР

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яр

1 Доьзал муха хила беза? Ден, нени муха ларам хила беза?

111 Керала коьчал йовзийтар. Яханчу урокехь ешначу текст т1ехь болх бар.

Дохкояла, нана

Бер д1а а дижийна, нана д1аяхна. Мел шек доцуш 1уьллу иза мерзачу набарх.

Там хир барий техьа цунна нана йоцчу кхечуьнгара? Х1ан-х1а, Иза цуьнан нана ю: дуьненан марзо, б1аьрган серло, деган йовхо. Иштта беран марзонах йоьллачу нанна а синтем ца хуьлу бер дуьзна а, деладелла а ца хилча. Мосазза мерзачу набарх юьйлуш, шен г1ийлачу узамца охьадижийна цо иза.

Нагахь и сиркхо хилча, г1айг1анах кийра бузий, ойланна г1елло нана. Дагарадолий техьа нанна бер цкъа а? Х1ан-х1а. Иза дицдина цхьа минот а ца йоьду цуьнан. Ша мел сиха, юькъачу г1овг1анашкахь ялларх, беран аз кхочу ненан лере, мел генахь хиларх.

И шен бер д1а а тесна, лелалур ярий техьа нана? Мичара! Берах ца ялан пхьид йиъна, боху, нанас. Иза нийса ду. Бер – ненан сих са хуттуш, дагца дог нисдеш, б1аьр-нуьрца нур кхоллалуш, цуьнан ц1ийх схьадаьлла ма ду. Шен дег1ан са а берал мерза хир дац нанна. Нанна бер хаза г1ан санна деза ду. И доккха хиларе сатуьйсуш, багара церг ларъеш, ткъа дуьххьара и карийча мел хаза кхаъ кхочу нене.

– Алахь, сан хазаниг, — бохуш, доьлучу дагца нанас берана 1амабо шен халкъан сийлахь мотт. Ткъа хуьлийла

юй къинхетам байна нана. Х1ан-х1а. Нана, беро ша дуьххьар дуьненчу долуш, шена хуучу маттахь шега гlo дехнарг ю. Цундела нанна беран марзо йоккха ю дуьненан массо исбаьхьаллел.

Иштта деза бер дижийна, нана д1аяхна-кх. Х1ун ду нанас лелориг?

Майрачунна оьг1азъяхарх, х1ун къуьйсу ахь бераца? Хаалахь: хьан оьг1азаллех берриге бохам берана хуьлий. Шен дег1е куьг кхаччалц, декъаза де лелош; ша х1ума хаъал хилча «нана» боху дош дицделла: хьуна т1едан даго да дуьтуш лелар ду хьуна иза. Ткъа къа дац цуьнан, дуьненахь нана боху дош ала йиш йоцуш кхиа доьлча?

Диц ма де: бер д1а а дижийна, хьо д1аяха хьалаг1оттуш, беран ц1еххьана мохь баьлла, цо хьайх катохар.

– Хьоьха яьлла 1елур юй техьа? – бохуш, ахь яьхначу обанийн тача х1инца а данза ду беран юьхь т1ера.

Дохкояла, нана, хьайн бер самадалале. Мел холча х1уттур ду иза, ша сама ма-даьлла, хьо юххехь ца гахь.

Къа ца хета хьуна, чоь ма-ю д1асахьожуш, хьоькхучу маьхьарца массо орцах ваьккхина, хьо т1еялаяр доьхуш, холча х1утту долчу цунах.

Дохкояла, нана: г1енах, самах хьо лоьхуш, синтем байна хьийза долчу цу хьайн беран къа хьаьрчарий техьа хьох.

Дохкояла, нана, хьайн дилхан дог дашадай, къинхетам, безам цунна чохь гулбай, хьайн дахарехь ахь дендолчу массо диканал, и самадалале, хьо цунна гар ду.

Дитахь, х1ай нана, ца къийсича мега дерш, царах хьуна, я нахана цуьрриг хила пайда бац, нагахь да-нана дезна, уьш ахь лийринехь, хьо езийта хаалахь, хьайн жимчу к1орнийна.

Дохкояла, сихха, берах ма къаста! 408 дош) (I. Юсупов)

Хьесап:

1. Бер дижийна д1аяхна нана.

2. Нанна бер ч1ог1а деза ду.

3Д1аяккха оьг1азло хьайн даг чуьра, х1ай, къинхетаме нана!

4. Хьайн жимчу беран дуьхьа дохкояла, нана!

1V.1амийнарг т1еч1аг1дар.

2-3 дешархочо схьаюьйцу

Билгалайоху юкъара диканиш, ледарнаш

Г1алаташ нисдо.

V. Жам1 дар.( хьалхарчу урокехь кехаташ т1ехь бина болх , шолг1ачу урокехь

талла а теллина тетрадаш т1е д1аязйо)

V1. Рефлекси

-1 Суна атта хеттарг…..

-2 Суна хала хеттарг….

-3 Суна хиира ……. V11.Ц1ахь бан болх Бакъонаш карлаяха

Урок № ----------------

Терахь ----------------------

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна Нохчийн мотт 6- г1а класс. Хьехарсахьтан ц1е: Талламан диктант: «Нанас ца вина ваша»

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) Дозуш долу къамел кхиор.

Изложенин чулацам буьззина д1аяздар 1амадар.

3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам к1аргбар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур (1алам муха лардан деза кластер вовшахтасар)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

1ΙΙ. Текст д1аязйо. Нанас ца вина ваша

Теркаца шога г1ум г1аттош чехка хьекха белира мох, т1етуьйхира дог1а. Тог1е чухула д1асадаьржина уьстаг1ий цхьана къепе дерзо вуьйлира 1ела.

Цуьнан б1аьрг кхийтира Теркан кегийчу г1айрешна т1ехь д1асадаьржина жа гулдан г1ертачу шен доттаг1чух Федорах. Йочано десточу хе жа х1аллакдаран кхерам кхуллура.

– Доттаг1 кхерамехь ву, йиш яц цунна г1o ца дича, – делира 1елин багах…

1елин eкхна юьхь, ткъес тоьхна марха санна, хийцира коьртехь кхоллаеллачу шатайпанчу, ойлано.

