Презентация к уроку по повести К. Эрендженова "Сын охотника"

Эрнҗəнə Константин - өвкнрин җирһлин дууч

Эрнҗəнə Константинə «Аңһучин көвүн» гидг түүк маднд өвкнр яһҗ эврəннь җирһлин дамшлтарн баһчудт сурһмҗ өгч йовсиг үзүлҗəнə. Түүкин һол төрнь: хальмг теегтəн, аһу ик Төрскндəн дурллһн.

Түүкин һол дүрмүд: Буурла Хар – теегин аңһуч. Һазаһас (Баһ Дөрвдəс) ирсн гиич Лееҗн. Буурла Харин зе – Каҗ. Буурла Харин көвүн - Мергн (хөөннь зөрмг дəəч болҗ Төрскəн харссн күн). Зəəсң Цедə.

«Аңһучин көвүн» (тодрха зура) Зуна халун өдр Буурла Хар көвүтəһəн буульҗ йовсн темəтəһəн теегт (аңһучллһн). Хойр чон – Буурла Харин мек болн мергнə уршг.

Лееҗн Һазаһас ирсн Лееҗн. Терүнə тууҗ (чонд яһҗ аңһучлдгин тускар). Церн өвгнə болн Каҗин келврмүд. Каҗин герт (гергнь – Босхмҗ, күүкнь – Саглр). Лееҗнə зəңг (Каҗин күүкнд зəңг оруллһн).

Буурла Хар аңһучнрт: яһҗ чонмуд бəрх; яһҗ зорх бəрх; яһҗ күрн бəрх; яһҗ шовуд бəрх.

Хойр махла селн деегшəн шивə бəəтл, көк чон гүүһəд аашна. Бууһин сумн дигтə күрм цагт Буурла Харин барун һарин хумха хурһн бууһин чавг татв.

Зорхдиг нүкнднь көөһəд орулчкад, хагсу шарлҗ шатаһад, нааһаснь үмкə буурлда чикəд, деернь дəкəд хагсу шарлҗ шатачкад, нань хойр чолу тəвəд, аминь бөглдмн. Утанд утгдад, мөлкҗ ирəд, тəвсн чолудыг деврлəд, «унтҗ » одцхана.

Бичкн моһлцг мах невчк шарад, үнр һарһдмн. Хавхан телəд, нүкнə амнд тəвəд, үүрмг өвсəр цацдмн. Махна үнрəр күрн мең-мах шүүрхлəрн, хавхт бəргднə.

Кесг керг уга күш, гес, гүзə авч һарад, кеер ик хəəснə чиңгə аһуһар төгəлүлəд, хавхан тал дунднь тəвəд, үүрмг өвсəр бүрҗгнүлдмн. Деер нисҗ йовсн хар шовун бууһад, күш чоңкхларн, хавхт торна.

Тоодг – саг , ухата шовун. Бууһан бултулчкад, аңһучнр мөрн тергн деер сууҗ авад һарцхана. Тоодгудын уру бийəрнь йовҗ йовад, аңһучнриг неҗəдəр буулһад, җола бəрҗ йовсн күн өрү талнь һарад, эс медгдсəр тедниг залад йовна. Тоодгуд залгда йовҗ, кевтсн аңһучнр деегүр орад ирцхəнə. Тер цаглань хадмн.

Темə хəəлһн Темəн ботхан һоллһн (Лееҗн мөрнə тохм делтр ботхнд делгҗ өгсн учрар темəн ботхан һолчкв).

Зəəсң Цедə Буурла Хар болн Цедə зəəсңгин күүндвр (учр-утхнь: зəəсң Буурла Хариг эврəннь аңһуч кехəр седнə, зуг Буурла Хар зөвəн өгсн уга). Зəəсң Цедəн шиидвр (Буурла Хариг нохасар шуучулх). Буурла Харин мек (нохасла күүндлһн, зəəсңгин сетрə хөөһинь авлһн)

Даалһврмуд: Текстəс үлгүрмүд түүҗ бичтн, амн үгəр учр-утхинь цəəлһтн. Лееҗнə керг ( «зольв» хəəлһн) текстəс олҗ умшад, ухалтн. Каҗин уңг- тохмин тускар умштн. Мергнə буру йовдл, Мергнə зовлң олҗ умшад, ямаран сурһмҗ авсан келтн.

Онц даалһврмуд: Текстин тасрхас тодрхаһар айслулҗ умштн. Каҗин уңг-тохм шинҗлəд, эврəннь уңг-тохмарн соньмстн. Чонд аңһучллһна туск келврмүд түүкəс түүҗ авад, аав-ээҗнртəн, талданчн көгшдүдт келəд, теднə ухан –тоолвр медҗ автн.

Шүүвр сурврмуд: Түүкин һол төрнь? Түүкин һол дүрмүд? Дамшлтта аңһучнрин сурһмҗ таднд таасгдв? Ямаран авг - бəрц, авъяс бичəч маднд үзүлҗ бəəнə? Өвкнрин җирһлин тускар ю келҗ болх? Хальмг кел текстəр шинҗлҗ, ю келҗ болх? Эрнҗəнə Константинə билгин тускар ямаран онц тодлвр бийдəн авцхаввт?

Мини көдлмш хəлəснд икəр байрлҗанав. Көдлмш күцəснь Баһ Дөрвдə района Зурһана дундын школын багш Даваева Галина Лиджиевна