The main purpose and tasks of road repair and maintenance technologies

О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

ORIENTAL UNIVERSITETI

“Himoyaga ruxsat etilsin”

Pedagogika fakulteti dekani

________ N.Ubaydullayev

«____» ________2024-y

“Pedagogika” fakulteti

“Pedagogika va psixologiya” yо‘nalishi

PP(s) 210 - guruh talabasi Nazirbekova Dilshoda Lutfullayevnaning

Rivojlanish psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanidan

“Gerontopsixologiyada qarish nazariyasi“

mavzusida tayyorlagan

KURS ISHI

TOSHKENT-2024

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I BOB. GERONTOLOGIYA VA UNING TARKIBIY QISMI..........................5 1.1 Gerontologiyaning ilmiy nazariyasi va qarilik..….............……..……...............6

1.2 Qarish nazariyalari va ular qarilik ta’riflarini......................................................9 II BOB. QARILIKNING DASTUR NAZARIYALARI…....……………...….11 2.1 1 Qarilikni sabablari va olib borilgan tadqiqotlar tahlili...................................11 2.2 Gerontologik nazariyalar...................................................................................15 XULOSA………………………………………………………………………....19FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…………………............ 20

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. Qarilik tarix davomida olimlarni ham, faylasuflarni ham hayratga solgan mavzudir. Aflotun (miloddan avvalgi 428-347) uchun uzoq umr ko'rganlar falsafiy hayot haqidagi falsafiy tushunchaga erishdilar, bu esa foniy dunyodan tashqarida abadiy g'oyalar va haqiqatlarni tushunish istagiga olib keladi (Baars, 2012): "donolik va ishonchlilik uchun. Haqiqiy e'tiqodga ko'ra, agar u keksalik ostonasida ham ularga ega bo'lsa, inson baxtlidir".

Keng ma'noda qarish organizmning umri davomida sodir bo'ladigan o'zgarishlarni anglatadi, garchi ularning sodir bo'lish tezligi juda katta farq qiladi (Kirkvud, 2005).

Binobarin, bunday ta'rif insonning hayotiy qobiliyatiga ta'sir qilmaydigan ajinlar va sochlarning oqishi kabi zararli bo'lmagan o'zgarishlarni o'z ichiga oladi. Anton va uning hamkasblari aytganidek (Anton va boshqalar, 2005), fenotip genotip va tashqi omillar o'rtasidagi o'zaro ta'sirning yakuniy natijasidir:

Ushbu zararsiz o'zgarishlarni kasallik, nogironlik yoki o'lim xavfining ortishiga olib keladigan o'zgarishlardan farqlash uchun biogerontologlar qarishni tavsiflashda aniqroq qarilik atamasidan foydalanadilar

Mavzuning o‘rganilganlik darajasi: Mavzu bo‘yicha ko‘plab olimlar tadqiq olib borgan. Nima uchun biz qariyapmiz degan savolga javob berish hayotning o'zi nima degan savolga javob berish bilan barobar. Nima uchun va qanday qarishimiz haqida son-sanoqsiz nazariyalar mavjud, ammo yaqin vaqtgacha qarilik-qarilik tushunchasi hali ham noaniq edi. Bu erda biz qarishning turli modellarining asosiy qarashlarini umumlashtirib, qarish bilan birga keladigan biokimyoviy jarayonlarga alohida e'tibor qaratamiz.¹

Aflotun (miloddan avvalgi 428-347) uchun uzoq umr ko'rganlar falsafiy hayot haqidagi falsafiy tushunchaga erishdilar, bu esa foniy dunyodan tashqarida abadiy g'oyalar va haqiqatlarni tushunish istagiga olib keladi (Baars, 2012): "donolik va ishonchlilik uchun. Haqiqiy e'tiqodga ko'ra, agar u keksalik ostonasida ham ularga ega bo'lsa, inson baxtlidir" (Cary va boshqalar, 1852). Ammo, ehtimol, insonning qarishni idrok etishining eng to'g'ri tasviri Jakomo Leopardidan (1798-1837) kelgan: "Keksalik eng katta yovuzlikdir, chunki u bizni barcha lazzatlardan mahrum qiladi va bizga faqat ishtaha qoldiradi. o'zi bilan barcha azob-uqubatlarni olib keladi.

