Тамак синируу системасы

Сабактын темасы: Тамак сиёир\\ системасы

Сабактын максаты: Окуучуларга тамак сиёир\\ системасы жөнүндөг\ билимдерин, билгичтиктерин жана көндүмдөрүн калыптандыруу, аларды адепт\\л\ккъ тарбиялоо менен окуучулардын логикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү.

Сабактын милдеттери:

а) билим берүүчүлүк: Тамак сиёир\\ системасынын органдарынын, сырткы ички түзүлүшүн жана кызматы, топографиясы жън\ндъг\ билимдерди, билгичтиктерди, көндүмдөрдү окуучуларга калыптандыруу;

б) тарбия берүүчүлүк: Окуучулардын инсандык сапаттарын калыптандыруу, б.а. эмгекке, адептүүлүккө, этикага, маданияттуулукка, гумандуулукка тарбиялоо;

в) ънүктүрүүчүлүк: Окуучулардын тамак сиёир\\ сиситемасы жөнүндөгү илимий көз карашын, акылын жана логикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү;

Сабактын тиби: материалдын мазмунун ачып берүү.

Сабактын жүрүшү:

1.Уюштуруу; Саламдашу, жоктоо, аудиториянын атмосферасына кънул бъл\\, окуучуларга муз жаргыч оюнун ойнотуу.

2. Мурунку түшүнүктөрдү калыптандыруу;

2.1. Окуучуларды жуптарда иштет\\;

1-топ; Таблицаны толтургула;

Дем алуу органдары

2-топ; Схеманы толтургула;

\н пайда кылууга катышуучу органдар;

С\йлъгънгъ катышуучу жана \н пайда кылуучу органдар.

1.

2.

3

3-топ. Схеманы толтургула;

4-топ, Тъмънк\ т\ш\н\ктърд\ чечмелегиле, дем алуу органдары;

1 . Мурун къёдъй\

2 . Коко

3 . Колко

4 . Ъпкъ

5 . Плевра

6 . Плевра къёдъй\

3.Мурунку түшүнүктөр менен кийинки түшүнүктөрдү байланыштыруу

Дем алуу системасындай эле тамак сиёир\\системасыда адам \ч\н эё маанил\\ процесс. тамак сиёир\\ системасы, дем алуу системасындай бир нече татаал органдардан т\з\лгън. Ал органдар бир эле убакта бир нече татаал кызматтарды аткарат.

4.Жаёы тема: Тамак сиёир\\ системасы

План 1. Тамак сиёир\\ системасы жън\ндъ жалпы т\ш\н\к; 2. Тамак сиёир\\ системасынын органдары жана алардын т\з\л\ш\.

4.1. Тамак сиёир\\ системасы жън\ндъ жалпы т\ш\н\к; 4.1.а) Тамак-аш жана азык болуучу заттар;

Организимдеги тричилик процесстери ж\р\ш \ч\н дайыма толук баалуу азык заттар менен камсыз болуш керек. Къпч\л\к азык-т\л\кт\ организим толук т\рдъ, алдын алып даярданбай туруп сиёире албайт. Анын себеби, тамак-аштын курамында белоктор, майлар, углеводдор адамдын организими \ч\н бътън зат болуп эсептелет.

4.1.б) Азык болуучу заттардын функциясы; Азык заттар-энергиянын булагы. Физикалык, ферментативтик-химиялык, механикалык ажыроолордон кийин жылуулук бъл\н\п чыгат. Ар кандай азык зат организимде ар кандай энергияны пайда кылат. Ал азык заттын кълъм\нъ жана андагы белок, май, углеводун санына барабар болот.

4.2.Тамак сиёир\\ системасынын органдары жана алардын т\з\л\ш\;

Тамаксиёир\\ органдар системасы- организим кабыл алган тамак-ашты механикалык жана химиялык жактан кайра иштетип, тамак сиёир\\ каналына аш болумду заттарды соруп канга ъткър\п бер\\ жана сиёбей калган калдыктарын бъл\п чыгарууну камсыз кылат. Тамак сиёир\\ системасы ооз къёдъй\нън башталып-кулкун- кызыл ъёгъч-аш казан-он эки эли ичеги-ичке ичеги-жоон ичеги-т\з ичеги-аналдык тешик менен аяктайт. Тамак сиёир\\ каналында ар т\рд\\ тамак эрит\\ч\ бездердин т\т\ктър\ ачылат.