Дика ладоьг1ча, шийла мохь кхечира лере:

– Г1о дейша, г1о дейша! – дара схьахезаш.

Теркан йоккхачу оьзигна лахахьо д1ахьаьжча, халла къестара хиэ хьийзош долу цхьа г1аларт.

Дикка нека динчул т1аьхьа, 1елина шера къаьстира цхьана гоьргах тасавелла, хи буха ца ваха г1ерташ воллу Федор. Дуккха а х1аваъ чу а оьзна, шен хаьнт1ера схьадаьккхина урс а карахь, сихха хи буха таь1ира. Когах хьаьрчина бой уьрсаца хеда а йина, доттаг1 парг1атваьккхира.

Г1елвелла, меттах ца хьовш дикка 1иллира и шиъ Теркан йисттехь, сийначу бай т1ехь. Эххар а дог1а сецира. Гучубелира дашо малх. Цуьнан йовхачу з1аьнарша хьаьстина хьалаг1еттира ши доттаг1.

– Нанас цаварх а хуьлуш хилла-кх ши ваша, – элира Федора, 1елина мара а кхеташ.

– Бакъду иза, т1еч1аг1дира вукхо. Хазахетар совдаьлла, самукъане йогура церан яххьаш. (181 дош) 1азим Юсупов)

ΙV Грамматически т1едиллар.

1.Ц1ерметдешнаш билгалдаха.

V Жам1 дар

V1 Рефлексия

Суна атта хеттарг…..

Суна хала хеттарг….

Суна хиира …

V11.Ц1ахь бан болх

Ц1ерметдош карладаккхар.

Урок № 7

Терахь 2.03.2020 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Т1ет1уху предложени а, цуьнан карчамаш а.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1. Т1етуху предложени коьртачунна хьалха а, т1ехьа а, юккъехь а латта йиш йолуш хиларх кхетор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх таллар Маса кепара ду подлежащи, сказуеми? Муха хуьлу т1етуху предложенеш?

1. Хьехархочо хьалххе д1аязйо доски т1е xlapa предложенеш:

1. Х1усаман 1одика а йина, тхо новкъадевлира.Новкьадевлира - хандешан цхьалхе сказуеми.Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош.)

2. Гурахь суьйренаш шийла хуьлу.Шийла хуьлу - ц1еран х1оттаман сказуеми.Суьйренаш - грамматически подлежащи  (ц1ердош).

3. Т1ехволучо сихха кехат схьакховдийра.Схьакховдийра - хандешан цхьалхе сказуеми.Т1ехволучо - логически подлежащи (лааме причасти).

4. Сан йишина г1алахь деша лаьара.Деша лаьара - хандешан х1оттаман сказуеми.Йишина - логически подлежащи.

5. Тхо хьовсур ду аш доьг1начу синтаршка.Хьовсур ду - хандешан цхьалхе сказуеми (хандешан йог1у хан).Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош).

1. Малхо серладаьккхина дуьне.Малхо - ц1ердош.

2. Вай вешан ц1ахь ду.Вай - ц1ерметдош.

3. Цу тобанах цхьаъ д1акъаьстира.Цхьаъ - терахьдош

4. Воккханиг берашна хьехар деш вара.Воккханиг - (лааме билгалдош.)

5. Чувеънарг оьг1азе вара.Чувеънарг- (лааме причасти.)

6. Ура геннахь а хезаш дара.Ура - айдардош (ц1ердешан маь1нехь и хилахь.)

7. Дешар-серло, цадешар-бода.Дешар, цадешар - масдарш.

9. Эхь-бехк лардар  оьздангалла ю.

Эхь-бехк лардар - подлежащи, цхьана мехаллица, цхьа маь1на а долуш, цхьаьнакхеттачу дешнех а хуьлу подлежащи. Цунах х1оттаман подлежащи олу.

.3.Керлачу урокан чулацамах кхетор

1. Хьехархочо барта д1а а олуш, дешархоша д1аязйо xlapa предложенеш:

Кху деношкахь тхуна ма-дарра гина, хила ма-еззара йолу йохьалла муха хуьлу. Радиочухула, кхана дог1а дог1ур ду аьлла, хаам бира. Нагахь санна сан г1уллакх хьалххе чекхдолу-кх, со сихонца вухавоьрзур ву.

Т1едилларш: Xlop предпоженехь билгалъяха т1етуху предложенеш. Дийца, муьлха меттиг д1алоцуш ю уьш. коьртачаьрца юьстича.

. Дада тахана мангала ца ваханера, х1унда аьлча иза хьошалг1а кхайкхина вара.

Барт хилира кегийрхойн, доккхачу маьждигехь цхьанакхетар ду аьлла.

Ша дуьйцург шена гинарг ду бохуш,  дуйнаш буура цо.

Т1аккха дийцира цо, и г1алат муха нисдан деза

Юьртахь дуьйцуш дара, Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш.  

Юьртахь дуьйцуш дара,  (коьрта предложени) Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш. (т1етуху предложени, бохуш –карара хуттург) 4.1амийнарг т1еч1аг1дар

--- Тхуна, тхаьш т1елаьцна болх, чекхбаккхалур бу аьлла, хета.(т1етуху предложени юккъехь ю, и запятойца къастайо)

--- Шен еррига а к1оргаллица гучуделира суна, со мел т1аьхьависина.

\

--- Нагахь хьо юьрта баба йолчу водахь, со а вог1ур ву хьоьца.

 

Т1аккха цунна дагадеара, (х1ун?)  шен кхана мангала  ваха дезар.

Йоза ца хаьа аьлла, со школе д1а ца ийцира-кх деша. Х1ун бахьана долуш?

Г1аларчу девеше, деша вог1у аьлла, хаам бира нанас.

Латтамийн т1етуху предложенеш екъало х1окху тайпанашка:

хенан, даран-суьртан, бахьанин, 1алашонан, бехкаман т1етухучу предложенешка.

Коьртачех уьш д1ахутту  мел, мосазза  бохучу хуттурган дешнаша.Масала:

- Хьехархочо кечам мел бойту, шена  нохчийн  мотт караберзо г1ертара  йо1.(коьрта пр.)

- Дийнна раьг1наш х1уьттура (коьрта пр.), 1аьржачу х1ордо букъ моссаза (хуттург) саттабо.

