Смотрите запись вебинара для учителей о современных инструментах, повышающих эффективность обучения в классе и дистанционно

СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Выбрать материалы

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Была в сети 19.05.2024 05:03

Семенова Лилия Васильевна

Учитель якутского языка и литературы

41 год

568

77 987

Подписчики

Подписки

Местоположение

Россия, Вилюйск

Специализация

Литература

Внеурочка

Всем учителям

Прочее

Школьному библиотекарю

Родной язык и литература

Обо мне Блог Файлы Тесты Галерея Активность Награды

Презентация к уроку "Жизнь и творчество П.Н.Тобурокова"

Категория: Родной язык и литература

11.05.2024 16:09

Просмотр содержимого документа
«Презентация к уроку "Жизнь и творчество П.Н.Тобурокова"»

“ Күндүттэн күндүнү – олоҕу туойбутум”

И.Л.Кондаков аатынан Бүлүү гимназиятын

саха тылын, литэрэтиирэтин учуутала Семенова Лилия Васильевна үлэтэ

Төрөппүттэрэ

Ийэтэ Евдокия Ксенофонтовна

Аҕата Николай Петрович

1917 сыл алтынньы 25 күнүгэр Тоҥуо Куонуга күн сирин көрбүтэ. Кэлин Ороһуга Өлөкөөн диэн сиргэ көһөн тиийбиттэрэ.

“ Тыһыынча тоҕус сүүс

Уон сэттэ сыллаахха,

Тыаллаахха, тымныыга,

Муус күһүн,

Хаардаах күн

Төрөөбүт үһүбүн

Биир дууһа,

Биир киһи,

Биир саха –

Мин”

«Аатым туһунан»

Бииргэ төрөөбүттэр 7: 4 уол, 3 кыыс

Быраата Игнатий

Эдьиийэ Дария, балтылара Пелагея, Анна

Петр кыра быраата Николайдыын

Быраата Тимофей

П.Тобуруокапка айар кут, уран тыл алыба ийэтэ Иванова Евдокия Ксенофонтовна өттүттэн бэриллибит: Василий Иванов – Кустуктуурап, Василий Гольдеров, Саргылана Гольдерова – Саргы Куо, Софрон Осипов, Семен Руфов, Мария Константинова

Бүлүүтээҕи педтехникум 1935-36сс

П.Тобуруокап уус-уран тыл алыбыгар уһуйуллуутугар бииргэ үөрэммит доҕотторо Георгий Кардашевскайы, Лаврентий Докторовы, Кирилл Бараховы кытта түүн устата 100 строкалаах хоһоону айарга күрэхтэрэ эмиэ көмөлөспүтэ.

16 саастааҕар бастакы айымньытынан ааҕыллар «Колхозтаах Балбаара хоһооно» Бүлүү улууһун «Колхоз суола» хаһыатыгар 1934с бэчээттэммитэ.

Үлэлээбит оскуолалара: Ороһу, Өргүөт, Дүллүкү, Нам

Петр Николаевич 1937с педтехникуму бүтэрэн, ырыа, биология, география, физика,саха тылын учууталынан, үөрэх чааһын завуһунан, директорынан, районо сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.

1942с Тойоку оскуолатын директорынан үлэлии сылдьан эдэр учуутал Евгения Васильевна Ноговицынаны кытта ыал буолбуттара. Кэргэннии Тобуруокаптар 52 сыл 4 ый бииргэ олорбуттара.

1942с Тойоку оскуолатын директорынан үлэлии сылдьан эдэр учуутал Евгения Васильевна Ноговицынаны кытта ыал буолбуттара.
Кэргэннии Тобуруокаптар 52 сыл 4 ый бииргэ олорбуттара.

Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа

1942с Тобуруокабы Тойоку сэттэ кылаастаах оскуолатын директорын иһин маҥнай утаа сэриигэ ыыппатахтар. Ол эрэн Ийэ дойдубар иэспин төлүөхтээхпин диэн, фроҥҥа барарга 4 төгүл көрдөһүү туһэрбитэ. Тобуруокап Сталинград фронугар сэриилэспитэ, наводчик-пулеметчик, политагитатор этэ. Илиитигэр ыараханнык бааһыран, 7 ый Саратовтааҕы госпитальга эмтэнэн баран демобилизацияламмыта.