Тамак сиёир\\ каналынын керегеси 4 катмардан т\з\лгън;

1. Былжыр оболочкасы-каналды ичинен каптап жатат, 2. Былжыр астындагы негиз-былжыр оболочка менен булчуё оболочкасын бъл\п турат, 3. Булчуё оболочкасы- ортоёку, негизги катмары, 4. Сероздук-сыртынан каптап, коргоо кызматын аткарат,

4.2.а) Тамак сиёир\\ органдары;

Ооз къёдъй\ - Ооз къёдъй\ -тамак сиёир\\ каналынын башталгыч бъл\г\. Ал алды жаганан эриндер, каптал жагынан-беттин булчуёдары, \ст\нън-каттуу жана жумшак таёдай менен чектелет. Арт жагынан ооз къёдъй\ кулкун менен зев аркылуу байланышкан. Ооз къёдъй\ 2 бъл\ккъ бъл\нът. а) Ооздун кире бериши, б) Ооздун ъзд\к бъл\г\,

Тил-адамда жана башка с\т эм\\ч\лърдъ чаарала булчуё тканынан т\з\л\п, сыртынан былжыр оболочкасы менен капталган. Тил къптъгън маанил\\ фуёциаларды аткарат: башкача айтканда таиакты чайноого, жутууга, с\йлъъ процессине катышат.

Тиштер-ооз астанасы менен ооздун ъзд\к къёдъй\н\н ортосунда тиштер орун алган, алар тъмънк\ жана\ст\нк\ жаактардын альвеолярдык ъс\нд\лър былжыр оболочка жана адамда тиштин2 тиби алмашат: с\т тиштери жана туруктуу тиштер. Жаш балдарда 20 с\т тиштери, ал эми чоё кишилерде 32 туруктуу тиштер болот. Тиштердин саны-тиш формуласы менен белгилнент. Ал тъмънк\чъ: С\т тиштердин анатомиялык формуласы: 2:1:1:2; Туруктуу тиштердин анатомиялык формуласы: 2:1:2:3; Мында 1-цифра кашка тиш; 2-кылкыйма тиш; 3-кичине азуу; 4-чоё азуу. Ар бир тиш 3 бъл\ктън т\рат: а) тажыча б) моюнча в) тамыры.

Функциасы; чайноо, майдалоо.

Ооз къёдъй\н\н бездери-ооз къёдъй\н\н былжыр оболочкасында жана тилде къп сандаган майда шилекей бездери жайгашкан. Алардын аталышы жайгашкан ордуна жараша. М: таёдай, тил, жаак ж.б. Мандан сырткары ооз къёдъй\нъ 3 жуп чоё шилекей бездеринин т\т\ктър\ ачылат. Алар: кулак жагындагы-эё чоёу, астынкы жаактын астындагы, тилдин астындагы бездер. Функциасы; эрит\\, ажыратуу.

Кулкун

Кулкун-воронка сымал къёдъйл\\ булчуё орган. Узундугу 11-12см келеп, мурун къёдъй\н\н, ооз къёдъй\н\н артында жайгашкан. Кулкун къёдъй\ 3 бъл\ккъ бъл\нът: мурун, ооз, коко. Башкача айтканда кулкунда тамак сиёир\\ жана дем алуу жолдорунун кайчылашуусу ж\рът. Кулкундун керегеси 4 катмардан турат. а) былжыр,

б) фиброздук, в) булчуё, г) бириктиргич ткандуу катмар. Кулкун 6-7 моюн омурткаларынын тушунда моюн омурткаларынын тушунда кызыл ъёгъчкъ ътът. Функциясы: 2 т\рд\\, абаны жана тамакты ъткър\\.

Кызыл ъёгъч Кызыл ъёгъч-цилиндыр сыяктуу трупканы элестететип, узундугу 23-30см, 6-7 моюн омурткасынан башталып, 11-кък\рък омуркасынын тушунда аш казанга ътът. Кызыл ъёгъч ъз жолунда 3 тарайууга жана 2 кеёей\\гъ учурайт. Кызыл ъёгъчт\н керегеси 4 катмардан турат: а) былжыр оболочкасы, б) былжыр астындагы негиз, в) булчуё катмары, г) адвентициалдык. Фукциасы: жутулган тамакты кулкундан ашказанга ъткър\\.

Аш казан Аш казан буёдуу къёдъйл\\ орган. Кълъм\ жана формасы тамактануунунълчъм\нъ жараша ъзгър\п т\рат. Аш казандын сыйымдууулугу 1,5-4 литр. Аш казанда тъмъндъг\дъй тъмъндъг\дъй бъл\ктърдън ажыратышат, т\б\, денеси, пилорикалык бъл\г\. Ошондой эле кичине жана чоё ийменчиги бар. Аш казандын керегеси 4 катмардан турат: а) былжыр катмары, б) былжар астындагы негиз, в) булчуё, г) сероздук. Функциясы: жутулган тамактын резервуары катары, аны аралаштырат, ичегиге ъткър\п берет жана аш казан согунун жардамында тамактыхимиялык кайра иштет\, ошондой эле кээ бир заттарды сиёирип, канга ъткър\\.

