Тарых сабагынан иштелме

№

Максаттары:

1

• Билим берүүчүлүк: Түргөш кагандыгынын жаралышы ажана анын тышкы саясаты жөнүндө баштапкы маалыматтарды алат. Араб баскынчыларга каршы күрөшү жана анын тарыхый маанисин түшүнөт.

2

• Өнүктүрүүчүлүк: Түргөш кагандыгынын картасын карап, кайсы мамлекеттер менен чектешкенин үйрөнөт.

3

• Тарбия берүүчүлүк: Коомдогу ич ара биримдик жана анын туруктуу өнүгүүдөгү маанисин аңдайт.

Негизги компетенттүүлүктөр:

Предметтик компетенттүүлүктөр

1

Маалыматтык

_{Түргөштөрдүн көчмөнкагандыгы жөнүндө билет.}

2

Социалдык-коммуникациялык

Окуучулар түргөштөрдүн тарыхый ордун башка темалар менен байланышта аңдайт.

3

Өзүн өзү уюштуруу жана көйгөйлөрдү чечүү

Карта менен иштөө жана слайд аркылуу теманы терең өзөштүрүүгө аракеттенүү, окуучунун ишмердүүлүгүн багыттоо.

№

Сабактын

этаптары

Убакыт (минута)

Мугалимдин ишмердүүлүгү

Окуучунун

ишмердүүлүгү

Компетенттүүлүк

Баалоо

Негизги

Предме ттик

1

2

3

4

5

6

7

Уюштуруу

Тапшырманы суроо

Шыктанды руу

Теманы жана сабактын максатын жарыялоо күтүлүүчү натыйжа

Тема боюнча маалымат берүү

Интерак тивдүү кѳнүгүү лѳр

Сабактын жыйынтыгын чыгаруу, баалоо

Үй тапшыр масын берүү

Сабактын темасына көңүл буруууга ык алуу.

Үй тапшырмасы проектр аркылуу көрсөтүлүүчү тест иштелет, маалыматтар эске салынат.

Темага багыт берилет.

Түргөштөрдүн көчмөн кагандыгы.

Түргөш кагандыгынын жаралышы жана анын тышкы саясаты

Араб баскынчыларга каршы күрөшү.Кагандыгын негизделишин, тышкы саясий мамилелерин, алсырашын жана кыйрашын билет.

Сабактын темасы: Түргөштөрдүн көчмөн кагандыгы (704-766-жж.)

VII к. баш ченинде Батыш Түрк кагандыгы урандыларында Түргөштөрдүн мамлекети пайда болду. Түргөштөр "Он ок элинин" дулу конфедерациясына киришкен жана Чүй менен Иле дарыяларынын аралыгын ээлеп турушкан. Алар "сары" жана "кара" урууларына бөлүнүшүп, төбөлдөрү өз ара атаандашып турушкан. "Сары" түргөштөрдүн уруу башчысы Үч Элиг каган (704-706-жж.) жаңы династиянын негиздөөчүсү болуп калган.

Ал Суяб шаарын ээлеп, анда өзүнүн башкы борборун түзгөн. Түргөштөрдүн бийлиги алдындагы жерлер Сыр дарыянын орто агымынан Иртыш суусунун баш жагына чейин созулуп жатчу. Үч Элиг каган өзүнүн жеринде жыйырма чөлкөм түзгөн, алардын ар бири жети миңден аскер берип туруучу. Түргөштөрдүн бийлиги Чыгыш Түркстанга да тараган.

Уч Элигдин ордун анын уулу Сакал каган (706-711-жж.) ээлейт. Ошол учурда мамлекеттин абалы татаал болчу. Ага түштүктөн Тан империясынын аскерлери, чыгыштан өзүлөрүнүн кагандыгын калыбына келтирип алышкан түрктөр, түштүк-батыштан араб баскынчылары коркунуч түзүп турушкан. Сакал-каган бардык тараптагы коркунучтун мизин кайтарууга аракеттенген.

709-жылы ал Аньсиге кол салып, кытай аскерлерин жеңет. Андан кийин түргөштөр аскерлерин Орто Азияга жиберишип, согдулар менен бирге Бухаранын алдында араб колбашчысы эмир Кутейби ибн Муслимди камоого алат. Бирок түргөштөргө каршы негизги коркунуч Экинчи Чыгыш Түрк кагандыгы тарабынан түзүлгөн эле.

Чыгыш түрктөрү 679-жылы Тан империясынын эзүүсүнөн кутулган. Экинчи Чыгыш Түрк кагандыгы эң жогорку күч-кубатына Капаган кагандын тушунда (691-716-жж.) жеткен. Иртыштан батышка карай өткөөлдүн бириндеги Болучу деген жерде чыгыш түрктөрү түргөштөрдүн сандаган армиясын талкалаган Сакал каган колго түшүрүлүп, асылып ташталган. Түргөштөрдүн жерлери убактылуу Экинчи Түрк кагандыгынын курамына өткөн.

Түргөштөр «кара» уруусунун башчысы Чабышчор Сулуктун мезгилинде толук көз каранды эместикке жетишкен (716-738-жылдар). Жаңы каган мыкты дипломат болгон. 717-жылы ал Кытайга барган. Андан кийин Сулук түргөштөр үчүн коркунучтуу үч каган менен нике союзун түзгөн: Ашина династиясынын батыш бутагынын урпагынын кызына үйлөнөт, экинчи аялы Билге кагандын, үчүнчүсү Тибет падышасынын кыздары болгон. Каган өзүнүн кызын Билгенин уулуна берген.

