Сутек. Сутекті? таби?атта таралуы ж?не алынуы.

 Саба?ты? та?ырыбы: Сутек. Сутекті? таби?атта таралуы ж?не алынуы.

Саба?ты? ма?саты:

 Білімділік: Сутекті? химиялы? элемент ж?не жай зат ретіндегі т?сінігін ?алыптастыру ма?сатында элементті сипаттау?а ерекше м?н беріп, білімдерін дамыту, таби?атта таралуы ж?не алыну жолыны? ерекшеліктерін ?ткен саба?пен байланыстыра отырып т?сіндіру.

 Дамытушылы?:  Экзо, эндотермиялы? реакцияларды ?айталай отырып о?ушыларды? д?рыс шешім ?абылдай білу да?дыларын жетілдіру, белсенділік икем да?дысын ?алыптастыру.

Т?рбиелік: Экологиялы? т?рбие беру.

Саба?ты? т?рі:  Конференция  саба?

Саба?ты? ?діс-т?сілдері:  СТО стратегиялары, зертханалы? ж?мыс

??рал-жабды?тар,к?рнекі ??ралдар: Газ жинайтын ??рал (т?р?ы,сынауы?, спирт шам), Кипп аппараты, мырыш, т?з ?ыш?ылы, к?кірт ?ыш?ылы, кальций, су, периодты? кесте.

П?наралы? байланыс:   ?дебиет, тарих

К?тілетін н?тиже: О?ушылар эксперименттік т?жірибелерді? орындалуын м??ият ?ада?алап, ?ауіпсіздік ережесін еске т?сіреді, зертханалы? т?жірибелерден ?орытынды жасап, реакция те?деулерін жазып, реакция типтерін ажырата біледі.

САБА?ТЫ?  Ж?РУ  БАРЫСЫ:

І. ?йымдастыру б?лімі

ІІ. «?ызы?ушылы?ты ояту»

 1. « Ми?а шабуыл»

1.Заттар нешеге жіктеледі?  Жай ж?не к?рделі заттар дегеніміз не

2.Химиялы? элемент дегеніміз не? Оттек элементіне сипттама беріп к?релік(аты, та?басы, сал.ат.массасы, молекуласы, сал.мол.массы, валенттілігі, периодты? кестеде орны бар, аллотропиялы? т?р ?згерісі бар)

3.Химиялы? реакцияны? неше типі бар? Ата?ыз

4.Термохимиялы? реакция дегеніміз ?андай реакция,ол нешеге жіктеледі?

1кесте. « Семантикалы? карта»

ІІІ.  «Ма?ынаны тану»

1.     «Мені тап»

Мен суды? ар?ы тегімін,

Серігімін оттек атты серіні?.

Ежелден е? же?іл газбын,

Оттекке ?ара?анда азбын.

            1 пайыз ?ана жер бетіне тара?ам,

?аламшарда  92 пайызбын.

Бармын газбен к?мір,м?найда,

Болаша?та ?зім отын бола алам.        (Сутек)

2.     Б?гінгі саба?ты? та?ырыбы (та?тамен, д?птермен ж?мыс)

     О?ушылар топ?а б?лінеді.

2кесте. Cыныпты? ?жым?а б?лінуі

Бірінші топ. Сутекті? таби?атта таралуы

Химиялы? та?басы :   Н,  Ar ( Н ) = 1,008  м.а.б.                

                                          Н₂, Mr (Н₂) = 2 м.а.б.

          Н₂   ↑, и , т, суда АЕ (100Vсуда -  2V Н₂ ериді).

n   Жер бетінде оттекке ?ара?анда сутек ед?уір аз.Е? к?п тара?ан ?осылысы- Н₂О

n   К?н ж?йесі планеталарыны? 92%-ін сутек атомы ??рады.

n    Сутекті? жер ?ыртысында газ к?йіндегі метанны?, ?атты тас к?мірді?, с?йы? к?йдегі м?найды?, к?птеген минералдар мен тау жыныстарыны? ??рамында оттекпен ?атар сутек те кіреді. Жер ?ыртысында?ы сутекті? массалы? ?лесі 1 %. Ол аз болып к?рінгенмен, шынды?ында жердегі ?р 100 атомны?, шамамен, 10 атомы сутекті? ?лесіне келеді.

n  Сутекті отын ретінде пайдалан?ан тиімді. ?зірше сутекті к?п м?лшерде ?ндіруге болатын шикізаттар – метан мен суды айыру ?ымбат?а т?сіп отыр. Келешекте автомобильдерді сутек отыны к?мегімен ж?ргізуді дамыту к?зделуде.

