Татар теле дәресендә куллану өчен мәкальләр

Сулар: чишмә, кое, елга, күл, диңгез һ. б. 

Агыйделнең аръягында — бер энәгә бер сыер, барып карасаң — чүп тә юк. 
Агымга каршы йөзеп булмый. 
Аккан су кире кайтмас. 
Аккан суга монтар* юк. 
Аулак күлгә бака хуҗа. 
Ашыккан су диңгезгә җитмәс. 
Бата торган — еланга да тотына. 
Батсаң, таза суга бат. 
Бер су белән генә торып булса, балык кармакка капмас иде. 
Бер тамчыдан диңгез булмый. 
Бик шәп аккан чишмәнең башы якын була, имеш. 
Болганган су тирән күренер. 
Болганчык суда балык тотарга яхшы. 
Бәкедән күпме бу чыкса да, казан булмас. 
Дәрьядагы балык сатылмас. 
Диңгез янында кое казымыйлар. 
Диңгездә су кыйбат. 
Диңгезне шырпы белән болгатып булмый. 
Диңгезнең дә чиге бар, елганың да яры бар. 
Елга күпме боргаланса да, диңгезгә төшәр. 
Елганың башы комлы булса, тамагы да комлы була. 
Ерактагы су белән сусын канмый*. 
Идел кичмичә аягыңны киптермә. 
Идел күрми итек чишмиләр. 
Ишегалдыннан аккан суның кадере юк. 
Кайда су чыкса, коены шунда казыйлар. 
Кечкенә елга ташыса, кичү бирмәс. 
Кешегә кое казысаң, үзең буе казы. 
Килегә салып су төймиләр. 
Коега таш ташлау җиңел, алуы авыр. 
Коега төкермә, кайтып су эчәрсең. 
Күл булса, бака борынын тыгар. 
Күл тамчыдан җыела. 
Күл тирән булган саен балыгы күп. 
Күл шайтансыз булмый. 
Нократның* бер ташы көмеш, берсе бакыр. 
Сай елга шалтырап ага, тирән елга — тавышсыз. 
Су башыннан болгана. 
Су чокыр җиргә җыелыр. 
Су язып май төшмәс. 
Су һәр нәрсәне агарта, йөз карасын агарта алмый. 
Суга баткан — саламга ябышкан. 
Суда балык адашмас. 
Суда көймә эзе беленми. 
Суны ут алмас, алтынны тут алмас. 
Суның кадере чишмә корыгач беленә. 
Сусыз җиргә йорт корма, утсыз* җиргә ил корма. 
Ташкыны кайтса да, юшкыны калыр. 
Ташыган диңгез дә кайта. 
Тонык күлдә корт була, корт булмаса, чурт була. 
Черек бау белән коега төшмә. Чулманны* чуманга утырып кичмиләр. 
Эчмәм дигән коедан өч әйләнеп су эчәрсең. Эчмәс җирдә су бар, якмас җирдә ут бар. 
Яхшы суны ерак түкмиләр. 

Аның күле тирән. 
Араларыннан су да үтми. 
Аңа диңгез тубыктан. 
Баскан эздән су чыгара. 
Бер кашык су белән йотарлык. 
Диңгездән чыктым, коега баттым. 
Идел күреп сусыз үлгән. 
Идел чыкканчы балтасын бирә, Идел чыккач сабын да тот тырмый. 
Ике тамчы су кебек. 
Салкын су белән майлау. 
Су күрмичә чабуын күтәргән.

