Разработка урока по географии 6 класс "Состав и строение атмосферы" на крымскотатрском языке

Дерс мевзусы : Атмосферанынъ теркиби ве къурулушы.

Дерснинъ макъсады:

Ернинъ ава пердеси акъкъында малюматларны умумийлештирмек.

Бекленильген нетиджелер.

Предмет: талебелернинъ атмосфера акъкъында бильгилерини теренлештирмек; аванынъ теркибини огретмек, къатламларыны тарифлемеге, атмосферанынъ къурулышыны, онынъ табиаткъа олгъан эмиетини талиль этмеге огретмек;

Метапредмет: мустакъиль тарзда макъсат къоймагъа, ишни планлаштырмагъа, дерсликнен чалышмагъа, джедвеллерни толдурмагъа, талиль этмеге, тенъештирмеге огретмек;

Шахсий: чифтлешип чалышмагъа, озюнинъ ве аркъадашларнынъ ишини бааламагъа бильмек.

Коммуникатив: озь фикирлерини толусынен ифаде этмеге бильмек.

Теминат: дерслик, даркъатув материал – мустакъиль чалышмакъ ичюн джедвеллер.

Дерснинъ кетишаты

1. Тешкилий къысым

Оджа талебелерни дерске азыр олгъанларыны тешкере, оларны алгъышлай:

- Селям алейкум! Айтармыз янъы кунюмизге,

- Селям алейкум! Айтармыз мусафирлеримизге.

Бугунь бизде пек чокъ мусафир бар. Мен, беллесем, бугунь биз сизлернен яхшы чалышармыз.

Эр шей азырмы, балалар?

Дефтерлер ве китаплар?

Сиз кельдинъиз чалышмакъ,

Эм де бильгилер алмакъ.

Чалышынъыз истекнен,

Ве динъленъиз дикъкъатнен!

Эр биринъизде, ралелеринъизде, япракълар вазифелернен бар. Бу вазифелерни сиз дерс девамында япаджасыз. Эр бир япылгъан вазифе ичюн, озюнъизге бир балл къояджасыз, эгер вазифени япып оламасанъыз, сыфыр балл (ноль балл) къояджасыз.

(иляве 5)

Талебелер дерске азырланалар, оджаны алгъышлайлар.

1. Бильгилернинъ актуализациясы

Биз сизлернен чокъ дерслернинъ девамында сейяремизнинъ къурулышыны огренемиз ве яхшы нетиджелер къазандыкъ.

Балалар, келинъиз хатырлайыкъ, Ернинъ насыл перделерини биз огрендик ве энди билемиз.

(Талебелер Ернинъ перделерини айталар.)

«Литосфера» ве «Гидросфера» - булар недир? Анълатынъыз.

Литосфера – бу ернинъ къатты пердесидир, о, ернинъ къабугъы, мантия ве озектен ибарет.

Гидросфера – бу ернинъ сув пердеси, онынъ теркибинде Дюнья океанынынъ суву, ерасты ве атмосферанынъ сувлары бардыр.

1. Янъы мевзуны огренюв

Сиз тюшюнген эдинъизми, не ичюн о къадар чокъ сейярелер арасында тек бир сейяреде осюмликлер ве айванлар яшай?

Не ичюн инсанлар яшайлар?

Онынъ себеби ернинъ пердесидир. Мен сизге тапмаджа айтаджам, сиз исе бу перденинъ адыны тапынъыз.

Козьге ич корюнмеген,

Ягъмур, ярыкъ кечирмеген,

Не къатлангъан, ачылгъан,

Бар экенми ойле ёргъан

Бутюн ерни къапаткъан?

Джевабыны ким тапкъан?

Демек бугунь дерсте не огренеджемиз?

Дерснинъ мевзусы «Атмосферанынъ теркиби ве къурулушы» (слайд 1)

- Атмосфера акъкъында нени бильмек керекмиз?

1. Атмосфера – бу недир?

2. О неден ибарет?

3. Атмосферанынъ къурулышы.

Мустакъиль тарзда тарифлев.

Мен сизге дерсликнинъ юз йигирми алтынджы (126) саифесини ачып, «Атмосфера» акъкъында анъламны окъунъыз ве озюнъиз берген анъламнен къыясланъыз.

Анъламны иш япрагъына язып алынъыз.