Доҕорбор, Дьолбор, Тооппойбор - Евгения Васильевнаҕа Күндүбэр - көмүспэр Чэмэлиинэбэр - Дьэбдьиэйбэр

Петр Николаевич үгүс хоһооннорун хотун доҕоругар Евгенияҕа анаабыта. «Лирикам кинигэлэрэ киниттэн төрүөттэнэн тахсыбыттара, кинини кытары билсиэхпиттэн элбэх хоһоону анаабытым»
Евгения Бүөтүрдүүн билсэ да илигиттэн , кини туһунан Пелагеяттан истэн билэрэ. Бүлүү училищетигэр үөрэнэ сылдьан, аан маҥнай Тобуруокап хаартыскатын көрөн баран: « Палаша , убайыҥ адьас Боҕоруодьусса курдук дии»-,диэн саҥа аллайбыт.

Евгения олоҕо бүттүүнэ сахатын дьонугар анаммыта, «ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох киһи быстыбат» - диэнинэн салайтарара.

Доҕорум биир дьикти кэрэ үлэтинэн мин айымньыларбын мунньа, испиэһэктии сатааһына. Онтуларын бэрийэ-бэрийэ: «Мин оҕонньорум саҕа элбэх айымньылаах поэт суох! Мин – саамай улахан поэт кэргэнэбин!»- дии-дии миигин тиэхэлээн күлэрэ. Евгения Васильевна 70 сааһыттан тахсан, тайаҕынан эрэ хаамар да буолан баран, Бүөтүрэ бултаан кэлэрин тоһуйа, көрсө тахсара.

Доҕорум биир дьикти кэрэ үлэтинэн мин айымньыларбын мунньа, испиэһэктии сатааһына. Онтуларын бэрийэ-бэрийэ: «Мин оҕонньорум саҕа элбэх айымньылаах поэт суох! Мин – саамай улахан поэт кэргэнэбин!»- дии-дии миигин тиэхэлээн күлэрэ.
Евгения Васильевна 70 сааһыттан тахсан, тайаҕынан эрэ хаамар да буолан баран, Бүөтүрэ бултаан кэлэрин тоһуйа, көрсө тахсара.

Поэт уонна Муза кырдьар сааска «итии кэлбит тапталларын» суруйааччы хас саҥа тахсыбыт кинигэтин аайы Евгенияҕа анабыл суруктара туоһулууллар: 1.

Поэт уонна Муза кырдьар сааска «итии кэлбит тапталларын» суруйааччы хас саҥа тахсыбыт кинигэтин аайы Евгенияҕа анабыл суруктара туоһулууллар: 1."Чаңый Чаҕаан", 1959 сыл. "Женя! Эйиэхэ тиийэр иһин мин даҕаны хайаттан хаайтарыам, муораттан да бопторуом, бадараантан да дьулайыам суох этэ! Петя". 2."Хаар кыымнара", 1962 сыл. "Доҕорбор, Дьолбор, Тооппойбор - Евгения Васильевнаҕа. Кэргэнэ" 3. "Цветы на снегу", 1966 сыл. "Дорогая, бесценная моя, Евгеньюшка моя! Храни эту книжечку как символ нашей вечной горячей любви! Твой Петенька". 4. "Тыаҕа олорон", 1981 сыл. "Күндүбэр - көмүспэр Чэмэлиинэбэр - Дьэбдьиэйбэр оҕонньоруттан - бу кинигэ авторыттан".