Kurs ishining maqsadi: Gerontopsixologiyada qarish nazariyasi o'rganish. Qarish tabiatan murakkab bo'lishiga qaramay, biologik ierarxiyaning turli darajalarida sodir bo'ladigan ko'plab o'zgarishlar bilan tavsiflanadi. Shuning uchun biz qarish davrida ro'y beradigan eng dolzarb o'zgarishlarni o'rganamiz va nihoyat, paydo bo'ladigan qarish terapiyasining hozirgi holatini va ushbu tadqiqot sohasi uchun kelajak nima bo'lishini ko'rib chiqamiz.

• Mavzu yuzasidan xulosa bildirish.

Kurs ishining obyekti va predmeti: Ishimizning obyekti rivojlanish psixologiyasidagi faoliyat. Ishimizning predmeti esa mavzu bo‘yicha adabiyotlar, maqolalar, tezislar va tadqiqot ishlari tashkil etadi.

Kurs ishining amaliy ahamiyati:

1.Turli manbalardan olingan fikrlar bir tizmga keltirilgan.

2.Yosh davrlar psixologiyasi, ijtimoiy pedagogika va psixologiya fanlarini o‘tishda foydalanish mumkin.

Kurs ishining metodi: Mavzuga oid psixologik, pеdagogik va rivojlanish psixologiyasidagi adabiyotlarni o‘rganish, tahlil qilish, umumlashtirish va tadqiqot natijalarini umumlashtirish.

Tadqiqotning metodologik asosi: O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunlar, “Davlat ta’lim standartlari”, Oliy ta’limi to‘g‘risidagi nizomlar va me’yoriy hujjatlar, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.Mirziyoyev asarlari, qarorlari, Oliy ta’lim vazirligining buyruqlari darsliklar, ilmiy tadqiqot ishlari bo‘yicha ilmiy-uslubiy ishlar va metodikalar tashkil etadi.

Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kirish, 2 bob, to‘rt paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I BOB. GERONTOLOGIYA VA UNING TARKIBIY QISMI

1. Gerontologiyaning ilmiy nazariyasi va qarilik

Gerontologiya (yun. geron, gerontos —keksa, kari va ... logiya) —tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini oʻrganadigan fan; tibbiyot va biol. fanlarining bir boʻlimi. Yoshi kashtan organizm kasalliklarining xususiyatlari haqidagi taʼlimot —geriatriya, keksaygan va katta yoshdagi kishilar gigiyenasi haqidagi taʼlimot —gerogigiyena, keksalar psixikasi va feʼl-atvorini oʻrganadigan taʼlimot — gerontopsixologiya gerontologiyaning asosiy tarkibiy qismidir. Infeksion kasalliklardan nobud boʻlishning hamda bolalar oʻlimining kamayishi va boshqa omillar umr uzayishiga yordam beradi. Qarish sabablari haqida bir necha nazariya ilgari surildi. I. I. Mechnikov fikricha, ichakda yashaydigan bakteriyalarda moddalar almashinuvi mahsulotlari va organizmning oʻzida azotli moddalar almashinuvining mahsulotlari (siydik kislota) kishi organizmini zaharlab, qarishga sabab boʻladi. Hozirda gerontologiya qarish sabablari va mexanizmlarini molekula va hujayradan tortib to butun organizm darajasida oʻrganmoqda. Gerontologiya, asosan, eksperimental, klinik va ijtimoiy yoʻnalishlarda rivojlanmoqda. Gerontologiyaning ijtimoiy gigiyena sohasidagi ilmiy tadqiqotlari barvaqt qarish sabablarini ijtimoiy sharoitga, kishilarning yashash tarziga bogʻlab oʻrganish, keksaygan kishilarning moddiy taʼminoti, mehnat qilishi, ovqatlanishi, yurish-turishini maqsadga muvofiq tashkil etish, ijtimoiy va tibbiy yordam berishning eng maqbul usullarini qidirib topishga qaratilgan.