- Заза даьккхинчул т1аьхьа, г1а доккхуш дара 1ежийн,кхорийни дитташ.  г1а доккхуш дара маца?  заза даьккхинчул т1аьхьа(хенан латтам бу)

5. Урокан жам1 дар

- Ша суьйранна балхара ц1а мосазза (хутт. дош) вог1у а, хьалха нана йолчу воьдура к1ант.(коьрта пр.)

- Даймахках лаьцна  цо мел (хутт. дош) дуьйцу а, ца к1ордош ладоьг1ура воккхачу стага.(коьрта пр.)

- Кица ду вай нохчийн (коьрта пр.), дитт орамаша латтадо, стаг уьйраша латтаво бохуш.(хутт. ю)

- Ахьмаде лулахочо  х1инцца дийцинера (коьрта пр.), шайн юьрта жима лор яийтина аьлла.(хутт.ю)

хуттургаш: бохуш, аьлла

хуттургийн дешнаш: мел,  муха, мосазза, маца.--- Олдам шайн куьпахь а г1араваьллера, гуттар а ойланаш еш , г1ийла ву бохуш. Муха?(Даран суьртан т1етуху предложени).

--- Мохо, и бун кху йист йоцчу арахула д1асахьур ю аьлла, хоьтуьйтура.. (Даран суьртан т1етуху предложени).

7 Рефлекси.

Суна атта хеттарг…..

Суна хала хетарг….

Суна хиира ….

8 Ц1.б.П. 48 упр. 108

Урок № 7

Терахь 2.03.2020 шо.

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Т1ет1уху предложени а, цуьнан карчамаш а.

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1. Т1етуху предложени коьртачунна хьалха а, т1ехьа а, юккъехь а латта йиш йолуш хиларх кхетор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) 1аламе болу безам кхиор. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх таллар Маса кепара ду подлежащи, сказуеми? Муха хуьлу т1етуху предложенеш?

1. Хьехархочо хьалххе д1аязйо доски т1е xlapa предложенеш:

1. Х1усаман 1одика а йина, тхо новкъадевлира.Новкьадевлира - хандешан цхьалхе сказуеми.Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош.)

2. Гурахь суьйренаш шийла хуьлу.Шийла хуьлу - ц1еран х1оттаман сказуеми.Суьйренаш - грамматически подлежащи  (ц1ердош).

3. Т1ехволучо сихха кехат схьакховдийра.Схьакховдийра - хандешан цхьалхе сказуеми.Т1ехволучо - логически подлежащи (лааме причасти).

4. Сан йишина г1алахь деша лаьара.Деша лаьара - хандешан х1оттаман сказуеми.Йишина - логически подлежащи.

5. Тхо хьовсур ду аш доьг1начу синтаршка.Хьовсур ду - хандешан цхьалхе сказуеми (хандешан йог1у хан).Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош).

1. Малхо серладаьккхина дуьне.Малхо - ц1ердош.

2. Вай вешан ц1ахь ду.Вай - ц1ерметдош.

3. Цу тобанах цхьаъ д1акъаьстира.Цхьаъ - терахьдош

4. Воккханиг берашна хьехар деш вара.Воккханиг - (лааме билгалдош.)

5. Чувеънарг оьг1азе вара.Чувеънарг- (лааме причасти.)

6. Ура геннахь а хезаш дара.Ура - айдардош (ц1ердешан маь1нехь и хилахь.)

7. Дешар-серло, цадешар-бода.Дешар, цадешар - масдарш.

9. Эхь-бехк лардар  оьздангалла ю.

Эхь-бехк лардар - подлежащи, цхьана мехаллица, цхьа маь1на а долуш, цхьаьнакхеттачу дешнех а хуьлу подлежащи. Цунах х1оттаман подлежащи олу.

.3.Керлачу урокан чулацамах кхетор

1. Хьехархочо барта д1а а олуш, дешархоша д1аязйо xlapa предложенеш:

Кху деношкахь тхуна ма-дарра гина, хила ма-еззара йолу йохьалла муха хуьлу. Радиочухула, кхана дог1а дог1ур ду аьлла, хаам бира. Нагахь санна сан г1уллакх хьалххе чекхдолу-кх, со сихонца вухавоьрзур ву.

Т1едилларш: Xlop предпоженехь билгалъяха т1етуху предложенеш. Дийца, муьлха меттиг д1алоцуш ю уьш. коьртачаьрца юьстича.

. Дада тахана мангала ца ваханера, х1унда аьлча иза хьошалг1а кхайкхина вара.

Барт хилира кегийрхойн, доккхачу маьждигехь цхьанакхетар ду аьлла.

Ша дуьйцург шена гинарг ду бохуш,  дуйнаш буура цо.

Т1аккха дийцира цо, и г1алат муха нисдан деза

Юьртахь дуьйцуш дара, Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш.  

Юьртахь дуьйцуш дара,  (коьрта предложени) Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш. (т1етуху предложени, бохуш –карара хуттург) 4.1амийнарг т1еч1аг1дар

--- Тхуна, тхаьш т1елаьцна болх, чекхбаккхалур бу аьлла, хета.(т1етуху предложени юккъехь ю, и запятойца къастайо)

--- Шен еррига а к1оргаллица гучуделира суна, со мел т1аьхьависина.

\

--- Нагахь хьо юьрта баба йолчу водахь, со а вог1ур ву хьоьца.

 

Т1аккха цунна дагадеара, (х1ун?)  шен кхана мангала  ваха дезар.

Йоза ца хаьа аьлла, со школе д1а ца ийцира-кх деша. Х1ун бахьана долуш?

Г1аларчу девеше, деша вог1у аьлла, хаам бира нанас.

Латтамийн т1етуху предложенеш екъало х1окху тайпанашка:

хенан, даран-суьртан, бахьанин, 1алашонан, бехкаман т1етухучу предложенешка.

Коьртачех уьш д1ахутту  мел, мосазза  бохучу хуттурган дешнаша.Масала:

- Хьехархочо кечам мел бойту, шена  нохчийн  мотт караберзо г1ертара  йо1.(коьрта пр.)

- Дийнна раьг1наш х1уьттура (коьрта пр.), 1аьржачу х1ордо букъ моссаза (хуттург) саттабо.