“ Таптал букета”
“ Эн миигин ахтарыҥ буолаарай”
“ Эн миэхэ күүлэйдии кэллэргин”
“ Ыллаа сүрэх тапталын”

Саха норуодунай бэйиэтэ

1957с сабыылаах литературнай куокуруска үс бастакы бириэмийэни ылбыта: 1 бириэмийэ “Чаҥый Чаҕаан”, 2 бириэмийэ “Күөн көрсөөччүлэр” (поэма), 3 бириэмийэ “Чэрэлэ” (остуоруйа-поэма)

Оҕо-аймах тапталлаах суруйааччыта

П.Тобуруокап Н.Якутскай 85 сааһыгар эппит тыла

Ырыанньык-поэт

«Ырыа – киһи олоҕун аргыһа эрэ диэбэппин, өссө киһи ыкса доҕоро»

Мин Христофору маҥнай Ньурбатааҕы колхознай театр, Үөһээ-Бүлүүгэ гастроллуу сылдьан, Дуллукугэ тиийбитигэр көрбүтүм. Кини ырыаларын норуот музыкальнай фольклоруттан сиэттэрэн айара. Оттон мин эмиэ саха фольклоруттан үөрэнэ сатыырым. Онон доҕордоһуохтаах дьон доҕордоспуппут, булсуһуохтаах дьон булсуспут курдуга. Кини мин үгүс хоһооммор ырыа суруйбута. «Лэгэнтэй Өрүүнэлиин» диэни бэйэтэ «сакаастаан» суруттарбыттаах. Ордук «Өндөрүүскэ тиэтэйбэт», «Хаппытыан» ырыалары элбэхтик ыллыыра. Кини биир ырыатын мелодиятын массыынанан мас тиэйсэ тахса сылдьан, оллур-боллур суолга массыына мотуора араастаан тыаһыырыттан, ханнык эрэ түгэҥҥэ ол тыас ритмичнэй баҕайытык тахсан ылбытыттан була охсон, тута охсон ылбыт!

А.Алексеев мелодиятыгар “Маҥан мастар”, “Күөрэгэйдиин көрсүһүү” ырыалары сөбүлүүбүн, итинтэн атын мелодия кинилэргэ барбат.

“ Күөрэгэйдиин көрсүһүү”

“ Эйигин кыыһырыа диэбэккэ”

“ Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ”

“ Тула өттүм тула хаар”

Байанайдаах булчут

Э һэтэ Тобуруо Бүөтүр өлбүтүн кэннэ ый буолаат, Петр Николаевич төрөөбүт, ол иһин дьоно кини аатын биэрбиттэр. Тобуруо оҕонньор байанайдаах булчут эбитэ үһү. Былыр улахан булчуттар өлөрбүт тайахтарын төбөтүн уҥуоҕун тииккэ ыйыыр үгэстээхтэрэ. Оттон Тобуруо Бүөтүр биир сайылыгар 84 тайах төбөтүн уҥуоҕа ыйанан турара үһү. Үөрэх министерствотын сакааһынан булт тэриллэрин туһунан пособие суруйбута.

Петр Николаевич аҕатын курдук бултуур тэрилин бэйэтэ мындырдаан оҥосторо, холобур, алюминий боробулуохатынан туу өрүнэрэ. Күөгүгэ аналлаах дьоппуон жилкатынан илим баайбыта балыгы тутарынан тэҥнээҕэ суоҕа үһү. Көннөрү иистэнэр сабынан бэрэмээт өрөрө диэн кэпсииллэр.

Петр Тобуроков 1972с Николай Габышевка маннык билиммиттээх: «Хомустаах. Идэбинэн, саас буолла да , суруйбаппын. Аны күһүҥҥэ диэри. Суруйар былаан элбэҕин иһин, үлэлиир баҕа диэн суох. Арыт-арыт бу суруйар идэни адьас быраҕан баран, наар булчут буолан хаалыахпын баҕарабын».

Туйгун учуутал

Намҥа үлэлии олорон иккиэн (Петр уонна Евгения) Үөһээ Бүлүүгэ биир бастакынан норуот үөрэҕириитин туйгунун аатын ылбыттар.

Учуутал дьиэ кэргэнэ, иэс да киирэн туран, 1500 сууммаҕа тиийэ хаһыат-сурунаал суруттарара

“ Дьиэ ийэлээх, аҕалаах, уоллаах, кыыстаах, ыалдьыттаах – Биэс киһилээх буолуохтаах!”