Атмосфера – бу ернинъ ава пердесидир.

Бу терминни рус алими Михаил Васильевич Ломоносов 1775 (бинъ еди юз етмиш бешинджи) сенеси теклиф этти.

Демек, атмосферанынъ теркибине кечейик, амма ондан эвель тапмаджаны тапынъыз.

Тапмаджа:

Бурундан кире, кокрекке кече

ве арткъа къайта,

О ич де корюнмез,

онсыз яшайыш олмаз.

(талебелер джевап берелер) Ава.

Балалар, тапмаджада «авасыз яшайыш олмаз» деп, айтыла. Сиз бунен разысызмы?

Келинъиз эксперимент кечирейик.

Козьлеринъизни япынъыз, бурнунъызны пармакъларынъызнен япынъыз. Мен исе саяджам. Не къадар чыдап олдынъыз?

Чокъ чыдап оламадынъыз. Демек, насыл нетидже чыкъармакъ мумкюн? Керчектен де, адамлар, айванлар, осюмликлер авасыз яшап оламазлар. Биз нефес алгъанда, авадан кислород аламыз.

- Ава – бу недир? Ава – бу чешит газларнынъ къарышмасыдыр.

«Газ» юнан тилинден «къалабалыкъ» демектир.

Меракълы, атмосферанынъ теркибинде не бар экен? Атмосферада эр бир газнынъ не къадар файызы (проценти) бар экен?

Келинъиз, дерсликтеки диаграмманы бакъайыкъ. Юз йигирми алтынджы саифе (126стр), йигирми секизинджи ресим (28рис.). Атмосферанынъ теркибини бакъайыкъ.

Атмосфера авасында насыл газлар ве не къадар кислород бар экен?

Сизинъ огюнъизде даире диаграмма бар.

Дикъкъатнен динъленъиз. Сиз мустакъиль тарзда даире диаграммада аванынъ теркибини къайд этеджесинъиз.

(Талебелер: атмосферада йигирми бир файыз (21процент) кислород бар.

- Догъру, йигирми бир файыз.

«Ава» сёзюнинъ анъламы пек адий дегильдир – аванынъ теркиби муреккептир, эр бир къысымлары бири-биринен багълыдырлар. Эгер ильмий тарафтан бакъсакъ, ава - бу чешит газларнынъ къарышмасыдыр.

Авада насыл газ чокъча экен? О, атмосферагъа ернинъ къабугъындан микроорганизмлернинъ эмиети иле айырылып чыкъа. О, авада етмиш секиз файыздыр (78%).

Догъру, АЗОТ.

Невбеттеки газны ешиль осюмликлер чыкъаралар, онсыз Ер юзюнде яшайыш олмаз. Бу газ йигирми бир файызны тешкиль эте (21процент). КИСЛОРОД.

Будюн джанлы махлюкълар нефес чыкъаргъанда бу газны чыкъаралар –бу УГЛЕКИСЛЫЙ ГАЗ. Авада о, сыфыр бутюн сыфыр учь файызны тешкиль эте (0,03%).

Газлардан гъайры авада даа сув бувлары бар, бир ёлу газлар, биз оларны нефес алгъанда дуямыз ве къошумтылар: куе (кюе), тоз, осюмликлернинъ тозу.

Озьлерини тешкерюв.

Келинъиз тешкерейик, догъру къайд эттинъизми?

Слайд (диаграмма «Аванынъ теркиби»).

Ава = азот(78%) + кислород(21%) + дигер газлар(1%)

Мен сизлерге аванынъ теркибине кирген даа бир газ акъкъында айтмакъ истейим.

Эксперимент кечирейик.

Кунеш козьлюклерини кийинъиз. Не ичюн биз оларны киемиз?

(Талебелернинъ джеваплары: кунешнинъ парлакъ нурларындан)

Озон къатламы джанлы организмлерни ультрафиолет нурларындан сакълай, бу нурларнынъ буюк пайы джанлыларгъа зарардыр.

Козьлюклеринъиз козьлеринъизни сакълагъан киби, озон къатламы да джанлы организмлерни сакълай. Озон къатламы стратосферанынъ энъ ашагъы къысмында ерлешкен.

