Презентация к уроку осетинской литературы по повести писателя Кудзага Дзесова "Фандагсар Уастырджи". (11 класс, родная (осетинская) литература)

Дзесты Куыдзæг

Темæ: «Адæймаджы уæвынады æнусон фарстатæ Дзесты Куыдзæджы уацауы «Фæндагсар Уастырджи».

1. Дзесты Куыдзæджы цардвæндаджы сæйрагдæр фæзилæнтыл æрдзурын.

Урочы нысантæ:

2. Фыссæджы курдиаты сæрмагонд æууæлтæ равзарын.

3. Скъоладзаутæм æвзæрын кæнын, уд хъæздыг цы миниуджытæй вæййы, уыдонмæ арфдæр цæстæнгас.

3. Ахуырдзауты дзургæ ныхасы хæрзхъæддзинадыл кусын.

4. Скъоладзауты фæлтæрын хъуыды кæныныл, алы архайдæн дæр раст аргъ кæныныл.

Урочы лейтмотив: «Хорз лæджы фæд зæйы бын дæр нæ сæфы».

Урочы эпиграф: «Адæймаг хъуамæ йæ амæлæты бонмæ йæхиуыл куса, йæ уды хæрзиуджытæм алы уысм дæр ног исты æфтауа. Адæмæн зæрдæбын лæггад кæнын, зæххыл зайæгой халæй цæрæгойы онг цы ис,- æппæтыл арм дарын…»

Дзесты Куыдзæг

«Куыдзæджы хуызæн рæсугъд æмæ тыхджын курдиат, уый хуызæн лæгуарзон æмæ æппæтæй аив адæймаг куы райгуыры æмæ куы рахъомыл вæййы, уæд уый æгас дзыллæтæн арфæйы æмæ фарны хъуыддаг у».

Джусойты Нафи

• «Куыст – цардæн фæрæз».

• «Бæлас йæ сыфтæртæй фидауы, адæймаг та – йæ удыхъæдæй».

• «Раттаджы къух райсаг у».

• «Лæг æмæ ус фæрæты хъæдæй барст сты».

Æмбисæндтæ:

Куыдзæг 1934 азы

Дзесты Габрелы фырт Куыдзæг райгуырдис 

1905-æм азы 

12 декабры 

Хуссар Ирыстоны, 

Едысы хъ æуы, 

мæгуыр зæхкусæджы бинонты ’хсæн. Фондзаздзыдæй баззадис æнæ фыдæй, хъомыл æй кодта йæ мад Джыккиан Даро.

4

  Едысы каст фæцис æртæкъласон скъола, райдиан скъола та - Дзауы. 1920-æм азы Куыдзæг, æндæр хуссайраг лигъдæттимæ, йæ бинонтимæ

йæ цæрæн бынат раивта

  Цæгат Ирыстонмæ. Ам

Дзесты бинонтæ æрцардысты 

Ногиры. Суинаг фыссæджы бахъуыдис батрачы куыст кæнын Дзæуджыхъæуы

  агуыргæнæн заводы.

1923-1925-æм азты

Куыдзæг ахуыр кодта

Фыццаг облæстон

фæлварæн-æвдисинаг 

скъолайы.

Едысы хъæу

Куыдзæгæн йе сфæлдыстадон архайд райдыдта 1925-æм азы (Бекъойты Дзибкайы хъæппæрисæй цы журнал «Юная Осетия» цæуын райдыдта, уым), фæлæ й æ профессионалон æмæ дæсны фыссæгыл нымайæн ис 1930-æм азты райдианæй, журнал «Фидиуæг»-ы йæ радзырдтæ «Хорхæссæг», «Уæхæнæзы радзырд», «Фæстаг аргъау» æмæ æндæртæ мыхуыры куы рацыдысты, уæдæй.

Фыссæджы курдиаты æууæлтæ раиртæста Нигер (Дзанайы-фырт).

Уый фыста 1932-æм азы:           

“ Нæ фыссæгæн йе стырдæр миниуджытæй иу у уый, æмæ тынг хорз зоны ирон адæмы цард — Хуссарæй-Цæгатæй, ивгъуыд цард дæр æмæ ног цард дæр... Цæйдæриддæр тыххæй фыссы йæ радзырдты, уый зоны хорз, федта йæ, сахуыр æй кодта. Хъæздыг у йе ’взаг, бирæ хорз фадæттæ йын аразы йæ куысты.”

Дзесты Куыдзæг фæзиан 1981 азы 24 августы.

Дзесты Куыдзæг канд фыссæг нæ, фæлæ ма уыдис уырыссаг æвзагæй иронмæ дæсны тæлмацгæнæг. Йæ тæлмацæй рацыдысты Валентин Катаевы «Полчъы фырт» («Сын полка»), Б. Горбатовы «Æнæбасæттонтæ» («Непокорённые»), Хетæгкаты Къостайы пьесæ «Дуня» æмæ æндæртæ. Фыссæджы иуæй-иу уацмыстæ тæлмацгонд æрцыдысты уырыссаг æвзагмæ.

Дзесты Куыдзæг йæ тæккæ цардбаргæ æмæ куыстхъомдæр азтæй фыдæвзарæн лагерты арвыста æнæхъæн æвддæс — уыцы иу мæнг азымы тыххæй йæ фæд-фæдыл æртæ хатты æрцахстой.