Oʻzbekistonda gerontologiya va geriatriya muammolari I va II ToshTI, vrachlar malakasini oshirish instituti ichki va asab kasalliklari hamda jarrohlik kafedralarida prof.lar R. M. Nurmuhamedov, A. R. Rahimjonov, E. Y. Qosimov, N. N. Nasriddinova, M.G. Rustamovalar, dotsentlar L. E. Otaxonova, M. H. Hojiboyev va b. tomonidan oʻrganilmoqda. Ibn Sino Xalqaro jamgʻarmasi qoshida tashkil qilingan Ibn Sino gerontologiya markazi (2000 y.) da ham gerontologiya sohasida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda (Sh. B. Ergashev, L. E. Yoʻldosheva va b.).

Qarilik, keksalik (qarish) — organizm hayotining yoshga bogʻliq muayyan bir davri, muqarrar ravishda yuz beradigan jarayon. Aʼzo va sistemalarda oʻziga xos oʻzgarishlar roʻy berib boradi, bu esa asta-sekin organizmning hayotga moslashuv imkoniyatlari susayishiga olib keladi. Odamlarning qarilik davri 75 yoshdan keyin boshlanadi (90 yoshdan oshgan kishilar uzoq umr koʻruvchilardir), bu fiziologik

Qarilikdir bunda aqliy va jismoniy quvvat, maʼlum ish qobiliyati, xushchaqchaqlik va atrofga qiziqish saqlanadi. Turli noxush tashqi va ichki taʼsirotlar barvaqt yoki patologik qarilikga olib keladi. Odatda, qarilikning dastlabki belgilari odamda yetuklik davridan (shartli ravishda 60 yoshdan) soʻng boshlanadi. Lekin aslini olganda, qarilik organizmning oʻsishi va rivojlanishi toʻxtagandan keyin sezila boshlaydi. Mas, 30—35 yoshlarda biologik jarayonlarning faollik darajasi pasaya boshlaydi.

Qarish turli toʻqima va aʼzolarda bir vaqtda boshlanmaydi va turli darajada kechadi, u organizm hujayralari yashash xususiyatlarining asta-sekin susaya borishidan iborat. Dastlab Qarilik tufayli boshlangan oʻzgarishlar amalda organizmning hayot sharoitlarining keskin oʻzgarishlariga moslashuvchanlik jarayonini buzmasada, ammo borabora yosh ulgʻayib, oʻzgarishlar kuchayganda organizm bunga endi ancha qiynalib moslashadi. Xususan, bu kasallik davrida, jismoniy va ruhiy zoʻriqishlarda bilinadi.

Qarish jarayoni, birinchi navbatda, yuraktomir va nerv sistemasiga taʼsir qiladi; bunda bir faoliyatdan ikkinchisiga oʻtish qobiliyati qiyinlashadi. Tormozlanish jarayonining yetarli boʻlmasligi nerv sistemasi qoʻzgʻaluvchanligining oshishiga olib keladi, shu tufayli atrofdagi narsalarga moslanish va javob reaksiyalari sust ishlanib, sekin yoʻqoladi; emotsional beqarorlik kuchayadi. Qarilik koʻpincha turli xil surunkali kasalliklar bilan kechadi, bu barvaqt qarib qolishga olib kelishi mumkin. Umuman yoshga xos oʻzgarishlar bilan kasallanish oʻrtasida maʼlum darajada bogʻliklik bor. ²