Раатлыкъ дакъкъасы

Кяинаткъа биз учтыкъ

Сейяремизни корьдик,

О айлана ич турмай,

Янында кунеш ве ай

Биз литосфера ве гидросфераны огренгенде, оларнынъ къурулышыны да огрендик. Я атмосферанынъ насыл къурулышы бар экен? Дерсимизнинъ невбеттеки суалине кечемиз.

Атмосферанынъ къурулышы

Атмосфера бир къач къатламдан ибарет. Насыл къатламлар олгъаныны метинни окъуп, билерсинъиз.

(Талебелер слайдлардаки метинлерни окъуйлар, атмосферанынъ къатламларыны айталар ве джедвельни толдуралар)

- Сиз группаларда чалышаджасыз. Эр бир группанынъ озь вазифелери оладжакъ, олар джедвельни де толдурмакъ кереклер.

1 группа. Тропосфера.

Тропосфера акъкъында метинни окъунъыз ве джедвельни толдурынъыз:

Юкъары сынъыры.

Аванынъ хусусиети.

Нем ве булутларнынъ мевджутлыгъы.

2 группа. Стратосфера.

Стратосфера акъкъында метинни окъунъыз ве джедвельни толдурынъыз:

Юкъары сынъыры.

Аванынъ хусусиети.

Нем ве булутларнынъ мевджутлыгъы.

3 группа. Атмосферанынъ юкъары къатламлары.

Атмосферанынъ юкъары къатламлары акъкъында метинни окъунъыз ве джедвельни толдурынъыз:

Юкъары сынъыры.

Аванынъ хусусиети.

Нем ве булутларнынъ мевджутлыгъы.

Дерсликнинъ метинини окъуп, иш япрагъынъызда джедвельни толдурынъыз.

Насыл тюшюнесинъиз, ернинъ энъ къалын пердеси къайсы бири экен?

Гидросфера – 11 км. (он бир километр)

Литосфера – 100км. (юз километр)

Атмосфера – 3000км. (учь бинъ километр)

Атмосфера – Ернинъ энъ къалын пердесидир.

«Атмосферанынъ къурулышы»

Эксперимент. Шапкаларынъызны кийинъиз ве айтынъыз, не ичюн биз оны киемиз? О бизни сувукътан къорчалай.

Къыздырмакъ ичюн, терморегуляция ичюн.

- Газ шекилиндеки перденинъ саеси иле Ер юзю куньдюзи къызмай ве геджеси пек сувмай, меселя, Меркурий ве Айнынъ устю киби.

Кунеш ярыгъы атмосферанынъ чешит къатламларындан кечип, атмосферада чешит адиселерге себеп олалар.

Базы оптик адиселерни биз эр кунь коремиз, меселя, кунешнинъ догъушы ве кунешнинъ батувы.

Даа ойле оптик адиселер бар ки, оларны эр кес корип оламай.

1. Бильгилерни пекитюв.

Бу ракъамлар нени бильдирелер?

3000км.-

78% -

21% -

1% -

18 км. –

11 км. –

50 – 55 км. –

Бу ракъамлар нени бильдирелер?

3000 км. – атмосферанынъ къалынлыгъы (учь бинъ)

78% - атмосферада азотнынъ барлыгъы.(етмиш секиз файыз)

21% - кислороднынъ атмосферада барлыгъы (йигирми бир файыз)

1% - углекислый газ, водород, озон, гелий ве дигер газларнынъ барлыгъы, эм де дигер къошумтылар: був, тоз.

18 км. – экватордан юкъары атмосферанынъ къалынлыгъы (он секиз км.)

11 км. – атмосферанынъ орта къалынлыгъы. (он бир км)

50 – 55 км. – Тропосферанынъ юкъары сынъыры (элли- элли беш)

1. РЕФЛЕКСИЯ.

Демек, биз сизнен Ернинъ даа бир пердесинен таныш олдыкъ.

- Насыл пердесинен? (талебелернинъ джеваплары)

- Дерсте не бильдинъиз?

- Атмосфера – бу Сейяренинъ енгиль ёргъаны деп, айтмакъ мумкюнми?

(талебелернинъ джеваплары)

- Иш япракъларынъызда балларынъызны сайынъыз ве озюнъизге баа къойынъыз.

6. Эв вазифеси: 38 (отуз секизинджи) параграфны огренмек, 1-4-нджи вазифелер агъзавий; 5-нджи вазифе язма шекильде.