Проект эше: “ Матурлык иленә юл”

Каралды: Килешенде: Раслыйм:

башлангыч сыйныф укытучыларының Уку-укыту эшләре буенча директор Мәктәп директоры:

методик берләшмә җитәкчесе: урынбасары: ____________ /Галеев В.Г./

___________ /Гафиуллина Л.Н./ _____________ /Закирова Г.Г./

Беркетмә №1 “14” август 2013 ел. Приказ № 107 “19” август 2013 ел.

Балтач муниципаль районы

МББУ “Куныр урта гомуми белем бирү мәктәбе”

Проект эше: “ Матурлык иленә юл”

Төзеде : Рамазанова Фәйрүзә Гарифҗан кызы

беренче квалификацион категорияле озайтылган көн төркеме тәрбиячесе

Педагогик киңәшмә утырышында каралды.

Беркетмә №1, «15» август, 2013

2013

Эчтәлек

I.Оештыру – әзерләнү этабы.

1.1 Проектның темасын нигезләү ............................................................................................................................. 3 – 4

1.2 Уйлану йолдызчыгы ............................................................................................................................................... 5

1.3 Проект эшенә таләпләр.......................................................................... 5

1.4 Рәсем сәнгатенең килеп чыгышы турында тарихы мәгълүмат ..... 6 – 7

II.Технологик этап.

2.1 “Матурлык иленә юл” проектының эш программасы ................ 6 – 16

2.2 Шөгыльләрнең дәрес эшкәртмәләре ............................................ 17 – 51

2.3 Куркынычсызлык кагыйдәләре ................................................................. 52

2.4 Материаллар һәм кораллар .................................................................. 52 – 53

III.Йомгаклау этабы.

3.1 Проект ахырына көтелгән нәтиҗә .................................................... 53

3.2 Кулланылган әдәбият ........................................................................ 54

Оештыру - әзерләнү этабы.

1.1 Проектның темасын нигезләү.

Кече яшьтәге балаларда милли горурлык хисе, туган якка мәхәббәт тәрбияләүдә, үз халкыңның рухи мирасын өйрәнүгә кызыксыну уятуда сынлы сәнгатнең әһәмияте бик зур.

Рус язучысы Ф. М. Достоевскийның “Дөньяны матурлык коткарыр!” дигән сүзләр барыбызга да мәгълүм.

Шик юк, бу чыннан да шулай булыр. Аның өчен безгә матурлыкны күрә, аңлый белүчеләрне тәрбияләргә кирәк. Ә үзебез матурлыкны күрә беләбезме соң? Ягъни безнең күңел күзебез ни дәрәҗәдә ачылган? Бары тик күңел күзе белән дөньядагы матурлыкны аңлый белгән кеше генә сәнгать әсәрләре алдында, тын да алмыйча, сәнгатьләр буе басып карап тора ала. Без сәнгать әсәрләрендә сурәтләнгәннәрне, чагылган кичерешләрне аңлый, үзебезнең күңел күзебез аша кичерә беләбезме икән? Нәкъ менә шушы тойгы – кичерешләрнең кешедә тәрбияләнмәве бала күңелен рухи ярлылыкка, кырыслыкка илтә.

Рухи яктан бай, зыялы шәхес тәрбияләү өчен балаларда матурлыкны күрү, сәнгать әсәрләрен аңлый белү хисләре тәрбияләү зарури. Бала күңелендә шушы хисләр тәрбияләгәндә генә табигатькә, җәмгыятькә, башка милләт халыкларына, өлкәннәргә, ата – анага дөрес карашта булган шәхес тәрбияли алабыз.

Дөньякүләм танылган рәссамнар әсәрләре белән беррәттән, татар рәссамнарының да матурлык үрнәге булырдай әсәрләре күп. Димәк, матурлыкка юл ачык.

