Класс: 9
Урокын типше: у темым тунемме урок;
Теме: Н. Игнатьевын илышыже да творчествыже.
Цель-влак: 1. Н. Игнатьевын илыш-корныж да творчествыже дене палдараш;
2. Шуко материал гыч кулешыжым ойырен мошташ туныкташ;
3. Марий литературын классикшын произведенийже – влакым лудаш тараташ;
4. Кутырымо йылмым лывырташ;
Урокым эртарыме тун йон: урок-семинар.
Ешартыш материал: Н. Ильяковын портретше, книга выставке, фотоальбом, марий Элын картше.
Литератур:
1. Т.Г.Апатеева, К.Т.Тимофеев. 8 классыште марий литература. Туныктышылан полыш, -Й.-О., Марий книга савыктыш,1987-240 с.
2. Туныктышылан пособий. Н. Ильяков школышто. Т.Г.апатеева ямдылен.-Йошкар-Ола. Марий книга савыктыш,1986.
3. Александрова И.Ш. Марий литератур дене тест-влак. Туныктышылан полыш. – Бирск,2004-176 С.
4. Марий литератур программе.5-9 класслан. Г.Н.Бояринова , П.А.Апакаев. – Йошкар-Ола, ГОУДПО (ПК) Марий туныктыш институт,2005.
Урокын эртымыже:
1. Оргмомент.
-Салам лийже! Шичса. Классыште чылан?
+Чылан.
-Пеш сай. Кодшо чырыкыште Я. Ялкайнын илыш-корныжым, творчествыжым тунемна. «Андрий Толкын» повестьшым лудна, лончылышна, Сочиненийым возышна. Айста шарналтена. Тестым ыштена, садлан дежурный лаштык-влакым шалате. Кагаз лаштыкын покшеланже тест манын возыза. Фамилийдам, лумдам возен шындыза.
2. Тест.
3. Тема ден цельым увертарымаш.
Я.Ялкайн – эрвелмарий писатель, а курык марий писатель-влакым паледа?
+ Н.Игнатьев, Н.Ильяков, Пет Першут, В.Сузы, Г.Матюковский, К. Беляев, И.Горный.
- Чын. Молодцы, паледа. Таче ме тендан дене курык марий писательын Никандр Ильяковын творчествыжым тунеммым умбакыже шуена. Те Н. Ильяков дене 5,6 класслаште палыме лийында.
- Могай произведенийжым лудында?
+ «11 кролик» - ойлымаш, «Шочмо порт» - почеламут.
- Пеш сай, шарнеда. Возена тачысе числам, урокын темыжым.
Латнылымше ноябрь.
Никандр Филиппович Ильяков.
(1913 – 1967).
Илышыже да творчествыже.
Ончышаш йодыш радам.
1.Писательын илышыже да творческий корныжо.
2. Н. Ильяковын 30-шо ийласе творчествыже.
3. Поэт-воин.
4. Н. Ильяковын 50-60-шо ийласе творчествыже.
- Таче урокышто Н. Ильяковын илыш-корныжо, творчествыже дене келгынрак палыме лийына, выступлений-влакым колыштына, хронологический таблицым ыштена.
4. Н.Ильяковын илыш-корныжо да творчествыже.
-Курык марий поэт, писатель Никандр Ильяков марий литературышто 30- ийлаште палыме лиеш.
30-шо ий – влакым тенызысе виян толкын дене танастараш лиеш. Сылнымутан литературылан виянашыже илышыште лийше кугу событий-влак полшеныт. Тиде социалистический индустрийын пенгыдеммыже, колхоз-влакын ышталтмышт да чумыр совет литературын кушкын шумыжо. Чыла тидыже марий литератор-влакланыт кумда творческий корныш лекташ йоным ыштен.
30-шо ийлаште С.Чавайнын, Н. Игнатьевын, М.Шкетанын, О. Шабдарын, Олык Ипайын, Ш. Булатын, Пет Першутын, Д. Орайын да С. Николаевын творчествышт сылнын пеледалтеш.
Марий литературышто Н.Ф.Ильяковынат лумжо палдырна. Тудын ятыр почеламутшо, ойлымашыже «У сем» журналеш печатлалтын, «Кыныж» пьесыже Москваште савыкталтын.
А могайрак вара лийын Н.Ильяковын илыш корныжо? Ынде выступлений-влакым колыштына.
ПИСАТЕЛТЫН ИЛЫШЫЖЕ ДА ТВОРЧЕСКИЙ КОРНЫЖО.
Ильяков Никандр Филиппович Курык марий район Кыльыкал ялысе (Картыште ончыкта) кресаньын ешеш 1913 ий 28 октябрьыште шочын. Ачажын, Филипп Васильевичын, 9 шочшыжо лийын. Еш моткоч кугу, но ача чылаштым туныкташак тыршен. «Тунеммаште веле волгыдылык, ончыкылык, тунемза, ушым погыза», - ойлен тудо икшывыштлан.