- Заза даьккхинчул т1аьхьа, г1а доккхуш дара 1ежийн,кхорийни дитташ.  г1а доккхуш дара маца?  заза даьккхинчул т1аьхьа(хенан латтам бу)

5. Урокан жам1 дар

- Ша суьйранна балхара ц1а мосазза (хутт. дош) вог1у а, хьалха нана йолчу воьдура к1ант.(коьрта пр.)

- Даймахках лаьцна  цо мел (хутт. дош) дуьйцу а, ца к1ордош ладоьг1ура воккхачу стага.(коьрта пр.)

- Кица ду вай нохчийн (коьрта пр.), дитт орамаша латтадо, стаг уьйраша латтаво бохуш.(хутт. ю)

- Ахьмаде лулахочо  х1инцца дийцинера (коьрта пр.), шайн юьрта жима лор яийтина аьлла.(хутт.ю)

хуттургаш: бохуш, аьлла

хуттургийн дешнаш: мел,  муха, мосазза, маца.--- Олдам шайн куьпахь а г1араваьллера, гуттар а ойланаш еш , г1ийла ву бохуш. Муха?(Даран суьртан т1етуху предложени).

--- Мохо, и бун кху йист йоцчу арахула д1асахьур ю аьлла, хоьтуьйтура.. (Даран суьртан т1етуху предложени).

7 Рефлекси.

Суна атта хеттарг…..

Суна хала хетарг….

Суна хиира ….

8 Ц1.б.П. 48 упр. 108

Урок № -----------

Терахь _______________________

Хьехархо: Дончарова Ремиса Андиевна

Нохчийн мотт 11 -г1а класс.

Хьехарсахьтан ц1е: Шина я масех т1етуху предложенешца чолхе –карара предложенеш

Хьехарсахьтан 1алашо: 1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар. 2) Кхиоран (развив.) 1. Даран суьртан т1етухучу предложенех лаьцна кхетам балар.

2. Уьш даран суьртан латтамех къасто 1амор. 3) Кхетам-кхиоран (воспит.) Нене болу безам к1аргбар. Хьехарсахьтан г1ирс: компьютер, учебник, сурташ.

Урок д1аяхьар.

Ι.Догдаийтаран мур(Х1етал-металш)

ΙΙ.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур

2.Ц1ахь бина болх таллар Маса кепара ду подлежащи, сказуеми? Муха хуьлу т1етуху предложенеш?

1. Хьехархочо хьалххе д1аязйо доски т1е xlapa предложенеш:

1. Х1усаман 1одика а йина, тхо новкъадевлира.Новкьадевлира - хандешан цхьалхе сказуеми.Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош.)

2. Гурахь суьйренаш шийла хуьлу.Шийла хуьлу - ц1еран х1оттаман сказуеми.Суьйренаш - грамматически подлежащи  (ц1ердош).

3. Т1ехволучо сихха кехат схьакховдийра.Схьакховдийра - хандешан цхьалхе сказуеми.Т1ехволучо - логически подлежащи (лааме причасти).

4. Сан йишина г1алахь деша лаьара.Деша лаьара - хандешан х1оттаман сказуеми.Йишина - логически подлежащи.

5. Тхо хьовсур ду аш доьг1начу синтаршка.Хьовсур ду - хандешан цхьалхе сказуеми (хандешан йог1у хан).Тхо - грамматически подлежащи (ц1ерметдош).

1. Малхо серладаьккхина дуьне.Малхо - ц1ердош.

2. Вай вешан ц1ахь ду.Вай - ц1ерметдош.

3. Цу тобанах цхьаъ д1акъаьстира.Цхьаъ - терахьдош

4. Воккханиг берашна хьехар деш вара.Воккханиг - (лааме билгалдош.)

5. Чувеънарг оьг1азе вара.Чувеънарг- (лааме причасти.)

6. Ура геннахь а хезаш дара.Ура - айдардош (ц1ердешан маь1нехь и хилахь.)

7. Дешар-серло, цадешар-бода.Дешар, цадешар - масдарш.

9. Эхь-бехк лардар  оьздангалла ю.

Эхь-бехк лардар - подлежащи, цхьана мехаллица, цхьа маь1на а долуш, цхьаьнакхеттачу дешнех а хуьлу подлежащи. Цунах х1оттаман подлежащи олу.

.3.Керлачу урокан чулацамах кхетор

Цхьаннал сов т1етуху предложенеш юкъайог1учу чолхечу предложених маех т1етухучуьнца йолу чолхе предложении олу.

Чолхе- карарчу предложенешкахь т1етуху предложенеш тайп-тайпана хуьлу:

1. Цхьанакарара

2. Цхьанатайпанара

3. Цхьанатайпанара йоцу

4. Хьалха-т1аьхьаллин карара,

5. Ийна

Юьртахь дуьйцуш дара, Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш.  

Юьртахь дуьйцуш дара,  (коьрта предложени) Ахьмада к1анта толам баьккхина  бохуш. (т1етуху предложени, бохуш –карара хуттург) 4.1амийнарг т1еч1аг1дар

--- Тхуна, тхаьш т1елаьцна болх, чекхбаккхалур бу аьлла, хета.(т1етуху предложени юккъехь ю, и запятойца къастайо)

--- Шен еррига а к1оргаллица гучуделира суна, со мел т1аьхьависина.

\

--- Нагахь хьо юьрта баба йолчу водахь, со а вог1ур ву хьоьца.

 

Т1аккха цунна дагадеара, (х1ун?)  шен кхана мангала  ваха дезар.

Йоза ца хаьа аьлла, со школе д1а ца ийцира-кх деша. Х1ун бахьана долуш?

Г1аларчу девеше, деша вог1у аьлла, хаам бира нанас.

Латтамийн т1етуху предложенеш екъало х1окху тайпанашка:

хенан, даран-суьртан, бахьанин, 1алашонан, бехкаман т1етухучу предложенешка.

Коьртачех уьш д1ахутту  мел, мосазза  бохучу хуттурган дешнаша.Масала:

- Хьехархочо кечам мел бойту, шена  нохчийн  мотт караберзо г1ертара  йо1.(коьрта пр.)