• Сутек иіссіз, е? же?іл газ, суда ерімейді, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жа?сы сі?іреді; бал?у t - 259,1 °C, ?айнау t – 252,6 °C. Сутекті? молекуласы екі атомнан т?рады (Н2), диссоциациялану д?режесі 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-?а те?. Тоты?у д?режелері +1,-1. Асыл (инертті) газдар мен асыл металдардан бас?а элементтерді? к?пшілігімен хим. ?осылыстар т?зеді.
•  К?шті тоты?сыздандыр?ыш бол?анды?ан F₂ –мен (?ара??ыда - 2520С-та), Cl₂-мен (жары?та) , O₂-мен ( 550 °C –тан жо?ары) ?рекеттесіп тікелей ?осылыстар (HF, HCl, H₂O) т?зеді. Сутекті к?птеген металдарды? (Cu, Fe, W, Re, т.б.) окситтерімен тоты?сыздандырады. Мысалы:

Cu O +H₂ =Cu + H ₂O

•  
•  Сутек азотпен ?рекеттесіп, аммиак
•  
•  
•  

 Сілтілік ж?не сілтілік жер металдармен ?рекеттесіп гидридтер (LiH, NaH, CaH₂, BaH₂,т.б.) т?зеді. Сутекті? аса ма?ызды реакциясына CO-мен ?рекеттесіп, температура, ?ысым, катализатор ?серіне байланысына ?р т?рлі органикалы? ?осылыстар (HCHO, CH₃OH т.б.) т?зу жатады.

• ?нерк?сіпте сутек метанда конвергенциялау (CH₄+H₂O=3H₂ + CO) несмесе суды электролиздеу (2H₂O =2H₂ +O₂ ) ар?ылы ашылады. М?най ж?не химия ?нерк?сібінде ?осымша ?нім ретінде сутек б?лінеді. Сутекті экологиялы? таза орын ретінде ?олданудын болаша?ы зор (2H₂+O₂=2H₂O).
•   «Сутек»- терминін орыс химигі М.Ф.Соловьев ?сынды  О?ушылар ал?аш?ы рет кейбір металдарды ?ыш?ылдармен ?ректтестіріп, сутек алуды? зертханалы? т?сілін талда?анда ?ыш?ылдармен танысады. .  

Екінші топ.Сутекті? ашылуы

 Сутекті ал?аш Х?І ?асырда неміс д?рігері ПАРАЦЕЛЬС  аш?ан.

 ?шінші топ. Сутекті? алынуы.

  Зертханада сутекті жинау ?дістері:

  ( оттегін жинау ?дісімен салыстыру)

 І?.    «Ой тол?аныс»

1.     О?улы?ты? 207 бетіндегі лабораториялы? т?жірибе

«Мырыш?а ?ыш?ылмен ?сер етіп сутек газын алу» (д?птерге орындау)

?р о?ушыны? алдына  ойы?шалар беріліп ішіне мырыш т?йіршіктері салынады. ?стіне (?те са? болу! ) к?кірт немесе т?з ?ыш?ылдары тамшуырмен ??йылады. Б?лініп жат?ан газ к?піршіктерін к?збен к?реді.Б?лініп жат?ан газды сынауы??а жинап жанып т?р?ан спиртшам?а апарып сутек екендігін д?лелдеу.

А.Та?тадан с?йкес те?деулерін табады.

?. Неге сутекті сынауы?ты т?мен ?аратып жинайды?

Б.сутек тол?ан сынауы?ты жалын?а жа?ындат?анда не бай?ады?дар?

В. Сутекті? жану те?деуін жазы?дар.  

2H₂  + O₂  =  2H ₂O - Q

1. Тест тапсырмалары:

 Жауаптары:

  ?йге тапсырма: §30  № 1-11