Qarilikda organizmning moslanuvchanlik va tiklanish imkoniyatlari susayadi, bu — kasalliklarning avj olishiga va ularning ancha ogʻir oʻtishiga sabab boʻladi. Shuning uchun kasallikning oldini olish barvaqt qarishga yoʻl qoʻymaslikka yordam beradi. Hozirgacha qarilik sabablari toʻgʻrisida aniq fikr yoʻq, lekin u bir qadar irsiyatga ham bogʻliq. Baʼzi oilalarda uzoq umr koʻruvchilarning nasldannaslga oʻtganligi maʼlum. Ayollarda qarilikning erkaklarga nisbatan kechroq kuzatilishi genetik apparatning xususiyatlariga va boshqalar omillarga (mas, ayollarda chekish, spirtli ichimliklar ichish kam) ham bogʻliq boʻlishi mumkin. Maʼlumki, qarilik surʼati turlicha boʻladi: baʼzilarda 75—80 yoshda, hatto ancha keyin ham turli ishlar bilan shugʻullanish uchun kuchquvvat va imkoniyat boʻladi. Biroq yosh oʻtishi bilan barcha odamlarda mehnat qobiliyati pasayadi, salga toliqadi. Shu sababli, yosh oʻtganda kishining ahvoli yaxshi boʻlsa ham ogʻir ish qilmaslik kerak. Qarilik davrida ovqatlanish, mehnat va dam olish rejimiga qatʼiy rioya etish, uxlashdan oldin ozroq sayr qilish, chiniqish muolajalari va boshqalar katta ahamiyatga ega.

Biroq chiniqish muolajalari turini va muddatini, albatta, vrach bilan maslahatlashib olgan maʼqul. Aytib oʻtilganlarga amal qilish barvaqt qarilikning oldini oladi va uning maromida kechishiga, shuningdek, odamning jismoniy va maʼnaviy imkoniyatlarini iloji boricha saqlab qolishga olib keladi. Qarilik sabablari va sirasrorlarini gerontologiya, ularda kechadigan kasalliklarni esa geriatriya fani oʻrganadi.

Shunday qilib, qarilik vaqt o'tishi bilan tana funktsiyalarining asta-sekin yomonlashuvidir va insonning normal qarishi fiziologik jarayonlar va anatomik tuzilmalarning keng doirasidagi murakkablikning yo'qolishi bilan bog'liq. (Goldberger va boshq. 2002), shu jumladan qon bosimi (Kaplan va boshqalar). boshqalar, 1991), qadam intervallari (Hausdorff va boshqalar, 1997; Terrier va Deriaz, 2011), nafas olish sikllari (Peng va boshq., 2002; Schumann va boshq., 2010) va ko'rish (Azemin va boshq.. 2012), boshqalar qatorida, masalan, postural dinamika (Manor va boshq, 2010), natijada tug'ilishning pasayishiga va xavf yoki o'limning oshishiga olib keladi (Chesser, 2015; Lopez-Otin va boshq., 2013).cistanche nimaBiroq, bu erda biz adabiyotda keng qo'llanilganligi sababli ko'proq qamrab oluvchi "qarish" atamasiga murojaat qilamiz.

Qarishni o'z-o'zini tashkil etuvchi tizimlarning buzilishi va atrof-muhitga moslashish qobiliyatining pasayishi sifatida ta'riflash mumkin bo'lsa-da (Vasto va boshq., 2010), bu haligacha tartibga solish mexanizm(lar)i yaxshi tushunilmagan juda murakkab biologik jarayondir. Qarish mexanizmlari haqidagi tushuntirishlar kutilmaganda murakkablashdi. Bir paytlar gerontologlar bitta gen yoki immunitetning pasayishi kabi qarishni tushuntira oladigan yagona, hamma narsani qamrab oluvchi nazariyani izlagan bo'lsalar, endi ular ko'p darajalarda birlashuvchi va o'zaro ta'sir qiluvchi ko'plab jarayonlarning asosini topishmoqda. qarish jarayoni (Dollemore, 2002; Guarente, 2014) Bu jarayonlar nafaqat hujayra va molekulyar darajada, balki to'qimalar va organ tizimlarida ham sodir bo'ladi. Qarish haqidagi nisbatan yosh ilm-fan endi qarishga sabab bo'ladigan yoki unga javob beradigan biokimyoviy mexanizmlar haqida tobora ko'proq xabardor bo'lib bormoqda (Yin va Chen, 2005).