Он эки эли ичеги Он эки эли ичеги ашказандын привратник бъл\г\нън кийин жайгашып, ашказан астындагы бездин башчасын дого сымал ийилмп ороп турат. Узундугу 20-27см. Анын жогорку, тъмън багытталган, горизанталдык бъл\ктър\н ажыратышат. Он эки эли ичегиге ът т\т\г\жана ашказан астындагы бездин т\т\г\ ачылат. Он эки эли ичегинин керегеси 4 катмардан турат а) былжыр катмары, б) былжар астындагы негиз, в) булчуё, г) сероздук. Функциясы: тамак-ашты химиялык жактан ажыратуу.

Ичке ичеги Ичке ичеги ашказандын привратнигинен башталат. Жалпы узундугу-5-6м. Ал 3 бъл\ктън турат. 1.Он эки эли ичеги-25-30, 2.кыл ичеги-2-2,5, 3.кара ичеги-2,5-3,5

Ичке ичегинин керегелери 4 катмардан турат. а) былжыр абалочкасы-къп сандаган б\ктълмълърд\ пайда кылат, б) былжыр астындагынегиз-ъзд\к пластинкасанын ъс\нд\лър\ болуп эсептелет, в) булчуё-борпоё булалуу бириктиргич ткандан турат, г) сероздук. Функциясы; эриген аш болумду заттарды канга ъткър\\.

Жоон ичеги Жоон ичеги эки горизанталдык б\ктълмъдън жаралган илеоцекалдык клапандан башталып арткы тешик менен аяктайт. Ал 3 бъл\ктън турат: сокур ичеги, айланчык жана т\з ичеги. Жалпы узундугу 100-150см. Кызгымтыл т\стъг\ ичке ичегиден айырмаланып боз ичеги бозомук т\стъ болот. Сокур ичеги жоон ичегинин 3-8см келген сокур баштыкча баштанган башталгыч бъл\г\. Ал толугу менен кирич менен капталган. Анын узундугу 2-13см ге чейин, диаметри 3-4мм. Жоон ичегинин керегеси 4 катмардан турат а) былжыр катмары, б) былжар астындагы негиз, в) булчуё, г) сероздук. Функциясы: суунун сиёирилиши жана сиёбей калган азык заттын заёдоосу ж\рът.

Т\з ичеги Т\з ичеги-кичи жамбаш къёдъй\ндъ жатат. Анын узундугу 14-18см. Т\з ичеги 3 бъл\ктън турат. Жамбаш, ампула, аналдык канал. Т\з ичегинин керегеси 4 катмардан турат а) былжыр катмары, б) былжар астындагы негиз, в) булчуё, г) сероздук. Функциясы: сиёд\бей калган калдыктарды бъл\п чыгаруу.

5.Бышыктоо. Алган билимдеринин калыптандыруу максатында:

1- группага. Тест(тамак сиёир\\ органдары боюнча) 1.Тамак сиёир\\ системасы... турат а) тамак сиёир\\ каналы жана бездери б) ооз къёдъй\нън а) ашказандан г) ичегилерден 2. Кишиде кичи азуулардын саны канча? а) 1жуп б) 2жуп в) 3жуп г) 4жуп 3. Булчуёдуу т\т\кт\\ орган кайсы? а) кызыл ъёгъч б) ашказан в) ооз къёдъй\ г) ичегилер 4. Аш казандын канча керегеси бар? а) 3 б) 4 в) 5 г) 2 5. Жоон ичегиде кандай процесс ж\рът? а) сиёир\\ б) соруу в ) канга ът\\ г) заёдоо

2-топ. Ооба же жок, 1. тамак сиёир\\ системасы бир нече органдардан турат 2. азык зат-энергиянын булагы, 3. тамак ээрит\\ч\ бездердин 3 т\р\ бар, 4. тамактын алгачкы ажыроосу ашказанда ж\рът, 5. аш казанда туз кислатасы иштелип чыгат.

3

Билем

Билгим келет

6 .Баалоо: Чогулткан упайларынын санына, сабакта активтуу катышкандыгына, алтын эрежени сактагандыгына карап.

7.Уй тапшырмасы; Тамак сиёир\\ органдарынын жайгашуусу тууралуу малымат чогултуу жана с\ръттър\н тартып кел\\.

https://multiurok.ru/tests/44281

7