Балаларда зәвык тәрбияләүдә гамәли сәнгать әсәрләренең ролен дә билгеләп үтәргә кирәк. Бу яктан һәр төбәкнең үз байлыгы бар. Саба ягы – көмеш коючылар белән, Әтнә – шәл бәйләү осталары, Арча – читек чигүчеләр, Балтач районы исә талчыбыктан йорт җиһазлары үрү белән танылган. Татар халкы элек – электән баланы зәвыклы итеп тәрбияләүгә игътибар иткән.

Укырга өйрәнгәнче без башта хәрефләр, авазлар, алардан иҗекләр һәм сүзләр ясарга, аннан соң җөмләләр төзергә өйрәнәбез. Аларны белгәннән соң җөмләләр төзергә өйрәтәбез. Аларны белгәннән соң гына, әйтелгән сүзнең мәгънәсенә төшенәбез. Сәнгать дөньясында да шулай ук: төс, сызыклар, форма, сурәтләү үзенчәлеге – рәссамның теле. Рәсем сәнгате әсәрен тулысы белән аңларга өйрәткәнче, шушы телне балаларга өйрәтү зарур.

Проектта рәсем сәнгатен аңлау өчен бала белергә тиешле мәгълүмат тупланды. Күп еллар балалар белән эшләү тәҗрибәмә таянып язылган проект балаларга төсне кабул итү һәм яраштыру өчен күнегүләр, аннан соңгы бүлекләрдә рәсем сәнгате турында әңгәмә үрнәкләре, сәнгать әсәрләрен караганда кулланырга мөмкин булган методик алымнар күрсәтелде.

Дәрес уңышлы үтсен өчен, мин иҗади эшнең ничек үтәләчәген күз алдына китереп кирәкле материалларны алдан әзерлим. Проектка берничә күмәк иҗади эш үтәү каралган:

• Көзге яфраклардан келәм ясау (аппликация)

• Кыш бабай өе (аппликация)

• Әкияти шәһәре (аппликация - коллаж)

Күмәк эш вакытында укучылар, үзара аңлашып, иптәшләренең иҗади уңышлары белән кызыксынып, дус тату эшләргә өйрәнәләр. Эш күмәк башкарылса да, һәр балага үзе теләгәнчә иҗат итәргә мөмкинлек бирелә.

Сынлы сәнгать татар теле, рус теле һәм табигать белеме, технология белән тыгыз бәйләнештә уздырыла, болай эшләү әйләнә – тирәдәге күренешләрне тирәнтен аңларга һәм табигатьне бербөтен итеп кабул итәргә булыша.

Проект күптөрле темаларны үз эченә ала. Анда татар халкының гореф – гадәтләре, бәйрәмнәре, милли кием үзенчәлекләре, төзелеш, ювелир сәнгате, тукыма һәм агач эшкәртү һөнәрләре белән бәйле темалар бар.

Милли бизәкләрне өйрәнүгә аерым игътибар ителгән. Халык авыз иҗаты, татар язучылары һәм шагыйрьләре әсәрләренә иллюстрацияләр ясала.

Проектның максаты

• Укучыга иҗади сәләтен үстерү өчен шартлар тудыру, аны иҗади эзләнергә өйрәтү.

• Баланың сәнгать әсәрләрен тудырудан канәгатьлелек хисе алуына ирешү.

• Балаларны сынлы сәнгать төрләре һәм үзенчәлекләре белән таныштыру, аларның эчтәлекләрен, сәнгать әсәре буларак сурәтләү алымнарын аңларга өйрәтү, эмоциональ хис – тойгыларны үстерү.

Проектның бурычы

• Укучыларның мөстәкыйль фикерләү дәрәҗәсен үстерүгә, иҗади эшли белү сәләтләрен камилләштерүгә булышлык итү.

• Үз мөмкинлекләренә ышаныч хисләре тәрбияләү.

• Мөстәкыйль эшләү, логик фикерләү, чагыштыру, нәтиҗә ясый, алган белемнәрен төрле ситуацияләрдә куллана белү осталыкларын арттыру.