Demak, gerontologiya tadqiqotlari hozirda kimyo va biokimyoga asoslangan, chunki ular qarish jarayonlarining asosini tashkil qiladi. Tirik organizmlardagi yoshga bog'liq o'zgarishlarni kuzatish va aniqlash uchun ilg'or analitik tadqiqotlar olib borilmoqda. Shu bilan birga, sintetik va dorivor kimyoning yangi metodologiyalari murakkab biologik yo'llarni to'liq tushuntirish uchun kichik molekula vositalarini, shuningdek, umrni uzaytiruvchi terapevtik vositalarni beradi (Ostler, 2012). Biroq, ular qarish mexanizmlari haqidagi bilimlarni kengaytirishga qanday hissa qo'shishini yaxshiroq tushunish uchun biz nima uchun va qanday qarishimiz haqidagi asosiy nazariyalarni o'rganishimiz kerak. Shunday qilib, biz jarayonning asosiy kimyoviy, biologik, psixologik va patologik jihatlariga e'tibor qaratgan holda qarishning keng tarqalgan nazariyalarini batafsil ko'rib chiqamiz va baholaymiz.sistancheQarishning turli modellarini muhokama qilish qarish tadqiqotiga yangi, integrativ qarashni ta'minlovchi tizimli yondashuvlarga shoshilinch ehtiyojni ta'kidlaydi.

Qarish nima uchun sodir bo'lishi haqida ko'plab keng tarqalgan nazariyalar mavjud. Umuman olganda, ular buni dasturlashtirilgan rivojlanish deb hisoblashadi (Tower, 2015a), garchi ko'pchilik bunga rozi emas va bahslar hali ham davom etmoqda (Blagosklonny, 2013; Goldsmith, 2014, 2012, 2013). 1990 yilga kelib, Medvedev qarishning 300 dan oshgan ko'plab nazariyalarini oqilona tasniflashga harakat qildi (Medvedev, 1990).

Qarish molekulyar o'zaro bog'lanish (Bjorksten, 1968), erkin radikallar keltirib chiqaradigan zararlar (Harman, 1993), immunologik funktsiyalardagi o'zgarishlar (Effros, 2005), telomerlarning qisqarishi (Kruk va boshq., 1995) va mavjudligi bilan bog'liq. DNKdagi qarilik genlari (Warner va boshq, 1987). Biroq, yaqinda, qarish jarayonini tizimli va integrativ tahlil qilish zarurligini ta'kidlab, genlarni, genetik ta'mirlash va ta'mirlash tizimlarining ishlashini, muhitni va tasodifni o'z ichiga olgan yagona nazariya tobora ko'proq qabul qilinmoqda (Rattan, 2006).

Qarish va qarish bilan bog'liq jarayonlar bo'yicha olib borilgan keng ko'lamli tadqiqotlar, ilgari surilgan qarish nazariyalari haqida to'liq ma'lumot berishni deyarli imkonsiz qiladi. Ularning aksariyatini, agar hammasi bo'lmasa ham,

Ikkita toifaga bo'lish mumkin: xatolar nazariyalari va dastur gipotezalari, ular keyingi bo'limlarda o'rganiladi.

Uchinchi toifadagi birlashtirilgan nazariyani ko'rib chiqish mumkin - bu ikkala guruhning ma'lum elementlarini o'z ichiga oladi.. Bunday toifalash sub'ektivdir va boshqalar taklif qilingan (Baltes va boshqalar, 2012; de Magalhaes, 2005; Jin, 2010; Vina va boshqalar, 2007; Weinert va Timiras, 2003). Shunday qilib, ushbu hukmron nazariyalarning faqat qisqacha tavsifi muhokama qilinadi. Biroq, nazariya qanday bo'lishidan qat'iy nazar, hamma bitta savolga javob berishga qaratilgan: qarishning sababi nima? ³

Ishchi gipoteza qanday bo'lishidan qat'i nazar, qarishning bitta sababi bor degan asosiy taxmin to'g'ri bo'lmasligi mumkinligini hisobga olish kerak. Bundan tashqari, gerontologlar barcha tirik organizmlar uchun qarishning universal sababi bo'lmasligi mumkinligi bilan duch kelishlari mumkin.