Чыгыштагы дипломатиялык ийгилик түргөштөргө батыштагы согуш аракеттерин жигердүү жүргүзүүгө мүмкүндүк берди

Сулук каган Согдиялыктар менен бирдикте арабдарга каршы согушка чыгат. Айыгышкан каттуу согушта Сулук каган көп адамынан ажырайт. Бул жеңилүү Сулуктун өмүрүнө татыган. Түргөш төбөлдөрү жеңилүүгө Сулук күнөөлүү деп эсептешкен. Ызага чыдабаган Сулук каган шал болуп, жатып калат да, 738-жылы өлөт.

Кагандын өлүмү Түргөштөрдүн "кара" жана "сары" урууларынын ортосунда бийлик үчүн узакка созулган күрөштүн башталышына, шылтоо болгон. Бул ички чыр-чатак мамлекетти алсыраткан. Учурдан пайдаланып, VII кылымдын орто ченинде кагандыктагы бийликти карлук уруулары тартып алган.

Түргөштөрдүн көчмүн кагандыгын үйрөнүүгө багыт алат. Окуу китеби, дептер, ручкаларын даярдайт.

Берилген тапшырма боюнча суроого жооп берет. Контур карталар текшерилет.

Теманы кабыл алууга багыт алат.

Окуучулар кунт коюп угушат, түшүнбөгөн суроолору болсо беришет.

Тест менен иштейт, маалыматтарды дал келтирет. Тарыхый окуялардын хронологиясы менен иштейт.

Түшүнбөгөн суроолору болсо беришет.

148-беттеги суроолор жана тапшырмаларды аткаруу.

Түргөштөрдүн көчмөн кагандыгын билет

Түргөш кагандыгы, тышкы саясаты, араб баскынчыларына каршы күрөшү боюнча баштапкы маалыматтар берилет.

№

Максаттары:

1

• Билим берүүчүлүк: Батыш Европадагы 17-кылымдын ортосу 18-кылымдын аягындагы үчүнчү руханий төңкөрүш-Агартуу доору жөнүндө маалымат алат.

2

• Өнүктүрүүчүлүк: Европанын картасын карап, Агартуучулук агымынын идеяларыгнын таралышын жана тарыхый маанисин үйрөнөт, ойлоп табуулардынадамбаласынын турмушуна тийгизген таасири жөнүндө ой жүгүртөт.

3

• Тарбия берүүчүлүк: Адамды жогорку баалуулуккатары кароо сезимдери калыптанат.

Негизги компетенттүүлүктөр:

Предметтик компетенттүүлүктөр

1

Маалыматтык

_{Агартуу доору жөнүндө жөнүндө билет}

2

Социалдык-коммуникациялык

Тарыхый окуялардын себеп-натыйжалуулугун аңдайт.

3

Өзүн өзү уюштуруу жана көйгөйлөрдү чечүү

Карта менен иштөө жана слайд аркылуу теманы терең өзөштүрүүгө аракеттенүү, окуучунун ишмердүүлүгүн багыттоо.

№

Сабактын

этаптары

Убакыт (минута)

Мугалимдин ишмердүүлүгү

Окуучунун

ишмердүүлүгү

Компетенттүүлүк

Баалоо

Негизги

Предме ттик

1

2

3

4

5

6

7

Уюштуруу

Тапшырманы суроо

Шыктанды руу

Теманы жана сабактын максатын жарыялоо күтүлүүчү натыйжа

Тема боюнча маалымат берүү

Интерак тивдүү кѳнүгүү лѳр

Сабактын жыйынтыгын чыгаруу, баалоо

Үй тапшыр масын берүү

Сабактын темасына көңүл буруууга ык алуу.

Үй тапшырмасы проектр аркылуу көрсөтүлүүчү тест иштелет, маалыматтар эске салынат.

Темага багыт берилет.

Табигый илимдердеги 17-кылымдагы илимий революция табигый жана техникалык билимдердин өнүгүшүнө өбөлгө түзгөн. Ал математикалык изилдөө методикасына, байкоо жүргүзүүгө жана тажрыйбага таянган. Илим менен техниканын өнүгүшү негизинен коомдук керектөөдөнулам пайда болуп, мануфактуралык өндүрүштүн өнүгүшүнө чоң таасирин тийгизген. Микраскоп, телескоп, сымап барометри сыяактуу приборлор ойлоп табылган.

Ири окумуштуулардын арасынан көрүнүктүү роль ойногон: И. Ньютон, И. Каплер, Г. Галилей, Р. Декарт, В.Лейбниц болгон. Табигый илимдердеги өнүгүүлөр чиркөө менен өтө курч карама-каршылыкта болгон. Аталган окумуштуулар дин өкүлдөрү тарабынан кеуугунтукка кабылган. Ошого карабастан илимдердин өнүгүүсү токтогон эмес.

17-18-кылымда дүйнөгө жаң көз караштардын түзүлүшү көркөм маданиятта өзгөрүүлөрдү жаратты. 17-беттеги маалыматты окуп талкуулайбыз.

Агартуу –коомдук ой жүгүртүүдөгү тарыхый маанилүү агымкатары. 18-беттеги маалыматты окуп талкуулайбыз. Франсуз агартуучуларына мүнөздөмө беребиз.

Франсуз агартуучуларынын алдыңкы идеялары революцияны даярдоодо жана анын жүрүшүндө идеологиялык өбөлгө катары маанилүү роль ойногон.

20- беттеги суроо жана тапшырмаларды аткаруу

Тема боюнча слайддын негизинде маалыматка ээ болот. Окуу куралындагы материалды окуп чыгат. Карта менен иштейт. Атайын даярдалган суроо-тапшырмаларды аткарат.

17-кылымдагы табийгый илидердеги илимий революциянын жана Агартуучулук идеялардын тарыхй маанисин үйрөнөт.