1.2 Уйлану йолдызчыгы

Проблема кую

Үткәрү формалары

Җиһазлау

“Матурлык

иленә

юл”

Куркынычсызлык

кагыйдәләре

Үткәрү вакыты

Кораллар һәм материаллар

Көтелгән нәтиҗә

Теманы сайлау

1.3 Проект эшенә таләпләр

“Матурлык иленә юл” проекты түбәндәге таләпләргә җавап бирергә тиеш:

1). укучыларның яшь үзенчәлекләренә туры китереп төзелгән;

2). гигиена һәм педагогик таләпләргә нигезләнгән;

3). укучыларның әйләнә – тирә моһит турындагы белемнәрен киңәйтә торган;

4). сынлы сәнгатьнең күптөрлелеге белән таныштыра торган;

5). укучыларда матурлыкка омтылыш тудырып, эстетик яктан зәвыклы бала тәрбияләү;

6). беренче уку елы ахырына балаларда сынлы сәнгать теле турында иң гади күзаллаулар булдыра торган һәм шулар ярдәмендә алар сәнгать әсәрләрен аңларга өйрәнә ала торган итеп төзелгән булырга тиеш.

1.4 Рәсем сәнгатенең килеп чыгышы турында тарихы мәгълүмат

Галимнәрнең тикшерүләре буенча, рәсем сәнгате – таш гасырның ахырында барлыкка килгән. Бу рәсемнәрне сәнгать дип әйтеп булмый әле. Кешеләр эш коралларын камилләштерә барган саен, рәсем сәнгатенә ихтыяҗы туа. Алар иң гади рәсемнәрне тау кыяларына ясый башлыйлар.

Кайбер галимнәр борынгы рәссамнар үзләренең уңышлы чыккан аулары турында истәлек калдырырга теләгәннәр дип саныйлар. Әмма хайван сурәтләре еш кына искесе өстенә икешәр кат төшерелгән. Ул гына да түгел алар кеше күзеннән ерак урыннарга, караңгы тирән мәгарәләргә ясалганнар. Рәсемнәрне бөтен кешегә күрсәтү максаты бөтенләй куелмаган.

Кайбер галимнәр, бәлки, тәҗрибәле аучылар яшьләрне шулай өйрәтергә теләгәннәрдер дип фараз кылалар. Әмма бу ышандырмый. Ул вакытта кечкенә сыннарның һәм гаять зур һәйкәлләрнең пәйда булуын ничек аңлатырга?

Археологлар бик күп тау куышларын тикшерәләр. Алар хезмәт кораллары, сөякләр, борынгы учаклардан калган күмер кисәкләре һәм көл табалар, әмма берәү дә мәгарәләрдә борынгы рәссамнарның рәсемнәренә юлыкмый һәм хәтта алар анда булырга мөмкин дип тә уйламыйлар.

Мәгарәдәге рәсемнәрнең табылуы, чынлап та, дөньякүләм шаккатыргыч вакыйга була. Ә аларны бер бәләкәй кыз ача. 1879 елда Испаниядә була бу хәл.

Ул көнне Альтамира мәгарәсенә археолог Саутуола килә. Ул анда элегрәк тә була һәм таш гасырына караган кораллар таба. Бу юлы ул үзе белән 12 яшьлек кызы Марияне дә ала.

Әтисе фонарь яктысында ташлар җыйган һәм аларны тикшергән арада кыз бөтен тирә – юньне карап чыга. Балалар еш кына өлкәннәр күрмәгән нәрсәләргә дә игътибар итәләр бит.

• Әти, кара әле, үгезләр! – дип кычкырып җибәрә ул, мәгарәнең түшәменә

күрсәтеп, Сатуола фонарен югарыга юнәлтә. Ул үз күзләренә үзе ышанмый. караңгылыктан кызыл, сары һәм кара буяулар белән ясалган бизоннар, зубрлар, кабан дуңгызлары, боланнар күренә.

Саутуола үзенең ачышы турында белдерә. Әмма аңа ышанмыйлар. Мәгарәдәге рәсемнәрне Саутуола ялланган рәссам ясаган дигән имеш – мимешләр тарала башлый. Галимнең ачышын үзе исән вакытта танымыйлар.