Фыццаг хатт æй æрцахстой 1928-æм азы, троцкизмы æндæвдадæй йæ зылынгæнгæ. Уæд Дзесы-фырты ахастой Астæуккаг Азимæ, Чарджоуы сахармæ. Уыцы хастæй æрбаздæхтис 1930-æм азы. 1936-æм азы 24 августы ногæй бахаудис ахæстонмæ æмæ æрвыст æрцыдис лагермæ. Ссæрибар ис æрмæст 1954-æм азы.

Реабилитацигонд æрцыд 1957-æм азы.

Йæ лагерон тухиты тыххæй фыссæг радзырдта йæ чиныг «Зæрдæйы ностæ»-йы. Бирæ азты йын йæ къухфыст æмбæхстæй фæдардта Куыдзæджы бинойнаг Хъариаты Тамарæ. Кæд ирон литературæйы классикæн йæ мысинæгтæ кæронмæ ныффыссын нæ бантыст, уæддæр ацы уацмыс нымайæн ис ирон литературæйы 

цымыдисагдæр

чингуытæй иуыл.

Куыдзœг йœ бинойнаг Хъариаты Тамар æимœ

• Царды цавæр фыдæвзарæнты бахауд Куыдзæг?

• Дæлдæр кълæсты Дзесты Куыдзæджы сфæлдыстадæй кæцы уацмыстимæ базонгæ стут?

Ацы хъуыдымæ хæстæг лæууы уырыссаг фыссæг Николай Островский йæ романы зындгонд ныхæстæй:

«Самое дорогое у человека – это жизнь. Она дается ему один раз, и прожить её надо так, чтобы не было мучительно больно за бесцельно прожитые годы, чтобы не жёг позор за подленькое и мелочное прошлое…»

Куыд зонæм, афтæмæй Æхсæйнаг хъæумæ цы дыууæ æнæзонгæ бæлццоны æрбафтыдысты, уыдон уыдысты лæг æмæ ус – Дзаххо æмæ Дзитта.

• Зæгъут-ма, цавæр хабар ракодта Дзаххо хъæуы цæрджытæн, сæ райгуырæн хъæуæй кæй фæхауæггаг сты, уый тыххæй?

• Цы кусæгæй ныллæууыди Дзаххо Æхсæйнаг хъæуы?

• Куыд æххæст кодта йæ куыст?

• Хабар æцæгæй та куыд уыди?

• Афтæ зæгъын нæ бон у, æмæ Дзаххо сайæг лæг у?

• Цæмæй фæцыдысты сæ зæрдæмæ сæ фысымтæн Дзаххо æмæ Дзитта?

• Йæ размæ-иу чи уыди, уыдон та?

• Цæмæй фæкъæмдзæстыг ис Дзаххо, йæ куысты тыххæй хор куы 'мбырд кодта, уæд?

• Кæцæй йæм уыд уыйбæрц ныфс Дзаххомæ, æмæ æфцæгрæбын, дзæгъæл ран æрцæргæйæ, иунæг кæй нæ уыдзысты?
• Афтæ рауад æцæгæй дæр? (дæнцæгтæ).
• Цæуыннæ искуы бакуымдта Дзаххо йæ уазджытæй æхца исын? (текстæй пайда кæнын).
• Дзаххо адæмæн хорздзинæдтæ исты лæвæртты охыл кодта?

• Кæм ссардтой бынат тексты мидæг ацы æмбисæндтæ: «Лæг æмæ ус фæрæты хъæдæй барст сты», «Раттаджы къух райсаг у»?
• Дзаххо адæмæн бирæ хæрзты бацыд, фæлæ, мæлæты дзæмбытæй искæй удтæ фервæзын кæнын, - уымæн дзы æмбал нæй! Радзурут-ма, куыд фервæзын кодта Дзаххо, цъысымы цы бæлццæттæ бахаудтой, уыдоны?
• Зæгъут-ма, ис аргъ скæнæн, Дзаххо адæмæн цы бирæ хорздзинæдтæ ракодта, уыдонæн?

• Зæгъут-ма, Дзаххойы хуызæн æнæхин æмæ æнæзæрдæхудт адæймæгтæ не 'хсæн ис?

• Цы цæстæй сæм кæсынц адæм?

• Абоны царды адæм стырдæр аргъ цæмæн кæнынц: материалон æви уды хъæздыгдзинæдтæн?

• Сымах та?

• Кæй уæ фæнды Дзаххойау сомбон йæ адæмæн лæггад кæнын?

• Цы хуызы бафтдзæн уый уæ къухы?

Кæронбæттæн:

Хъуамæ нæ царды бынат ма уа мæнгарддзинадæн, æнæуынондзинадæн, æгъатыр æмæ æнаккаг хъуыддæгтæн. Ацы дуне амондджын уæд уыдзæн, æмæ дзы куы фæуæлахиз уой: удыбæстæ, аудындзинад, цæстуарзондзинад, алы удгоймагмæ дæр – уарзондзинад.

Мæ зæрдæ уын зæгъы, цæмæй уæ алыварс Дзаххойы хуызæн адæймæгтæ фылдæр куыд уа, сымах та нын байрæзут æмæ уæ фæзминаг хъуыддæгтæй Ирыстоны ном бæрзонддæр æмæ кадджындæр кæнут!

Кæронбæттæн:

Мæ зæрдæ уын

Мæ зæрдæ уын