Тобуруокаптар дьиэ иһинээҕи “суруллубатах сокуоннара”: сарсыарда 4-7 чааска дылы ким да туран хаамыа, айдаарыа суохтаах. Бу кэмҥэ Петр Николаевич айар, суруйар чааһа.

Тобуруокаптар педдинастиялара

Петр Николаевич Тобуруокаптарга дьиэ кэргэниттэн бастакынан учуутал идэтин баһылаан, кини суолун батыһан, 7 бииргэ төрөөбүттэртэн биэһэ үрдүк үөрэхтээх учуутал буолбуттара. Билигин Тобуруокаптар учуутал идэтигэр 450-ча сыл педстажтаахтар.

«Олохпут биир саамай кэрэтэ – биир бөһүөлэккэ 40-тан тахса сыл олорбуппут даҕаны кими эмит кытта тапсыбатахпыт диэн букатын суоҕа!» (П.Тобуроков)

П.Н.Тобуруокап: «Үлэ – үлэ курдук, дьоҥҥо туһалаах, көдьүүстээх эрэ буоллаҕына, дьиҥнээх үлэнэн ааттанар. Онон хара маҥнайгыттан бэйэ олоҕун дьон олоҕун кытта ыга ситимнээн, бэйэ баҕа санаатын кытта дьүөрэлээн улаатыы, ону олох,үлэ сирдьит сулуһа оҥостуу наада»

Тургутук оонньуулар

1) “4 хартыына - 1 хоһоон” (мнемотаблица)

Оҕо болҕомтотун, түмэр, синтезтыыр толкуйун, логикатын сайыннарар

Үлэ хаамыыта:

Туһааннаах айымньылары талыы
Айымньы ис хоһоонун арыйар хартыыналары наардааһын
Мнемотаблица форматынан оонньууну таҥыы
Power Point программаҕа материаллары киллэрии

Мнемотаблица диэн чопчу туох эрэ өйдөбүлү, информацияны илдьэ сылдьар ойуу эбэтэр схема. Хартыынаҕа ханнык айымньы саспытын булуу.

ТОК

4444

4 хартыына – 1 хоһоон

ТОК

2+8

ТОК

2) “Ааппын таай” (мнемотаблица)

Оҕо болҕомтотун, силбэһиннэрэр толкуйун, логикатын сайыннарар.

Үлэ хаамыыта:

Туһааннаах айымньылары талыы
Айымньы аатын арыйар хартыыналары наардааһын
Мнемотаблица форматынан оонньууну таҥыы
Power Point программаҕа материаллары киллэрии

ТОК

3) “Биири туорат”

Оҕо болҕомтотун, толкуйун, логикатын сайыннарар

Үлэ хаамыыта:

Туһааннаах айымньылары талыы
Айымньы аатын арыйар хартыыналары наардааһын
Оонньууну таҥыы
Power Point программаҕа материаллары киллэрии

Атыны туорат

П.Н.Тобуруокап оло5ун кэпсээнинэн, айымньыларынан

№ 2 Н.Якутскай айымньыта

№ 2

№ 3 Семен Руфов – тастыҥ быраата

№ 1 Тимофей – атын ыалга иитиллибит

№ 1 Дария – медик идэлээх. Атыттар учууталлар.

№ 3 Сиибиктэ – сиэн кыыс. Атыттар Петр Тобуруокап оҕолоро

3) Литературнай диктант

Литературнай дьыктаан үөрэнээччини билиигэ көҕүлүүр уонна хонтуруоллуур үлэ көрүҥэ. Сорудаҕа: тиэкистэн П.Тобуроков айымньыларын аатын бул.
Үлэ хаамыыта:

Хоһооннору тиэмэлэринэн наардааһын
Айымньылар испиэһэктэрин көрөн олорон, айымньылар ааттарынан тиэкис таҥыы
Тиэкискэ аат биэрии

1№ дьыктаан “Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ”