- Дийнна раьг1наш х1уьттура (коьрта пр.), 1аьржачу х1ордо букъ моссаза (хуттург) саттабо.

- Заза даьккхинчул т1аьхьа, г1а доккхуш дара 1ежийн,кхорийни дитташ.  г1а доккхуш дара маца?  заза даьккхинчул т1аьхьа(хенан латтам бу)

5. Урокан жам1 дар

- Ша суьйранна балхара ц1а мосазза (хутт. дош) вог1у а, хьалха нана йолчу воьдура к1ант.(коьрта пр.)

- Даймахках лаьцна  цо мел (хутт. дош) дуьйцу а, ца к1ордош ладоьг1ура воккхачу стага.(коьрта пр.)

- Кица ду вай нохчийн (коьрта пр.), дитт орамаша латтадо, стаг уьйраша латтаво бохуш.(хутт. ю)

- Ахьмаде лулахочо  х1инцца дийцинера (коьрта пр.), шайн юьрта жима лор яийтина аьлла.(хутт.ю)

хуттургаш: бохуш, аьлла

хуттургийн дешнаш: мел,  муха, мосазза, маца.--- Олдам шайн куьпахь а г1араваьллера, гуттар а ойланаш еш , г1ийла ву бохуш. Муха?(Даран суьртан т1етуху предложени).

--- Мохо, и бун кху йист йоцчу арахула д1асахьур ю аьлла, хоьтуьйтура.. (Даран суьртан т1етуху предложени).

7 Рефлекси.

Суна атта хеттарг…..

Суна хала хетарг….

Суна хиира ….

8 Ц1.б.П. 48 упр. 117

Урокан чулацам:Шина я масех т1етуху предложенешца чолхе-карара предложенеш.

Урокан Iалашо; 1. Даран суьртан т1етухучу предложенех лаьцна кхетам балар.

2. Уьш даран суьртан латтамех къасто 1амор. Даймахке болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3.Т1етухучу предложенех лаьцна 1амийнарг карладаккхар

Дешархошка х1иттадо чолхе-карарчу предложенех лаьцна хаттарш:

Муьлхачу предложенех олу чолхе-карара предложени?

Х1ун башхалла ю чолхе-цхьаьнакхеттачуй, чолхе-карарчуй предложенешна юккъехь?

Х1ун билгалонаш ю т1етухучу предложенийн?

4.Керлачуурокан чулацамах кхетор

Йоьшуьйту учебник т1ера параграф 51.

Кхочушдойту шардар 116.

5.Довзийтинарг т1еч1аг1дар:

1.Сарахь хьо тхоьга вог1ий, хьо артистийн концерте хьажа луушхуьлий, вайшиъ тховса театре г1ур ву.(цхьанатайпара т1етуху предложенеш карае)

2.Сан Даймохк массарел хаза» жима сочинении язъе, юкъаялае т1етуху предложенеш.

6. Урокан жам! дар

7.Рефлекси.

8. Ц1ахь бан боях балар

Шардар 117.п. 51

Урокан чулацам:Цхьанакарара т1етуху предложенеш.

Урокан Iалашо; 1. Даран суьртан т1етухучу предложенех лаьцна кхетам балар 2. Уьш даран суьртан латтамех къасто 1амор. Даймахке болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3.Т1етухучу предложенех лаьцна 1амийнарг карладаккхар

Дешархошка х1иттадо чолхе-карарчу предложенех лаьцна хаттарш:

Муьлхачу предложенех олу чолхе-карара предложени?

Х1ун башхалла ю чолхе-цхьаьнакхеттачуй, чолхе-карарчуй предложенешна юккъехь?

Х1ун билгалонаш ю т1етухучу предложенийн?

4.Керлачу урокан чулацамах кхетор

Йоьшуьйту учебник т1ера параграф 52.

Кхочушдойту шардар 118.

5. Урокан жам1 дар

6.Рефлекси.

7. Ц1ахь бан боях балар

Шардар 119.п. 52

Урокан чулацам: Хьалха-т1аьхьаллин т1етуху предложенеш.

Урокан Iалашо: 1. Хьалха т1аьхьаллин т1етухучу предпоженийх лаьцна хаарш таллар.

Г1иллакх кхиор.

Урок д1аяхьар

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар

т1етухучу предложенин бакъо йийцийтар.

3.Керлачу урокан чулацамах кхетар

1. Д1ауллу гайтаман г!ирс.

Аса плащ т1еюьхийра-х1унда аьлча дог1а долалеллера.

х1унда?

Аса плащ т1еюьхийра, -х1унда аьлча дог1адоладарна.

Билгалъяккха чолхе-карара предложени

Бакъо йоьшуьйту.п. 53

Классехь кхочушдойту 120-г1a шардар.

Упражнени толлу.

4.Дозуш долу къамел кхиор.

«Г1иллакх-оьздангалла» жима сочинении язъяр, юкъаялае т1етуху предложенеш

4.Рефлекси.Урокан жам1 дар

Ц1ахь бан болх бар

Шардар 121.п. 53

Урокан чулацам: Ийна чолхе предложенеш а, къамелан мур а.

Урокан Iалашо:1. Ийна чолхечу предложенех лаьцна юкъара кхетам балар.

Чолхе-цхьаьнакхетта предложенеш карлаяхар.1аламе болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.. Ц1ахь карлаяха еллачу цхьалхечу предложенех лаьцна болу кхетам таллар 1алашо йолуш,дешархошка бойту xlapa тайпа йозанан болх:

а) Д1аязъе предложенеш, чаккхенгахь оьшуш долу хьаьркаш а дохкуш (лахара кхо предложени хьехархочо доски т1е хьалххе д1аязйо я барта классехь д1айоылу):

Ирча ю ткъа дешин духар дуьйхина гуьйре можачу г1аша биллина куз дитташна к1ел 1уьллу мел хаза ю гуьйренан беш.

Хаттарш:

Маса предложенех лаьтта язйина текст? Х1ун хьаьркаш дехкина церан чаккхенашка? Х1ун тайпа ю xlop предложени?

И предложенеш цхъалхе хилар ч1аг1де.

(И ч1аг1дар нийса хир ду, нагахь санна дешархоша xlop предложенехь йолу коьрта меженаш билгалъяхахь).

