Статья "Язык -лицо нации"

МКОУ «ЛИЦЕЙ МЮРЕГО»

Статья

«Мез –миллатла дях1 сари»

Белк1унси

Дарган мезла ва литературала учительница Мях1яммадова С.Гъ.

2016 д.

Рахли дила мез жяг1ял агардирути диалли ,

ну ишбарх1ил вебк1ес х1ядурлира.

(Р.Х1ямзатов)

Дунъяличир чум миллат лер диалра, илдицад мезанира лерти сари. Г1ялимтала г1ергъитигъунти белк1ани х1ясибли,илдала луг1и абиркули саби х1ябал азирличи. Нушала дубуртар улкализир, сунела у нушани «Дагъистан» или пахруличил ихъуси, дузахъули сари 28-дех1 мез. Миллатла мезлис «нешла мез» ирули бирар. Илизиб тамашабизеси селра агара. Ишар гьандушес дигулра К.Д.Ушинскийла дугьби : «Нешла мез – вег1 варкьибти нешгъунти сари : илди х1ейгни неш х1ейгниличил цугси саби».Гьар адамлис нешла мезла дурхъадеш х1екьси саби. Цаибси девра , «неш» ибси, нушани илди мезличил сабигу ируси. Сунела миллатла мез ункъли дални гьар адамла рух1лашал культурала чараагарси чебла саби. Г1ямрула бурямтани адам чина-дигара виахъули вирар,амма гьариллис сунела культураличил къяббердниагарли бархбас бузахъес х1яжатси саби.Бег1лара гьалар илис кумеклидирули сари миллатла мез. Ашкарливан, камли ах1ен чула шимазибад ,саби ак1убти мер-муса дархькадатурли,г1ямрула къулайти шурт1раг1иб къяйц1ли,адамти шагьуртази гечбирути тях1уртира.Иличил бархбасахъи,х1ейгеси биалра, т1яг1ямагарти анц1укьуни имц1адик1ули сари.Ишаб наб бурес дигуси, бег1ти чула дурх1нази нешла мез хъумх1ертахъес яра дагьахъес кайгънабиркьули ах1енну, иличи ург1ебли, сабира урус мезличил илдачил гъайбик1ни саби. Гьайгьайрагу, илдигъунти анц1букьунани миллатла литератураличи ва культураличи челябкьуси наслула гъамдеш камбирахъу.Бег1тала чараагарси чеблализи халбирулра чула дурх1нази нешла мез далахъни.Илдигъунти масъултачи халаси пикри бях1чииули саби бел1удила учреждениебазибра, хаслира школабазиб.Ишх1елла бархибси,дебали къиянси замана сунени чеббик1ибси саниг1ятлис марли калес,г1ямрули гьаладихьибти т1алабуначи лайикьикес,гьамадли х1ебиалра,гьарилра учительличи чебси саби ибси пикрилизир ну ч1умарирулра.

Бархьаначи «учитель» ибси дев дарган мезличи шурбаталли, «селичи-биалра бурсииран» яра, г1уррара дурусли, «насих1ятчи» ибсиличи гъамли саби.Гьамадли ах1ен чи-биалра вег1ли балуси сек1айчи бурсиварес,илизи г1ямрулизиб бархьси гьуни буцахъес.Х1ера ,илдигъунти масъулти т1ашли сари гьар заманализир учительла гьалар. Ил дурх1нас гьар сек1айзив г1ибратли виэс чебиркур. Гьайгьайра, лерилра саниг1ятуни-ургаб учительла саниг1ят бег1лара мяг1ничебси саби алра, хат1а агара, сенк1ун нушала челябкьуси наслула г1ямруличи х1ер , илала бяркъ ва рух1лашал культура ,имц1аливан, учительли сунела х1янчи бархьли т1ашбатнилизибад дигахъуси саби.Дурх1нала бирхауди сархес бални – учительла сархибдешуназибад цаибсис аби, дила пикрили.

Нешла мезла дурсри кадирхьути учительтачи т1алабуни гьат1иралра имц1али сари , сенах1енну г1ергъити дусмала дух1нар историялизир , адамтала г1ямрулизир , г1илмулизир , техникализир кадикибти дарсдешунала асарлиуб дурх1нани дарган мезличи, илди г1ибкьли руркъниличи пикри камли бях1чииух1ели.Хаслира даргала литературный мезличила сари ишар гъай.

Чедиб гьанбушиливан, мез – миллатла дях1 сари.Кьабулх1ейкес х1ейрар ишди тугъачил :

Дарган дарган вирусив,

Дарган мез х1едалуси?

Даргантас дарган мезли

Ца далай х1ебелч1унси?

Дарган мез дурх1нази ункъли дагьахъес ва илдачи диги ак1ахъес багьандан халаси къайгъи бирули бузули саби учительти нушала лицейлизибра.Нуша лерилра авал учитель сарра, дарган мезла дурсри кадирхьути.Ак1ахъубли методическое объединенияла секцияра леб.Секцияла занятиебачир нушани челукьути масъулти ва илди ирзнила къулайтигъунти тях1урти х1ердирули дирех1е.Х1ейгеси биалра, г1ергъитигъунти дусмазир им1аливан,литературный мез руркъяхънила шайчир учительтас къиянти масъулти ирзес чевкъули саби.Илдигъунтазибад бег1 гьалаб гьанбушес дигулра дурх1нани даргала литературала произведениеби камли ах1и яра бек1лил саби-г1ях1улали х1едуч1ни.Ил сабабли буч1антас чула пикри белк1лизиб яра ирнилизиб литературала мезличил аргъахъес къиянбулхъули бирар.Цацах1ели илдани урусла ва лугъатла дугьби пайдаладирути тях1уртира къаршидиркур.Илдигъунти нукьсандешуни агардарес багьандан ,халаси х1янчи бирес чебиркур учительлис бех1бихьудла классуназибадал.Дурх1нала гъай гьаладях1 ардукес багьандан,нушани дурсрачир дурадурк1ес чебиркур ишдигъунти х1янчурби:

1. Белч1унси произведениела бух1набуц чеббурни.

2. Халаси ах1енси текст урус мезличибад яра лугъатла дугьбачил белк1унси, литературала мезличи шурбатни.

3. Произведениела игитунас кьимат бедни белк1личил ..

4. Изложениеби, сочинениеби лук1ахъни

Дурх1назибад суайс мурталра таманси жаваб т1алаббирес чебиркур ,илдала гъай гьаладях1 ардукес багьандан.Буч1антала даргала мезличи диги имц1адиахъес кьасли дурадурк1ули дирех1е жура-журала конкурсуни, викторинаби, классуни-ургарли тературала абзани,абхьибти дурсри.

Пикрумала мурхьдеш, кьасанала чихъдеш ,сархибдешуначив т1ашх1елзни – илди сари гьарли-марси учительла къиликъуни ; ва гьарра ил къиянси саниг1ят чеббик1ибсилис къияндешунас мут1иг1х1ейк1ни, сабур, х1янчиличи гъира урк1и – урк1иларад дулгулра !