Күөл үрдэ харааран сыппыта... Көлүкэчээн үрдүгэр сахам кыыһа кырасаабыссам – Чэмэлиинэ, сибэкки силбигин сиҥнэрэн, аттыбынан ааспыта. Кэпсэтэр сылтаҕы булбакка, алаасчааным барахсан устун төннөн истим. Суох, кэбис, тапталым, арахсыахпын баҕарбаппын. Эргилинним: “Таптыырга буруй суох, таптаатым, эйигин таптаатым” диэн обургутук саҥардым. Кыһыылаах да кыыс – эмискэ хаастарын түрдэтэн: “Эйиэнэбин дэтээри төһө өр күүппүтүм буолуой?” диэтэ.

Биһиги курдук дьоллоохтук сибэккилээх кырдал устун атын ким да хаамса илигэ. Кыталыктар аастылар, мутукча сыта мэйиибин туймаардар... Тапталбыт кутаата, умай-умай, күлэ-үөрэ, сүрэхпин үөрдүүй!

1№ дьыктаан “Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ”

Күөл үрдэ харааран сыппыта... Көлүкэчээн үрдүгэр сахам кыыһа кырасаабыссам – Чэмэлиинэ, сибэкки силбигин сиҥнэрэн , аттыбынан ааспыта. Кэпсэтэр сылтаҕы булбакка , алаасчааным барахсан устун төннөн истим. Суох, кэбис, тапталым , арахсыахпын баҕарбаппын. Эргилинним: “ Таптыырга буруй суох, таптаатым, эйигин таптаатым ” диэн обургутук саҥардым. Кыһыылаах да кыыс – эмискэ хаастарын түрдэтэн : “ Эйиэнэбин дэтээри төһө өр күүппүтүм буолуой?” диэтэ.

Биһиги курдук дьоллоохтук сибэккилээх кырдал устун атын ким да хаамса илигэ . Кыталыктар аастылар , мутукча сыта мэйиибин туймаардар... Тапталбыт кутаата, умай-умай, күлэ-үөрэ , сүрэхпин үөрдүүй !

2№ дьыктаан Ким да умнуллубат! Туох да умнуллубат!

Эмиэ.. эмиэ санаан кэллим.. Санаабыттан ааһан биэрбэт. Хаһан умнар үһүбүт кыраммыт тылы – сэриини. Атаакаҕа киирэргэ эмиэ хааннаах ытыстар, оҕо ытыы турара, сүүрбэлээх огдообо ийэккэ, формалаах дьахтар харахпар көстөн кэлэллэр. Ол уолчаан туһугар өстөөҕү самнарабын.

Түүннэри харыйа куулаттан саха хайыһардьыттарын ырыата иһиллэр. Өлбүт доҕорум кэриигэ хаалбыта, Москва салюттарын көрбөккө хаалбыта.

Кинилэр ааттара таас буолан тиллибиттэр. Мин саллаат этим... Саллаат мэлдьи саллаат.

Эйэ холууба ыраас халлааҥҥа көттө. Доҕордоһуу тойуга дьиэрэйдэ.

2№ дьыктаан Ким да умнуллубат! Туох да умнуллубат!

Эмиэ.. эмиэ санаан кэллим .. Санаабыттан ааһан биэрбэт . Хаһан умнар үһүбүт кыраммыт тылы – сэриини. Атаакаҕа киирэргэ эмиэ хааннаах ытыстар , оҕо ытыы турара , сүүрбэлээх огдообо ийэккэ , формалаах дьахтар харахпар көстөн кэлэллэр. Ол уолчаан туһугар өстөөҕү самнарабын.

Түүннэри харыйа куулаттан саха хайыһардьыттарын ырыата иһиллэр. Өлбүт доҕорум кэриигэ хаалбыта , Москва салюттарын көрбөккө хаалбыта.

Кинилэр ааттара таас буолан тиллибиттэр . Мин саллаат этим ... Саллаат мэлдьи саллаат.

Эйэ холууба ыраас халлааҥҥа көттө. Доҕордоһуу тойуга дьиэрэйдэ.