Шо?ан У?лиханов презентация

Шоқан Уәлиханов

Шоқанның өмірі

Шоқанның саяхаты

Шоқанның еңбегі

Шоқан  1835 жылдың   қараша  айында Құсмұрын бекетінде қазіргі  Қостанай облысы   Әулиекөл ауданындағы  Құсмұрын жерінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы сол кезде Аманқарағай дуанының ( орталығы Қараоба мекені) аға сұлтаны болған. Округ орталығы 1844 жылы Құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан аты Құсмұрын болып өзгертілді. Шоқанның өз атасы Уәли Орта жүздің ханы болған. Арғы атасы Қазақ Ордасының Ұлық ханы  Абылай , Шоқан оның шөбересі. Шоқанның балалық шағы қыс кезінде Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, жазда   Есілдің  оң саласы  Аққанбұрлық  алабындағы ата  жайлауда  өткен. Әжесі Айғаным тұратын Сырымбеттегі хан ордасында да балдәурен күндерін өткізген.«Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан,  Күнтимес  ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде  хат  таныған Шоқан сол мектепте ортағасырлық қыпшақ-шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл біледі

Қашғарияға   сапары

1858  —  1859 жылдардағы   Шоқанның Қашғарияға сапары ғалымдық, ағартушылық саласындағы еңбегінің жаңа белеске көтерілуіне жол ашты. Қашғария ол кезде Ресей тарапынан зерттелмеген өлке болатын. Саудагер ретінде Қашғарияға құпия барған Шоқан, өлкенің экономикалық саяси құрылымын зерттеп, оның тарихы мен этнографиясынан көптеген материалдар жинайды. Қашқарияға сапарынан  «Алтышаһардың, яғни Қытайдың Нан лу уәлаятының шығыстағы алты қаласының жайы» атты еңбегі дүниеге келді. Бұл  Шығыс Түркістан  халықтарының тарихына, әлеуметтік құрылысына арналып, сол заман ғылымының биік деңгейінде жазылған әлемдегі тұңғыш зерттеу жұмысы еді.

Қашғарияға сапарынан кейін Сыртқы істер министрлігі Азия департаментінің арнайы шақыруымен  Петербургте  келіп, сонда бір жылдай тұрып ғылыми жұмыстармен айналысады. Алайда туберкулез ауруы меңдегендіктен Петербургтен елге, Сырымбетке оралады. Туған халқының екі жақты қанауда езілгенін көріп,  1862  жылғы сайлауда Атбасар округының аға сұлтаны болуға талпынады.  «Елдестеріме пайдамды тигізу үшін аға сұлтан болғым келді. Оларды шенеуніктерден, қазақ байларынан қорғамақ болдым. Сондағы ең алдымен көздегенім өз басымның мысалы арқылы жерлестеріме оқыған аға сұлтанның пайдалы екенін көрсету еді»  деп жазады ол бұл туралы досы  Достоевскийге .

Кадет корпусын 1853 жылы он жеті жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылады. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты болып тағайындалады. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады.  1854  жылы кадет корпусындағы ұстазы Костылецкийдің өтініші бойынша көрнекті шығыстанушы, Қазан университетінің профессоры  Н.И. Березиннің  тапсырмаларын орындайды. Березин Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқалары,«Қозы Көрпеш Баян сұлу» жырымен таныс еді. Жас ғалым әйгілі профессор Березин бастырып шығарған "Тоқтамыс ханның жарлығы мен басқа да хан жарлықтары туралы еңбектерге тыңғылықты талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми зерттеулерінің бірі еді. Жастығына қарамай, оның білімдарлығын, әсіресе, шығыс әдебиеті мен тарихын жақсы білетіндігін сол кездегі орыс ғалымдары да жоғары бағалап, мойындай бастайды.Өсімдіктер әлемінің қолайлы жағдайды талап ететіні сияқты қоғам да өзінің кедергісіз дамуы үшін қолайлы жағдайды талап етеді. Алайда ғалым табиғат зандары мен қоғам арасындағы айырмашылықты ажыратып көрсетеді. Табиғаттың дамуы физикалық зандарға негізделсе, қоғамда олар әлеуметтік зандардың күшімен, яғни қоғамдық өмірдің әртұрлі жақтарымен, тайпалық организм өмірінің шарттарымен толығады.

Шоқанның достары:

Аты –жөні, ғылыми қызметі

Өмір жылдары, туған жері

Орыс ғалымдарымен байланысы

Алған білімі

Қызметі

Зерттеу саласы

Еңбектері

Екі түрлі түсініктеме күнделігі» стратегиясы

Оқушылар дәптердің бетін немесе парақты екіге бөледі. Мәтінді оқу барысында олар жазады. Бір жағына қатты әсер еткен тұстары, үзінділер, екінші жағына өзіне әсер еткен үзінді жайлы пікірін жазады.( не себепті жазып алды).

  Әр оқушы мәтінмен танысып, күнделігін толтырған соң, жұпта, топта талқылайды.

Оқыған мәтінге баға беру, пікірін, көзқарасын білдіруге қойылған сұрақтар.

-         Сенің ойыңда не сақталып қалды?

-         Не себепті үзіндіні жазып

Тест жұмысы

1.Қай жылдары Ш.Уәлиханов Сібір кадет корпусында білім алды?

                а. 1847-1852          б.1848-1850        с.1847-1853

2. Ш.Уәлиханов Ыстық көлдің көлемін топографиялық және картографиялық деректерде сипаттады?

                 а. 1856 ж.                   б.1854ж.            с.1855ж.

3. Шоқан 1859 – 1861 жылдар аралығында  қайда болды?

                  а . Омбыда              б.Петербургте        с. Верныйда

4.  Шоқанның достары ішіндегі аса көрнекті орыс жазушысы:

                 а. Ф.Достаевский         б.Т.Шевченко      с. Г.Потанин

5. Ш.Уәлихановтың Орыс география қоғамының толық мүшелігіне қашан сайланды ? 

                 а.  1862ж.                       б. 1863ж.                     с.1857 ж.

6. Шоқанның соңғы мақаласы шыққан газет:

               а. «Қазақ»       б.»Русский инвалид»        с. «Правда»

7. Ш.Уәлиханов қайтыс болған  жер:

               а. Ыстық көл   б. Сырымбет   с. Алтын Емел жотасы

Тест жауаптары

1.        А

2.        А

3.        Б

4.        А

5.        С

6.        С

7.        С

Шығармашылық жұмыс :

• “ Бес жол өлең”
• “ Авторға хат”

Омбыдағы Кадет корпусі

Шоқан атындағы Алтын Емелдегі тарихи мемориялды мұражай

Шоқан Уәлиханов "Ыстықкөл күнделігі" атты зерттеу еңбегі