II BOB.QARILIKNING DASTUR NAZARIYALARI

2.1 Qarilikni sabablari va olib borilgan tadqiqotlar tahlili

Ba'zan faol yoki moslashuvchan qarish nazariyalari deb ataladigan dasturlashtirilgan qarish nazariyalari yoshi bilan ataylab yomonlashuv borligini ko'rsatadi, chunki cheklangan umr ko'rish evolyutsion foyda keltiradi (Goldsmith, 2012).

Ko'p yillar davomida dasturlashtirilgan qarish muhokama qilinmoqda va ba'zi tadqiqotlar bu farazni tasdiqladi. Masalan, Unal va boshqalar. (201l) qarigan diploid xamirturush hujayralari sporalarining yaxlitligini saqlaydigan mexanizmlar mavjudligini taklif qildi. Ushbu mexanizmlar orqali sporulatsiyaga olib keladigan qarigan diploid hujayralar yoshga bog'liq bo'lgan barcha zararni endi aniqlab bo'lmaydigan nuqtaga yo'qotadi, ammo bu topilmalarni yuqori organizmlarga ekstrapolyatsiya qilish mumkin degan taxmin shubha ostiga qo'yilgan (Bilinski va boshq. ., 2012).

Rivojlanish va morfogenezni dasturlashtirilgan tarzda osongina tushunish mumkin, chunki ular ma'lum bir fenotipni ishlab chiqarish uchun mo'ljallangan molekulyar va hujayrali hodisalarning aniq ketma-ketligining yakuniy natijasidir (Austad, 2004), qarish asosan parchalanish deb hisoblanadi. Agar qarish haqiqatan ham dasturlashtirilgan bo'lsa, bunday dasturning maqsadlari noaniq bo'lib qoladi. Ba'zilar qarish reproduktiv yoshdagi odamlarni yo'q qilish, resurslar uchun raqobatlashadigan, aholining haddan tashqari ko'payishiga yo'l qo'ymaslik va avlodlar ketma-ketligi orqali moslashishni rag'batlantirish orqali (Longo va boshq., 2005) altruistik reja bo'lishi mumkinligini ta'kidladilar (Kirkvud Tomas va Melov). , 2011). Ushbu qarash tarafdorlari xamirturush, pashsha va sichqon kabi organizmlarda qarishni tartibga soluvchi biokimyoviy yo'llar o'rtasidagi o'xshashlik, losos va boshqa organizmlarda dasturlashtirilgan o'limga mos keladigan dalillar bilan birga, dasturlashtirilgan qarishning sodir bo'lishi mumkinligiga ishora qilishini ta'kidlaydilar. yuqori eukaryotlar (Longo va boshq, 2005). Bundan tashqari, bu reja "qarigan genlar" natijasi bo'lishi mumkin (de Magalhaes, 2013). Shunga qaramay, agar shunday bo'lsa, unda bunday mexanizmlar inaktivatsiyaga moyil bo'lar edi va ko'plab gen mutatsiyalari hayotni uzaytiruvchi mutatsiyalar deb ta'riflanganiga qaramay (Barbieri va boshq., 2003; Fontana va boshq., 2010; Fridman va Jonson). , 1988; Melendez va boshq., 2003) qarish jarayonini bekor qiladigan hech kim xabar qilinmagan (Kirkwood, 2011). Shuni ta'kidlash kerakki, ba'zi model organizmlarda genlar qarishda hal qiluvchi rol o'ynashi isbotlangan. Darhaqiqat, Caenorhabditis elegansning umrini sezilarli darajada uzaytirish uchun birinchi ta'riflangan mutatsiya Igenda bo'lib, bu organizmning o'rtacha umrini 65 foizga va maksimal umrini 110 foizga oshirishni ko'rsatdi ( Jonson, 1990). O'shandan beri C. elegansning umr ko'rish davomiyligini uzaytiradigan ko'plab mutatsiyalar aniqlandi, ularning aksariyati insulin / IGF (insulinga o'xshash o'sish omili) yo'li komponentlarining homologlari bo'lgan genlarni o'z ichiga oladi (Mattson, 2003), xususan: daf-2/daf-16(Kenyon, 2010) va sir2.1 (Guarente va Kenyon, 2000), ular C. elegansning umrini uzaytirish uchun o'zaro ta'sir qilishlari ko'rsatilgan.