3. Урокан керлачу чулацаман кхетам балар

А). Дешархошка д1аязйойту цхьаъ цхьалхе а, важа чолхе а ши предложени:

Селхана дог1а деара.Тахана малх хьаьжна, ткъа цо аренаш якъо йолийна.

Б). Дешархошна т1едуьллу xlop предложенехь коьрта меженаш билгалъяхар.

В). Билгалйоккхуьйту шина а предложенина юкъара башхалла (и башхалла хир ю:

а) цхьалхечу предложенехь цхьа подлежащи, цхьа сказуеми хилар, ткъа чолхечун ши подлежащи, ши сказуеми хилар;

аь) чолхе предложени шина цхьалхечух кхоллаелла хилар).

Г)Дешархошка хаттарш:

Муьлхачу предложених олу цхьалхе предложени? Муьлхачу предложених олу чолхе предложени?

Д)п. 54

4. 1амийнарг т1еч1аг1дар.

З). 122 шардарера хьалхара т1едиллар дешархошка классехь кхочушдойту (интонацица кхоллаелла чолхе предложенеш схьаязъяр).

5.Рефлекси. Ц1ахь бан болх.

Шардар 123.п. 54

Урокан чулацам: Хуттургаш йоцу предложенешкахь ц1оьмалг, ц1оьмалгаца т1адам.

Урокан Iалашо: 1. Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенех лаьцна юкъара кхетам балар.

Чолхе-цхьаьнакхетта предложенеш карлалхар.

Чолхе-карара предложенеш карлаяхар.1аламе болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3.Чолхе-цхьаьнакхетта предложенеш карлаяхар

Дешархошка хаттарш:

Муьлжачу чолхечу предложених олу чолхе-цхьаьнакхетта предложени? (И хаттар деллачул т1аьхьа дешархошка ешийта мегар ду цу бакъонах лаьцна йолу параграф.

Муьлхачу синтаксически г1ирсашца цхьаьнакхета чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенешна юкъайог1у цхьалхенаш? Даладе масалш.

Муьлхачу чолхечу предложених олу чолхе-карара предложени? (И хаттар деллачул т1аьхьа дешархошка ешийта мегар ду цу бакъонах лаьцна йолу параграф).

Муьлхачу синтаксически г1ирсаца д1ахоттало коьртачарах т1етуху предложенеш?

4.Керлачу урокан чулацамах кхетам балар

Тахана вай 1амо йолчу темин ц1е ю «Хуттургаш йоцу предложенешкахь ц1оьмалг, ц1оьмалгаца т1адам»

Оцу темина лерина йолу 55 параграф йоьшуьйту, кхета а еш.

Йоьшуьйту темица йог1уш йолу 125 упражнени. Билгалъяьккхина хуттургаш йоцу чолхе предложени д1а а язйойтуш, кхочушйо и упражнени

5.1амийнаргт1еч1аг1дар, таллар

Муьлхачу предложених олу хуттургаш йоцу чолхе предложени? Муьлхарниг бу оцу предложенешкахь синтаксически дозаран г!ирс? Х1окху чолхе-карарчу предложенийх хуттургаш йоцу чолхе предложенеш барта е:

Машен чуьра итт метр гена х1умма а ца гора, х1унда аьлча дохк дуькъа дара.

Нагахь санна хьо тилкхазаволу-кх, хьалхарчу машенна т1етоха тарло ахь хьайниг.

6.Рефлекси.Ц1ахь бан болх.

Шардар 128.п.

Урокийн чулацам: Хуттургаш йоцу чолхечу предложенешкахь шит1адам, тирэ.

Урокийн Iалашо: Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешна юкъайоьлхучу цхьалхечу предложенийн маЫнаш дешархошна довзийтар.Сацаран хьаьркаш х1итто 1амар.Г1иллакх-оьздангалла кхиор.

Урок д1аяхьар

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар.

3. Д1аязйойту xlapa предложенеш (хьалххе доски т1е д1аязйича, бакъахьа хир ду):

а) Суна-м моьттура хьо вог1ур ву.

аь) Сту бели - жижиг ду (Кица).

б) Аса не1 туьйхира - цхьа а ара ца волура.

в) Дан дезарг ахьа шен хенна ца дой - юьхь1аьржа х1уттур ву хьо.

г) Арахь дог1а дог1ура - аса плащ т1еюьйхира.

г1) 1имрана лаг озийра — топ елира.

д) Со г1анта т1е охьалахвелира: г!елвеллера со ч1ог1а.

е) Мох лагШелира, х1инца иштта шийла яцара.

ж) И санна долу г1уллакх хьайх 1отталахь, схьавола хъо; и саннарг а ца дича, вайх дан х1ума а дац.

4.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. п. 56-57

2.упр. 128-129

4.Рефлекси.Ц1ахь бан болх.

Шардар 130.

\

Урокан ц1е:Ма-дарра а, лач а къамел довзийтар.

Урокан 1алашо: 1) ма-дарра а, лач а къамел 1амор; 2) дешнашца болх бар.1аламе болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар

3.Ма-дарра къамел довзийтар, авторан дешнех, нехан къамелах кхетам балар. Цхьамма кхечуьнга аьлларг нехан къамел ду, ткъа аьлларг дуьйцург автор ву, цуьнан дешнех авторан дешнаш олу. Нехан къамел шина кепара ду:

1) хийцаза, 2) хийцина.

Хийцаза долчу нехан къамелах ма-дарра къамел олу. «Хьайн да-нана дагадог1ий хьуна?» — хаьттира зудчо, юьхьа т1ера бос байна, жимма хийца а луш. (Хь. С.).

4.Лач къамел довзийтар. Хийцинчу формехь далочу нехан къамелах лач къамел хуьлу. Юьхьа т1ера бос а байна, жимма хийца а луш, зудчо хаьттира, хьайн да-нана дага дог1ий хьуна аьлла.

5.Тема 1амор, ч1аг1ъяр. 131-чу упражненера предложенеш д1аязъяр, авторан дешнаш, ма-дарра къамел къастор, ма-дарр.а къамел лач къамеле дерзор, бакъонаш. йийцар, шаръяр, ч1аг1ъяр.

