Сочинение на бурятском языке

«Гурбан булан боложо эбхэгдэhэн нангин бэшэгүүд»

1941-1945 онуудта болоһон Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда Тоорын сомоной соведһээ (тэрэ үедэ Зун-Мурино, Далахай, Шулуута, Тооро гээд ородог байгаа) 427 хүн Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа ошоһон юм. Тэдээн сооһоо ганса Тоороһоо 157–иинь. 90 хүн гэртээ бусажа ерээ, харин 61–иинь дайнай газарнуудта ами наһаяа үгэһэн юм.

Манай һургуулида 1988 ондо хизаар ороноо шэнжэлэлгын- түүхын музей байгуулагдаһан юм. Музей үхибүүдтэ һонирхолтой болгохын тула олон жэлдэ хүшэр хүндэ ажал ябуулагдаа. Хүндэтэ багша, мүнөө ажалай ветеран Евгения Базыровнагай хүтэлбэри доро музейн гэшүүд олон экспонадуудые суглуулһан байна.

Мүнөө музей соо Агууехэ дайнда зорюулагдаһан иимэ экспозицинууд бии:

1. «Дайнда үлэһэн залуу наһан»;

2. «Юуншье мартагдахагүй, хэншье мартагдахагүй!»;

3. «Дайнай түшэг- ара тала»;

4. «Сэрэгшэд- интернационалистнууд»;

5. «Фронтовик багшанар».

Агууехэ дайн манай нютагай нэгэшье айлай хажуугаар гараагүй, гэр бүхэнһөө Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа эрэшүүл ошоо. Зарим гэрһээ гурбаад, дүрбөөд хүбүүд ошоһон юм. Энэ дайнай асарһан хохидол, гашуудал манай музейн экспонадууд мүнөөшье болотор, 1941-1945 онуудта болоһон Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайе бидэ залуу үетэн мартаха еһогүйбди гэжэ һануулжа байдаг. Энэ экспонадууд хадаа гансашье манай Тооро нютагай бэшэ, харин бүхы Совет Ороной арад зоной гаргаһан баатаршалга хэзээдэшьэ мартагдахагүй байһые гэршэлнэ.

Эгээн нэгэ сэнтэй тиимэ экспонат минии һанахада, Баатар, Буда Бардуевтанай дайнай газарнуудһаа бэшэжэ байһан гурбан булан боложо эбхээтэй бэшэгүүд болоно гээшэ.

1941 ондо Бардуев Лопсон Сундуевичай гэр бүлэһөө гурбан баатар хүбүүдынь Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа ошоһон юм. Буда, Баатар, Гомбо гурбанһаа ганса одхон дүү Гомбо хүбүүниинь гэртээ бусаһан байна.

Гомбо Лопсонович дайнһаа бусажа ерээд, Тоорынгоо дунда һургуулида түүхын багшаар олон жэлдэ, наһанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаһан юм. Гомбо Лопсоновичай Баатар ахань 1944 оной декабрь һарада Карельскэ Перешеектэ унаа. Буда ахань Иэрэнктэдэ хорото снайперай һомонһоо наһа бараа.

2012 ондо би музейн гэшүүдээр шэнэ экспонадуудые бэдэрэлгын ба суглуулгын ажал ябуулжа байхадаа, Бардуев Гомбо Лопсоновичай хоер аханарайнь гэртээ бэшэжэ байһан бэшэгүүдые олоһон байнаб. Гомбо Лопсоновичай бага басаган Гита Гомбоевна һонирхолтой хөөрөөнүүдые болон бэшэгүүдые манай музейдэ үгөө. Гурбан булан боложо эбхээтэй энэ бэшэгүүдэй сэн ехэ. Энэ бэшэгүүдые хараад, уншажа байхадаа, минии досоо ехэ һонирхол түрэжэ: «юундэ энэ бэшэгүүд гурбан булан боложо эбхээтэйб?»- гэхэ мэтэ асуудалнууд бодожо, тэрээндэ харюу бэдэрхэ гэжэ шиидэһэн байнаб. Энэ бэшэгүүд миин хуушан шара үнгэтэй саарһан дээрэ бэшэгдээд, конверт үгы дээрэһээ гурбан булан боложо эбхэгдээд, дээрэнь тамга болон полевой почтын тоонууд табяатай.

1944 ондо бэшэгдэһэн бэшэг соо Буда хүбүүн эжы абынгаа, аха дүүнэрэйнгээ элүүр энхые һуража бэшэхынгээ хажуугаар, колхозойнгоо ажал болон арад тухай тэдэнэй хэр зэргэ таряа, үбһөө хуряалгада ябалсажа байһан тухай һанаагаа зобон һуража бэшэнэ. Бэшэгэй һүүлдэ бэшэг хүлеэжэ байһанаа һануулна.

Арад зоноймнай гаргаһан баатарша гэршэлһэн энэ бэшэгүүд соо хүбүүдэй тэрэ хатуу шэрүүн дайнай газарта байбашье, өөрынгөө нютагай арад зоной байдал, хэжэ байһан ажал тухай бэшэхыень уншахадаа, тэдэнэй дарагдашагүй сэдьхэлэй байдал болон Эхэ Орондоо дурлал эли тодоор гаража ерэнэ.

Энэ бэшэгүүдые харахадаа мүнөө сагай хүнүүдэй бэе бэедээ бэшэгүүдые бэшэхэеэ болиһониинь харамтай.

Мүнөө һургуулидамнай виртуальна музей нээгдэхээр хараалагдана. Тэндэ сайт дээрэ һанаһан хүнүүд орожо, Тооро нютагайнгаа ветеранууд болон тэдэнэй гаргаһан баатаршалга тухай олохо. Тиихэдээ мүн баһа эдэ эгээл сэнтэй музейн экспозици болоһон бэшэгүүд тэндэ оролсохо.

Ажалайнгаа түгэсхэлдэ би иигэжэ хэлэхэеэ һананаб, Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн хадаа бүхы СССР гүрэнэй түүхэдэ эгээл хүндэ, арадай гаргаһан баатаршалгын үе болоно гээшэ. Хүн бүхэн энэ дайе даралгада хабаадаа юм. Ара таладашье, дайнай хатуу газарнуудташье нэгэ хүндэ адли тэмсэжэ, хорото дайсаниие дараа.

Мүнөө жэлдэ Агууехэ Илалтын 70-жэлэй ойн баяр тэмдэглэхэеэ байхадаа, олон тоото үетэн нүхэдтөө иигэжэ хандаха байнаб: «Алтан дэлхэй дээрэ хэнэй ашаар амиды ябаһанаа, бү мартая! »