Никандр 6-7 ияшыж годымак школыш куржталаш туналын: изаж деч кодмыжо шуын огыл. Туныктышо изи йочам монгыжо поктен, рвезе шортын. Филипп Васильевичлан туныктышым сорвалаш верештын. Шке ялысе туналтыш школым пытарымек, Никандр 1926-1929 ийлаште Йоласал 7 ияш школышто тунемын, литература деке шуманын. С.Чавайн, Н.В.Игнатьев, М.Шкетан тудын йоратыме писательышт лийыныт. (Учебник гыч стр. )
Руш классик-влакын произведенийыштым Н.Ильяков Йоласал школышто тунеммыж годым кумылын лудын. Школыштыжат литературым палыше да йоратыше учитель Платаев туныктен. Тудо тунемше-влакым А.С.Пушкинын, И.С.Тургеневын, Н.А.Некрасовын, А.П.Чеховын, А.Блокын, В.Маяковскийын творчествышт дене палдарен.
Поэт-классик кокла гыч Ильяковлан поснак Некрасовын поэзийже келшен. Тунемше Н.Ильяков, тудын лишыл йолташыже К.Беляев да моло рвезе-влакат туныктышын полшымыж дене кид дене возымо «Кай» («Кай шудо») луман журналым лукташ туналыныт да первый произведенийыштым тушан «Печатленыт».
1929-1930 ийлаште Никандр Козьмодемьянскысе пед.техникумын первый курсыштыжо тунемын. Но черланымыжлан кора тудлан шочмо ялышкыже портылаш верештын.
Н.Ильяков комсомолец йолташыже-влак ден пырля колхозым организоватлаш полшен, кучедалмаште шуаралтын. Никандр район газет редакцийыш ялысе илыш нерген турло корреспонденцийым возгален. Ончыкылык писательын творчествыже кресаньык тема денак кылдалтын.
1930-1931 ийлаште Н.Ильяков Козьмодемьянск оласе советско-парийный школышто тунемаш туналеш. Тушто куд тылзаш курсым пытарымеке, 1934 ий марте Курык марий издательствыште пашам ыштен, писатель, журналист ешыш ушнен, шкежат возен шоген.
-Пеш сай выступленийым ямдыленат. Йодышда уке гын, икмыняр фотосуретым ончыктем.
- Ынде вес выступленийым колыштына.
Н.ИЛЬЯКОВЫН 30-ШО ИЙЛАСЕ ТВОРЧЕСТВЫЖЕ.
1931-1934 ийлаште «У сем» журналеш Н. Ильяковын ятыр ойлымашыже да почеламутшо савыкталтын. Самырык автор шке произведенийлаштыже реакционный илыш-йула, религий ваштареш шогымым, колхозым организоватлыме жапыште класс кучедалмашым ончыктен. Тиде «Вес корно уке», «Поп-влак ондалат», «Кучызо ден тарзе», «Алимент», «Йоратыме Оринаэм», «Вор» ойлымаш-влак, «Михала» поэма да «Кыныж» пьеса лийыныт.
Сар деч ончыч революционный романтикан «Знамя», «Тайна», «Юнго йула», «Киров» да моло почеламутымат возен. Нине почеламут-влак 1940 ийыште лекше «Стихвла» сборникеш савыкталтын.
Проза шотыштат Ильяков икмыняр сенымаыш шуэш. Тудо 30-шо ий-влак мучаште «Уна», «Корнышто», йоча-влаклан «Аршеп», «Портфель» да моло сылне ойлымаш-влакым воза.
Поэтын кугу творческий планжым Отечественный сар лугыч ыштен.
Чумыр иктешлен кодаш гын, Н.Ф.Ильяков сар деч ончыч 20 наре Ойлымашым, 2 поэмым, 100 наре почеламутым да пьесым возен. Произведенийлаштыже тудо ожнысо неле, пычкемыш илышым кызытсе, пиалан колхоз илыш дене танастарен ончыктен, шочмо элым, совет айдемын пашажым чапландарен.
Ончалына икмыняр ойлымашыжым. «Алимент» - коллективизаций жапыште ик марий кулак поянлыкшым арален кодаш шке удыржым виешак активный комсомолецлан марлан пуынеже. Рвезе тидын дене конен огыл. Удыр алиментым терга, калык ончылно комсомолецым намысландараш судыш пуа. Совет суд активистым титаканлан шотлен огыл. Ойлымаш геройын каласкалымыж дене чоналтеш. Писатель калык йылмым, мыскара йоным моштен кучылтын.
Коллективизаций тема дене тудын «Знамя» почеламутшо кылдалт шога. Поэт, ик велым, класс кучедалмашым ончыктен,вес велым тракторист-влак кокласе социалистический танасымашым.
-Пеш сай, молодец! Тиде йодышым сайын почын пуышыч. Йодышда уке гын, кумшо йодышым рашемдена. Эше ик выступленийым колыштына.