6.Къамел кхиор. Юрт, чиркх, чехка, эххар а, вешина гергахь, ца хаьа бохучу дешнашна синонимаш харжар, д1аязъяр.

Кеп: юрт, эвла; чиркх, стогар, лампа, къоьгам; чехка, маса, сиха, аде; эххар а, т1аьххьар а; вешина гергахь — вешина хьалхахь; ца хаьа, хаац.

Г1ов, сеаларш, сорам, хьаьрмик, тача, таьжгенаш-, маьлказ, кхалор, лаппаг1а, вирмер1уьрг, жут, туп, бохучу дешнийн маь1 наш къестор, довзийтар, д1аяздайтар.

Ken:aloe (обледеневший снег на листьях или на стене) — г1аш т1ехь я пенаш т1ехь хилла шаш, лош; сеаларш — гезгамашош (паутина); сорам (вид болотного растения) — бууш мерза к1айн орам болу уьшалан буц; хьаьрмик (шиповник) — шена т1ехь зезагаш а, г1аш а, юуш 'ц1ен горгий х1уманаш а, к1охцалш а долуш йолу колл; тача — некъан лар, г1ашлой я дийнаташ лел- ла' готта некъ (тропинка, след); таьжгенаш— (волокита, затяж­ки) — язораш; маьлказ^ (клен) — шуьйра г1аш.долу дитт; кха­лор (кровля) — ча а, латта а тесна болу ледара тхов; лаппаг1а— жима, тиша, ледара ц1а (лачужка); вирмер1уьрг (чечетка)—жи­ма хьоза; жут (стая птиц) — олхазарийн тоба; туп — хадоза до­лу дуккха а к1ади; ваьштатоьхначу к1адинан барз (большая пачка ткани, материи); ж1амар (морозный узор на оконном стекле) — 1аьнан шелонна коран б!аьрга т1ехь х1оьттина т1амар.

7.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 58 1амор, 132-чу упражнени.

Урокан ц1е:Ма-даррачу къамелехь сацаран хьаьркаш

Урокан 1алашо: 1) ма-даррачу къамелан нийсаяздар 1амор; 2) иза шардар, ч1аг1дар.Оьздангалла кхиор.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар: 132-г1а упражнени (§ 58). Нехан къамел маса кепара хуьлу? Ма-дарра къамел стенах олу? Иза муха яздо? Лач къамел стенах олу? Иза муха яздо?

1. Авторан дешнаш юьххьехь хилча, ма-дарра къамел муха яздо, довзийтар. Авторан дешнашна т1ехьа шит1ада!й биллар, ма-дарра къамел кавычкаш юкъахь доккхачу элпаца яздар, ткъа цуьнан чаккхенга цуьнан тайпане хьаьжжина оьшуш долу хьаьрк диллар. Зеламхас шен к1анте хаьттира: «Со Ловзуьйтий aiu шай ца лечкъаргех?» (М. М.).

4.Ма-дарра къамел юьххьехь хилахь, иза муха яздо, дешархошна довзийтар: ма-дарра къамел кавычкаш юкъахь док­кхачу элпашца д1аяздо, цунна т1ехьа запятой, тире юьллу, т1аккха жимачу элпаца авторан дешнаш яздо.«Кхарна-м ма хаьа вайн мотт», — элира) к1анта пене. (М. Я.)

Ма-дарра къамел хаттаран я айдаран предложених хиллехь, цуьнан чаккхенга, запятойн метта, хаттаран я айдаран хьаьрк а дуьллий, кавычкаш д1акъовлу. «Юха зезагаш даха мегар дуй?»— хаьттира йо1а. «Мел хаза ю тахана суьйре!» — элира Зайнапа.

5.Авторан дешнаш ма-дарра къамелна юккъе нислахь, му­ха яздо, берашна довзийтар. Авторан дешнашна шина aarlop запятой, тире юьллу, ткъа ма-дарра къамел кавычкаш юкъахь яздо. «Бек~Со1далла, хьайн сагатделча, вола со волну, — элира Солтас. — Иштта вовшашна халха а вуьйлуш, сакъоьрур ду eai шимма». (А. Д.)

Ма-дарра къамелан кхочушхиллачу предложенешна юккъе:; авторан дешнаш хилча, царна хьалха запятой, тире, царна т1ехьа т1адам, тире йиллар, дисина дакъа доккхачу элпаца долала: «Мила ву хьо? — хаьттира Яраг1ис. — Х1ун ду кхузахь ларг?»(I. Г.)

6.Нохчийн маттахь xlapa пхоьалг1а тайпа оьрсийн маттца нислучу кепара хуьлу: ма-дарра къамел авторан дешна_-: юккъехь хилахь, шина aarlop запятой, тире а юьллий, ц1оьмалг:. къамел кавычкаш юкъахь д1аяздо. Хаза къастош, — ю-кх», — аьлла, сихха шен журнал схьа а эцна_} ведда ша начу метте вахара к1ант. (А. Г.)

7.Тема 1амор, ч1аг1ъяр. 133-чу упражненера предложени; д1аязъяр, къестор, бакъонаш йийцар, шаръяр.п.59

8.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 59, 134-г1а упр.

Урокан ц1е:Ма-дарра къамел лач къамеле дерзор

Урокан 1алашо: ма-дарра къамел лач къамеле дерзор а, цуьнан башхаллаш а 1аморДаймахке безам кхиор..

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.. Ц1ахь бина болх таллар: § 59, 134-г1а упражнени.

Диалог стенах олу? Реплика стенах олу? Диалог муха язйо? йийца цуьнан нийсаязъяран бакъонаш.

3.. Ма-дарра къамел лач къамеле дерзорах кхетам балар. Ма-дарра къамел лач къамеле дерзош, ц1ерметдешнийн яххьаш хийцало. Уьш хийцаяларан таблица дешархошна йовзийта а еза, иза цаьрга д1а а язйойту. Масалш д1а а яздо, талла а толлу (135-г1а упражнени).

4.Ма-дарра къамел лач къамеле дерзоран коьрта бакъо а, цуьнан маь1на а довзийтар. Нехан къамелан авторо шен дош 3-чу юьхье а'лахь, 2-г1а юьхь 3-чу юьхье хийцало, цо шен дон: 1-чу юьхье алахь, 2-г1а юьхь 1-чу юьхье йоьрзу, цо дош 2-ч юьхье алахь, 2-г1а юъхь ца хийцало.