Әмма аның хаклы дәлилләнә. Ул вафат булып җиде ел узганнан соң, бу юлы инде Франциядә яңа мәгарәдәге рәсемнәр табыла һәм аларны тагын өлкәннәр түгел, ә тау куышлары белән кызыксынучан ике кечкенә малай таба.

Борынгы заманнарда кыяга рәсем ясау сәнгатенең гүзәл үрнәкләре, чын җәүһәрләре беренче буларак безнең илдә –Уралда Шулганташ мәгарәсендә табылды. Андагы эчке биек кыя битләренә кызыл буяу белән мамонтлар, атлар һәм мөгезборын сурәтләре ясалган.

1970 нче еллар башында безнең Татарстан җирен дә борынгы кеше ясаган уникаль рәсем табылды. Иделнең уңъяк яры буенда Югары Ослан районының Кызыл Байрак авылы янында, яр астыннан мамонтның казык теше сыныгы килеп чыга. Менә шул тешкә мамонт сурәте ясалган. Болар барысы да безнең ерак бабайларыбыз өчен сәнгать әсәрләрнең ниндидер үзенә бер төрле мәгънәгә ия булуы турында сөйли.

Сынлы сәнгать күп гасырлар буе үзгәрешләр кичергән. Һәр цивилизациянең үзенә хас сынлы сәнгать үрнәкләрен без хәзер дә күрә алабыз. Сынлы сәнгать белән бергә рәсем сәнгате дә төрле үзгәрешләр кичергән. Аның да яңа төрләре барлыкка килгән, гасырлар буе камилләшкән. Без алар белән алдагы шөгыльләрдә танышып, төрле ысуллар белән рәсем ясарга өйрәтү.

Проектны тормышка ашыру

2.1 “Матурлык иленә юл” проектының эш программасы

2.3 Куркынычсызлык кагыйдәләре.

Акварель буяулар белән эшләү кагыйдәләре.

1. Буяр алдыннан пумаланы суга манып алырга һәм артык суны савыт кырыена тидереп саркытырга кирәк.

2. Дымлы пумала белән үзеңә кирәкле төсне алырга мөмкин.

3. Буяган вакытта пумаланы бер юнәлештә генә йөртергә кирәк.

4. Пумалага каты басарга һәм аны тәртипсез рәвештә төрле юнәлешләрдә хәрәкәтләндерергә ярамый. Алай итсәң, пумаланың кыллары буталачак.

5. Яңа төскә буяр алдыннан, пумаланы чиста суда яхшылап юу мөһим . Әйбәтләп чистартмаган очракта рәсем пычранаячак кына. Шуңа суны да еш алыштырырга кирәк.

Кайчы һәм җилем белән эшләгәндә үтәлешергә тиешле куркынычсызлык кагыйдәләре

1. Эш барышында кайчы өстәлнең уң ягында ябык килеш ятарга тиеш.

2. Кайчыны идәнгә төшеп китәрлек итеп куймаска кирәк, чөнки ул төшкәндә үзеңә дә, иптәшеңә дә зыян китерергә мөмкин.

3. Иптәшеңә биргән очракта кайчыны түгәрәк ягы белән сузарга кирәк, ул ябык хәлдә булырга тиеш.

4. Җилемне иснәмә, кәгазь яки картонга аны бары тик кечкенә пумала ярдәмендә генә тидер.

2.4 Материаллар һәм кораллар.

Графит карандаш – рәсем ясау өчен иң уңайлы коралларның берсе. Аңа күзгә ятышлы соры тон хас. Графит карандаш белән ясаганда килеп чыккан хатаны бетергеч ярдәмендә төзәтеп була. Графит карандашлар төрле катылыкта була – йомшак, уртача һәм бик каты. Аларны махсус номерлар ярдәмендә аералар: 10Т(Н) бик каты, 10М(Н) бик йомшак, уртачасы – ТМ (НВ) йомшаккаты.