ПОЭТ-ВОИН.
1942 ий март гыч 1945 ий марте Н.Ф.Ильяков Отечественный сарын фронтыштыжо (Украиныште, Польшышто, Чехословакийыште, Германийыште) лиеш. Кугу сарыште фашист-влак ваштареш талын кучедалмыжлан Ильяков «Слава 3 степени» орден дене, «За отвагу» да моло медаль дене наградитлалтын.
Сар жапыште тудо «Россий», «Шонымаш», «Скрипка», «Авамлан», «Шочмо порт», «Эргымлан», «Фриц», «Кузе барин шеен лакейжым поктен колтен» почеламут-влакым, «Лейтенант Маргос», «Снайпер», «Балерина», «Сусыргышо пеледыш», «Лейтенант Рует», «Воздушный бой», «Прусак» ойлымаш-влакым возен.
Сар деч вара тудын фронтовой произведенийже0влак 1946-шо ийыште лекше «Салыман ивла» сборникеш савыкталтыныт.
Поэтын «Авамлан» почеламутшат Ава – щочмо Эл образ дене кылдалтын да сенымашлан ушанымаш кумыл дене возалтын.
Сенымаш лишеме, миена ме,-
Вашлият эргыч-влакым вучкен.
Код Чеверын, чотшак ит коляне,
Миена, вучен иле, авай.
Мирым ме кондена мланде умбаке,
Илышна адакат лиеш сай.
«Лейтенант Маргос», «Снайпер», «Балерина» да моло ойлымашлаштыже писатель Самырык патриот-влакын подвигыштым, фронтышто Удыр-влакын фашизм ваштареш луде кучедалмыштым, чыла нелылыкым сенен толмыштым ушандарышын суретла.
-Пеш сай. Выступлений почеш йодыш уке гын, шичса.
-Ынде икмыняр фотосуретым ончена.
- Ме тендан дене планын кум йодышыжым рашемдышна. Айста нылымше йодышыжым ончалына. Мый Н.Ильяковын 50-60-шоийласе творчествыже нерген каласкалаш туналам. Кулеш вереш чарналтем, те возеда.
50-60-ШО ИЙЛАСЕ ТВОРЧЕСТВЫЖЕ.
Тиде жапыште Н.Ф.Ильяковын творчествыже поснак виян кушкеш. Поэт сар деч ончычак туналме «Опак Микита» поэмыжым умбакыже воза. Тугак ятыр Ойлымашым, очеркым, пьесым, почеламутым да у поэмым савыкта. Совет Элнан 50 ий утла жапысе событийым, совет калыкын кушмыжым, сознаний вашталтмыжым писатель шкенжын кум книган «Эдемвла да ивла» романыштыже суретлен колен.
Ятыр ойлымаш ден очеркыште («Онтон Йыван», «Йонылыш лийым», «Бухгалтер Контокоррентов»), «Первый ошкыл» , «Ялышке Поленов толын» да моло поэмылаштат писатель ялыште лийше кугу вашталтышым, колхозник-влакын сознаний да активность кушмым устан ончыктен.
«Марий чодыраште» (1951) повестьым пашазе-влаклан полеклен.
60-шо ийлаште Н.Ф.Ильяков кусарыше семынат ятыр ыштен. Тудо А.С.Пушкинын, Ю.М.Лермонтовын, Н.А. Некрасовын, В.Маяковскийын, М.Джалильын почеламутыштым, А.М.Горькийын «Мать» романжым шочмо йылмыш кусарен. Шкенжынат ятыр произведенийже Руш, венгр, татар, мордва, чуваш, удмурт йылмыш кусаралтын.
Марий литературын кушмаштыже кугу пашам ыштымыжлан Н.Ф.Ильяковым марий АССР Верховный Совет Президиум Почетный грамотыж дене наградитлен.
Кушкын шушо писательын илышыже лугыч лийын. 1997 ий 5 майыште колен.
-Ынде книга выставкым ончалына, вара икмыняр фотосуретшым ончыктем.
-Умбакыже ме тендан дене хронологический таблицым ышташ туналына. Почса учебникдам. Н.Ильяковын илыш-корныжо почеш дата ден событий-влакым возен лукса. 10-13 минут жапым пуэм.
-Ручкадам пыштыза. Пашадам ончен лектам. Пеш сай. Шукында пытаренда. А ко шуктен огыл, монгыштыда пытареда. Возена монго пашам:
1.учебникысе стр.-влакым туткын лудын лекташ, изирак письменный паша лиеш.
2.»Опак Микита» поэмым лудаш.
-Монго паша раш? Йодышда уке гын, оценке-влакым шындена. Таче урокышто активнын пашам ыштыше да чын вашмутым пуышо-влаклан, сай выступленийым ямдылыше-влаклан «5» шындем…
Урокна мучашке лишеме. Чеверын.
10 552
3 118 
