Татарларда ел фасыллары белән бәйле уеннар

Татарларда ел фасыллары төшенчәсе һәм календарь

Әзерләде:

Шаймуратова Г.Ф.

•   Татар халык календаре , башка халыклардагы кебек үк, ел
• фасылларына һәм хуҗалык эшләренә бәйле рәвештә барлыкка
• килгән. Икенче төрле әйткәндә, халык календарендагы төрле
• даталар, йола- бәйрәмнәр крестьяннарның ел да бер тәртиптә
• кабатлана торган хезмәтенә, теге яки бу аграр эшнең кайчан-
• ничек каршылануына һәм башкарылуына нигезләнеп
• формалашкан. Борынгы заманнан ук инде игенче- крестьян
• тормышы җиргә, табигатькә береккән булган. Һәм аңа ул
• үзенчә яраклашырга, хуҗалык эшләрен дә табигать һәм ел
• фасыллары үзгәрешләренә туры китереп алып барырга
• тырышкан. Шушы юнәлештә эш итеп, ул магик характердагы
• төрле йолалар һәм шулар башкарылганда әйтелә торган төрле
• сүзләр- гыйбарәләр уйлап чыгарган.

• . Фольклорчылар һәм этнографлар халыкның йола иҗатын- фольклорын ике төргә бүлеп йөртәләр: 1) ел фасыллары белән бәйләнгән календарь йола фольклорына (әлеге төр иҗатның икенче төрле аталышы- хуҗалык фольклоры), 2) гаилә- көнкүреш йола фольклорына.
• Тамырлары белән мәҗүсилек заманнарына барып тоташкан йолаларның кайберсе ел фасылы (календарь) белән бәйле. Календарь поэзиясенең төп өлешен Яңа елны каршылау, җир эшкәртү, иген үстерү, мал асрау кебек аграр-практик ихтыяҗлар һәм шулар белән бәйләнештә формалашкан йолалар, бәйрәмнәр вакытында әйтелүче сүзләр-гыйбарәләр һәм тезмә әсәрләр алып тора. Мәгълүм булганча, XVIII гасырга хәтле татар халкы Яңа елны март аеның егерме берендә-көн белән төн тигезләнгән вакытта каршы алган. Бу көн Иран календаре нигезендә “Нәүрүз”дип аталган

• 1991нче елда фольклорчы галим Х.Ш.Мэхмутов «Ел тәулеге — 12

ай» дигән китабын бастырьп чыгара. Хезмәттә татар халкының

• календарь йолалары һэм әлеге йолалар белән бәйле куп санлы
• мәкальлэр, сынамышлар, ышанулар урын алган. Галим татар халык
• календаре тарихы буенча да куп мәгълумат бирә. Татар халкы
• Кенчыгыш һәм Кеньяк Көнчыгыш Азия халыкларында бик борынгы
• заманнарда ук барлыкка килгән 12 еллык календарьдан
• файдаланган. Х.Ш.Мэхмутов 12 еллык хайван календаренең
• төркиләргә бик куптәннән таныш булуын раслап, Орхон-Енисей-
• буендагы. ташъязмалардан (VII-VIII гасырлар), Мәхмут Кашгарый

сузлекләреннән өзекләр китерә. Татар халкыныц хайван календарына

бәйле туган купсанлы. кузәтуләре, сынамышлары да хезмэәттә урын

алган һәм аларның кубесе игенчелек хезмәте белән бәйле: Автор

Кояш, Ай һэм Ай-Кояш календарьлары турында да бик бай мәгълумат

бирә: Татар халкының календарь йолалары шушы календарьларга  

Нәүрүз 

Карга боткасы 

Сабантуй 

Боз багу 

Безнең якларда “Кабыргалы-камчылы”. “Роза”, “Назалы”, “Биш парлы”, “Куш кулым”, Пар сайлау”, “Ак тирәк, күк тирәк” кебек уеннар күп уйналган. 

Каз өмәсе 

Әби-бабаларыбыз табигать белән бер булып яши белгәннәр. Аның законнарына буйсынып, үзләренең көнкүрешләрен, яшәү рәвешләрен, хәтта ялларын да табигатьәге үзгәрешләргә карап җайлаганнар. 

Игътибарыгыз өчен рәхмәт!