Үсемлекләр 
Үлән, гөмбә, гөл, чәчәк һ. б. Печән эше 
Ак алабута - ачлык елның бодае. 
Аксыргак бар җирдә ат үлмәс. 
Актамыр атка булган үчен сабаннан алыр. 
Алабута орлыгы булганчы, солының саламы бул. 
Әрекмәнем: кызу капса - яулыгым, баш авыртса - саулыгым. 
Әрем төбенә гөл үсмәс. 
Бер чәчкә яланны матурламый. 
Бер үк чәчәктән корт - бал җыя, елан - агу җыя. 
Берәү печәнне чалгы белән чаба, берәү дуга белән чаба. 
Вакытсыз ачылган гөл тиз сулар. 
Гөл булса, гөлгә куан, гөле булмаса, бөресенә куан. 
Гөл төбенә кычыткан үсми. 
Гөлен яраткач, чәнечкесен дә ярат. 
Гөмбә яңгырдан туймас. 
Елына бер балтырган ашамаган кешенең эче кортлар, имеш. 
Камыш, суда утырса да, бар үләннән элек корый. 
Камышны үз күлеңнән ал. 
Корыган камыш ерактан тавыш бирер. 
Кылган башы юкка кымшанмый. 
Кырмавык үзенә тигән һәркемгә ябыша. 
Көчләп ачкан чәчәкнең исе булмас. 
Күбәдән- чүмәлә, чүмәләдән - кибән. 
Матур гөл чәнечкеле була. 
Матур чәчәкне кырау тиз ала. 
Олы юлга үлән үсми. 
Печән чабып җыелмый, тарап җыела. 
Сарана төбендә суган ятыр. 
Сары мәтрүшкә алтмыш төрле авырудан, көрән мәтрүшкә җитмеш төрле авырудан дәва. 
Сырланның үзен өзсәң дә, тамыры кала. 
Сәнәге кыйбат түгел, җәпләкәсе кыйбат. 
Тигәнәк арасына кермәгәнгә тигәнәк иярми. 
Тигәнәк арасында үскән чәчәктән саклан. 
Тигәнәк булып аякка кадалганчы, гөл булып якага кадал. 
Тигәнәк чәчеп бодай ура алмассың. 
Тик торганнан чыкан чакмый. 
Умырзая, яфрагыннан алда, чәчәген күрсәтер. 
Үлән башыннан корыр. 
Үсәсе чәчәк таптауда да үсә. 
Һәр гөл үз сабагында чәчәк ата. 
Һәр гөлнең үз исе бар. 
Чабучылар начар булса, печән аз чыга. 
Чалгы тавышы чыга башласа, яңгыр ява башлый, ди. 
Чәчәкле гөл кадерле була. 
Чәчәк булган җирдә бал була. 
Чүмәлә көеңә кибәнгә үрелмә. 
Чүп җыйсаң - чүмәлә, чүмәлә җыйсаң - богыл. 
Шайтан таягына кырау тими. 
Эргәзембай - яз күрке. 
Эт эчәгесенең очы-башы булмас. 
Яшь үләндә арык мал да уйнаклый. Яңа чалгы каты чаба. 
Абага чәчәк атканда. 
Баскан җиреңә үлән бетте. 
Гөмбә белән шалканны аера алмау. 
Ку үләнгә үрт салу. 
Көлдән гөл булган, гөлдән көл булган. 
Сәнәк белән көрәкне аера алмау. Сәнәк-көрәк кулдан китте. Сәнәктән көрәк булган. 
Тилебәрән орлыгы ашаган. 
Урак белән печән чабу. 
Эскерттән ишек эзләү. 
Әрем белән тәрем булып яшиләр. 
Үлән арасыннан ут йөртмәк. Үләннән ашак, судан тонык. 
Һәммәсе дә бердәй, бакчадагы гөлдәй.

Агач 
Авам-авам дигән агач йөз яши. 
Агач аеры үссә дә тамыры бер. 
Агач кайсы якка кыек булса, шул якка авар. 
Агач нинди генә биек булса да, тамыры җирдә булыр. 
Агач урманнан ерак үссә дә, шунда таба сыгыла. 
Агач утырткан ага булган. 
Агач хәтта үзен кисүчегә дә күләгә бирә. 
Агач яшь вакытында яхшы бөгелер. 
Агач үз ихтыяры белән урманын ташламый. 
Агач үз урынына егыла, таш бик ерак тәгәри. 
Агачны яшьлектә бөк. 
Агачны үстерергә илле ел, кисәргә биш минут кирәк. 
Агачның аскы ботаклары өскеләрен күтәрешә. 
Агачның башын киссәң төбе калыр. 
Агачның корты эченнән булыр. 
Агачның тамырына балта чабып, яфрагы белән дус булма. 
Агачның яфрагы төбенә төшә. 
Агачтан яфрак төшми тормый. 
Асылсаң асыл асыл агачка, егылсаң егыл мамык түшәккә. 
Бер агачның шаулавы илгә яңгыр яудырмас. 
Бер агачта ике кайры булмас. 
Бер шыгырдаган агач гомер буе шыгырдый. 
Ботаксыз агачның күрке юк. 
Иелгән агачка үрмәләү җиңел. 
Йомшак агачны корт басар. 
Карт агач үзеннән-үзе корыр. 
Каты агач шарт сынар, черегән агач кырык ел чыдар. 
Корт баскан черек ботакны кисеп ташлыйлар. 
Кыеш агачның ботагы туры булмас. 
Кыйшык агач төзне бозар. 
Кәкре үсеп картайган агачны төз итеп булмый. 
Күмәк агач давылдан курыкмас. 
Тамыры ерак агачның гомере озак. 
Тотынган агачыңның тамыры нык булсын. 
Туры агачның күләгәсе дә туры була. 
Хур күргән агачың гүр өстеңә күләгә булыр. 
Чүлгә кое казыган - бер саваплы, сазга күпер салган - ике саваплы, юлга агач утырткан - өч саваплы. 
Шыгырдавыклы агач озак чыдар, шыгырдамаган тиз сынар. 
Шәрә агачтан ышык көтмә. 
Ялгыз агач урман булмас, ялгыз кирпеч курган булмас. 
Ялгыз агач җилдә тиз сына. 
Ялгыз агачны җил борган, күмәк агач җилне борган. 
Яман агачка асылынганчы, яхшы агач үзеңне бассын. 

Агач арасыннан урман күрмәгән. 
Агачтан сандугач кына ясамый. 
Ике агач арасында адашу. 
Яфрак астына керү.