Акварель карандашлар – рәссам остаханәсен тагын да баетып җибәрәчәк. Төсле карандашлар кебек, алар белән нәзек сызыклар, штрихлар ясарга мөмкин. Акварель карандашлар белән рәсемне буяп та була.

Пастель – таякчык формасындагы формасындагы кечкенә төсле акбурлар. Ул гади акбурга охшаган, ләкин төсләр гаммасының күпкырлылыгы белән аерылып тора

Күмер – тал һәм каенның нәзек ботакларын яндыргач, рәсем ясау күмере барлыкка килә. Күмер порошогыннан прессланган күмер ясыйлар. Күмер белән рәсем ясау өчен көпшәк кәгазь күмер, йомшак чүпрәк, бетергеч, мамык яки пумала кисәге (рәсемне каралту өчен) кирәк була.

Сангина – кишер төсендәге прессланган таякчык, пастельгә охшаган, ләкин тагын да йомшаграк. Сагина белән эшләгәндә, пөхтә һәм төгәл булырга кирәк. Аны төзәтеп булмый, бетергеч ярдәмендә чистартырга авыр.

Фломастерлар белән эшләгәндә төгәллек кирәк, чөнки ясалган рәсемне үзгәртеп тә, бетергеч белән бетереп тә булмаячак.

Тушь төгәл сызыклар сызар өчен иң яхшы техник чара булып санала. Тушь белән ясау рәсемгә нәфис төгәллек бирә.

Акварель буяулар рәсемне төсле итә. Төсле порошок формасындагы пигментларны буяу дип атыйлар. Акварель буяулар белән эш иткәндә, коры яисә суга манылган пумаладан файдаланалар. Акварель буяулар белән ясалган рәсемнәрне төзәтеп булмый диярлек.

Пумалаларның иң югары сыйфатлысы төкләр кеш һәм азия чәшкәсенең койрыгыннан алына. Мондый пумалалар кыйммәт була, тик дөрес сакланганда алар сиңа озак еллар хезмәт итәчәк.

Йомгаклау этабы.

3.1 Проект ахырына көтелгән нәтиҗә

• Укучыларда рәсем сәнгатенең төрләре турында күзаллау һәм аларны аера белү күнекмәләре булдыру.

• Укучыларда үзләренең табигый сәләтләрен даими үстереп торырга һәм үзенең белгәннәрен башкаларга да өйрәтергә омтылыш булдыру.

• Балаларда бирелгән темага күчереп рәсем ясау күнекмәләре генә түгел, уйлап чыгарып, иҗади рәсем ясау күнекмәләре булдыру.

• Матурлыкны күрә белергә, үз куллары белән гүзәллек тудырырга омтылып яшәү күнекмәләре булдыру

3.2 Кулланылган әдәбият

1. Э.Т.Нигматуллина “Рәсем ясарга өйрәнәбез”, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 2010

2. О.В. Свиридова “Изобразительное искусство”, издательство “Учитель”,

г. Волгоград, 2008

3. С.Б. Дроздова “Изобразительное исскуство”, издательство “Учитель – АСТ”, 2004

4. В.С.Кузкин, Э.И.Кубышкина “Изобразительное искусство: 1 класс: книга для учителя - М:. “Дрофа”, 2011

5.Р.Г.Фәхретдинов “Татар халкы һәм Татарстан Тарихы”, Казан “Мәгариф” нәшрияты, 1997

6.Р.К.Әхмәтҗанова “Матурлык иленә юл” Казан, “Мәгариф” нәшрияты, 2001

7.“Казан” журналы, август, сентябрь, 2006

8. Нурзия Сергеева “Татар чигүе”, Казан, “Мәгариф” нәшрияты , 2005

9.“Мәгариф” журналы, № 7 -12, 1999

10.“Мәгариф” журналы, № 1- 4, 2000

11. Валеев Ф.Х. “Народное декоративное искусство Татарстана”, Казань,Татар. кн.

изд - во,1984