Презентация к уроку "Почему верблюд не попал в восточный календарь?"

Темəн яһад җил уга болсмб?

Келлһ өргҗʏллһнə кичəл 7 класст

Кичəлин төр: «Темəн яһад җил уга болсмб?» (домг) Кичəлин кʏцл: К езəнəк амн ʏгин зөөрəр дамҗулад, яһҗ мана өвкнр ямаранчн җирһлин йовдлд эврə тəəлвр олҗ авдгинь сурһульчнрт цəəлһҗ өгх. Кичəлин йовуд: 1. Өмннь дассн келлһ өргҗʏллһнə төр сергəҗ кʏʏндвр кʏцəлһн. 2. Шин төр цəəлһлһн. 3. Товчлвр.

Бурхн җилмʏдиг мал-аһурсна нердəр хуваҗасн цагла хулһн темəн хойр эврəннь нерəр җил нерəдхəр зʏтклдҗ.

Бурхн зʏткəчнриг эвцлдʏлхəр келнə: - Кен тʏрʏн болҗ һарч йовх нар ʏзнə, терʏнə нерн литд орх.

- Би чамас тʏрʏлҗ нар ʏзхʏв, - гинə темəн. - Уга, би, - гинə хулһн. - Яһад чи нанла əдлцнəч! Би чамар болхнь уул болнус.

Өр цəəхиг кʏлəхəр шиидцхəв. Темəн эврəннь өндртəн нəəлв: «Би хулһнас зу дəкҗ икв, тегəд хулһнас тʏрʏлəд ʏзхʏв. Һазр төгрг, нарн альдас һарвчн, би ʏзхʏв». Нарн альдас һардгинь темəн меддго бəəҗ. Өмн ʏзгʏр хəлəһəд бəəнə эн.

Тиигҗ бəəтлнь бичкн хулһн темəнə бөкн деер һарад, дорд ʏзг тал хəлəнə.- Өр цəəҗəнə! Нарн эн бəəнə! Би чамас тʏрʏлəд ʏзʏв! – гиҗ хəəкрəд, хулһн һəрəдҗ бууна.

Темəн уурнь кʏрəд, хулһнур дəврнə. Болв шамдһа хулһн овалһата ʏмснʏр гʏʏҗ орна.

Иигəд хулһн марһа шʏʏҗ. Темəн хальмг литд орҗ уга.

Тер цагас авн темəн оньдин овалһата ʏмс ʏзхлəрн, көлəрн əрнə. Хулһн хəəдг бəəдлтə.

Темəн литд эс орсндан зарһ кенə. Тиигхлə, темəнд келҗ: чамд тер аһурсдын шинҗ цугтан бəəнəлм, тегəд чамд литд орад керг уга . Темəнə шинҗ: Хулһн чиктə, ʏкр гестə, барс тавгта, туула урлта, Лу бийтə, моһа нʏдтə, мөрн делтə, хөн нооста, Мөчн бөктə, така өрʏлгтə, ноха һуйта, һаха сʏʏлтə.

Темəнə туск ʏлгʏрмʏд: Темəн деерк кʏн теӊгрт өөрхн. Номһн темəн ноолхд сəн. Хулһна туск тəəлвртə тууль: Зə уга һазрт Зəəдӊ мөртə кʏн йовҗ. (хулһн)

Толь Домг – легенда, зʏтклдх – спорить, эвцлдʏлх – мирить, əдлцх – равняться, нəəлх – надеяться, дорд ʏзг – восток, бөкн – горб, шамдһа – шустрый, ʏмсн – зола

Шʏʏвр сурврмуд: Темəн хулһн хойрин хоорнд ямаран зʏтклдəн болв? Бурхн юн гиҗ келнə? Темəнə тоолвр? Темəн ю меддго бəəҗ? Хулһн ямаран мек һарһна?

Даалһврмуд: Оньган өгəд тууль умштн. Туулиг ахрар келтн. Туулиг орс келнд орчултн. Хальмг литд ордг аӊ-аһурсна нерд заатн. Темəнə шинҗ шинҗлтн.

Көдлмш кʏцəснь Баһ-Дөрвдə района Зурһана дундын школын багш Даваева Г. Л.