Маликас Асете элира: «Со хьоьца цхьаьна урокаш 1амо лууш ю». Мгл: кас соьга элира: «Со хьоьца школе йог1у». Маликас хьоьга элира. «Со кьоь_: х1инца ц1а йог1у». Маликас Совдате элира, ша цуьнца цхьаьна урокаш 1_ лууш ю аьлла. Маликас соьга элира, ша соьца школе йог1у. Маликас хьс^- элира, ша хьоьца х1инца ц1а йог1у аьлла.

Тидам бе, къамелехь ц1ерметдешнийн яххьаш муха хийца.

5.Ма-дарра а, лач а къамелийн кен цхьаъ хилча, муха ^г до довзийтар: лач къамелна аьлла боху дош т1екхета, лач къа мел кавычкаш йоцуш а, жимачу элпаца а яздо, долахьчу ц1арца долош дацахь.

Хьаьжа-Мурда элира: «Муш беха, къамел доца дика ду Хьаьжа-Мурда элира, муш беха, къамел доца дика ду аьлла.

6Тема 1амор, ч1аг1ъяр, 135-чу упражненера предложенеш д1аязъяр, къестор, таллар, бакъонаш йийцар, шаръяр.g/ 60

7.Рефлекси.

Ц1ахь баи болх балар: § 60, 136-г1а упражнени (ах).

Цитаташ а, цаьргахь сацаран хьаьркаш а.

Урокан ц1е: Цитаташ а, цаьргахь сацаран хьаьркаш а

Урокан 1алашо: 1) цитаташ, церан нийсаязъяр 1амор; 2) уп­ражнении яр, цитатийн нийсаязъяр шардар.Нохчийн матте лерам кхиор.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар: § 60, дешархоша шайгара яздина масалш таллар, бакъонаш карлаяхар.

Ма-дарра хаттар стенах олу? Иза муха яздо? Лач хаттар стенах олу? Иза муха яздо?

Лач хаттаран чаккхенга хаттаран хьаърк маца дилла мега? И меттиг масал а далош, бакъо а юьйцуш, къастае.

3.Цитаташ йовзийтар. Тайп-тайпанчу авторийн сочиненешна т1ера ма-дарра далочу дакъойх цитаташ хуьлу. Пролетарски яздархочо М. Горькийс аьлла: «Фольклор халкъан са ду». Ци­тата латински дош ду, вайн маттахь иза ду «кхайкхар», «ц1еяккхар»:

4.Цитатийн нийсаязъяр довзийтар. Цитата авторан дешнашца ялош хилча, цуьнгахь сацаран хьаьркаш, ма-дарра къамелехь санна, х1иттадо. «Фольклор халкъан са ду», — аьлла М. Горькийс. А. М. Горькийс аьлла: «Фольклор халкъан са ду». «Фольклор, — аьлла М. Горькийс, — халкъан са ду».

5.Цитата, предложении дакъа долуш санна нислахь, кавычкаш юкъахь а, жимачу элпаца а, шит1адам боцуш а язйо: В. И. Ленина «мотт адамийн уьйран уггаре а мехала г1ирс» леррина.(Юста: В. И. Ленина аьлла: «Мотт адамийн уьйран уггаре а мехала г1ирс бу».)

6.Цитата яЦъеш язъяхь, дукхат1адамаш дохку. Оьрсийн сийлахь-воккхачу литературни критико В. Г. Белинскийс яздина: «Халкъан поэзи куьзга ду...»(Цитата язъеш, юкъара д1адаьхна цуьнан дахар шена чохь

гойтуш долу боху дешнаш).

7.Тема 1амор, ч1аг1ъяр. 137-г1а упражнени урокехь кхо- чушъяр (ах), цитаташ а, церан нийсаязъяр а къастор.п. 61

8.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар: § 61, 138-г1а упражнени (ах), j Бакъонаш 1амор, шаръяр.

Урокан ц1е:Йозанехь сацаран хьаьркаш х1итторан бакъонаш (т1адам, хаттаран, айдаран хьаьркаш, дукхат1адамаш).

Урокан 1алашо: 1) Йозанехь сацаран хьаьркаш х1итторан бакъонаш карлаяхар, 2) церан нийсаяздар.1аламе болу безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхьар.

1.Ойла т1еерзор.

2.Ц1ахь бина болх таллар: 140-г1а упражнени, дитатийн бакъонаш карлаяхар (§ 62).

Цитаташ стенах олу?

Авторан дешнаш юьххьехь хилча, муха язйо цитата?

Юьххьехь хилча муха язйо цитата?

Цитатина юккъехь авторан дешнаш хилча, муха язйо иза?

Цитата предложении дакъа долуш хилахь, муха язйо иза?

Цитата, яцъеш хилахь, муха язйо?

3.Ма-дарра а, лач а къамел карладаккхар

Ма-дарра къамел стенах олу? Иза муха яздо? Лач къамел

стенахолу_%? Иза муха яздо?

Нахащс Селисате элира: «Со хьоьца мукъацу дийнахь юьрта йог1ур ю». Нахапус Селисате элира, ша цуьнца мукъачу дий­нахь юьрта йог[ур ю аьлла.

4.Ма-дарра къамелехь сацаран хьаьркаш х1иттор карла­даккхар

Авторан дешнаш юьххьехь хилча, муха яздо ма-дарра къа­мел?

Предложени юьххьехь хилча, муха яздо ма-дарра къамел?

Ма-даррачу къамелна юккъехь авторан дешнаш хилча, муха яздо иза?

5.Диалог карлаяккхар

Диалог стенах олу? Цуьнан маь1на муха ду?

Реплика стенах олу?

Диалог нийсаязъяр муха ду?

6.Ма-дарра къамел лач къамеле дерзор карладаккхар

7.Ма-дарра а, лач а хаттарш карладахар .Ма-дарра хаттар стенах олу? Иза муха яздо? Лач хаттар стенах олу? Иза муха яздо?

8.Керла коьчал тоьхула болх.

1. аг1о 214 215.

2. упр. 145.

8.Рефлекси.

Ц1ахь бан болх балар упр. 146