Asosan post-mitotik hujayralardan tashkil topgan C. elegans eng koʻp oʻrganilgan model organizmlardan biridir. Hayot davomiyligi bir necha kundan bir necha haftagacha bo'lgan holda, kaloriya cheklanishi (CR) va / yoki olomon sharoitlarda C.elegans dauer deb nomlangan muqobil turg'unlikka o'xshash rivojlanish yo'liga kirishi mumkinligi qayd etilgan (Riddle va boshq., 1981). ). Ushbu yo'l rivojlanishning to'xtatilishidan iborat bo'lib, kattalar fazasining kuchayishiga olib keladi (de Magalhaes, 2013; Kenyon va boshq., 1993; Melendez va boshq., 2003). Bu hibsga olish, C.elegansda, shuningdek, boshqa umurtqasiz hayvonlarda qarish va rivojlanishning hech bo'lmaganda qisman bog'liqligini ko'rsatadi (Brakefield et al. 2005). Biroq, cheklovning og'irligiga qo'shimcha ravishda (nazorat guruhiga qaraganda 30-70 foiz kamroq kaloriya), C. elegansning umr ko'rish davomiyligi ko'plab omillarga bog'liq, xususan, cheklanishning boshlanishi yoshi (Vaynert va Timiras). , 2003). Garchi umurtqasizlar uzoq umr ko'rish to'g'risida ba'zi muhim tushunchalarni taqdim etsalar ham, ular uzoq hayvonlar modellari bo'lib, inson biologiyasi va fiziologiyasini ifodalamaydilar.

Endokrin tizim ham "vaqtni aytib berish" bilan shug'ullanadi, chunki o'sish gormoni (GH) va unga mos keladigan quyi oqimdagi insulinga o'xshash o'sish omili I (IGF-1) kabi gormonlar darajasi yosh bilan kamayadi, Bunday o'zgarishlar qarishga olib keladi degan fikr bir necha o'n yillar oldin (Hammerman, 1987; Xo va boshq., 1987; Rudman, 1985) va kalamushlarda o'sish gormoni ishlab chiqarishda etishmovchilik (chuqurda funktsiya mutatsiyalarining yo'qolishi) ilgari surilgan. {5}} lokus) umr ko'rish davomiyligini uzaytirish va immunitetning kechikishi bilan bog'liq (Flurkey va boshq. 2001).

Miya endokrin tizimni tartibga solishi sababli, qarishning neyroendokrin nazariyasi qarishning asosiy gormonlarga asoslangan nazariyasi sifatida paydo bo'ldi (Finch, 2014; Meites, 2012) va, ajablanarli emas, ko'plab qarishga qarshi mahsulotlar keksa odamlarda o'ziga xos gormonlar darajasini tiklash (Elewa va Zouboulis, 2014; Sah va boshq.. 2013). Ba'zi tadqiqotlar insulin yo'li insonning uzoq umr ko'rishi bilan bog'liq degan fikrni qo'llab-quvvatladi, chunki mutatsiyaga uchragan Prop-Igen - gipofiz transkripsiyasi omili bo'lgan, mutatsiyasi mittilikka olib keladigan odamlar (Krzisnik va boshq., 2010) - uzoq umr ko'rishlari va GH va IGF bilan kasallangan bemorlar. -1 kamchiliklar, aslida uzoq umr ko'rishiga qaramay, erta qarish belgilarini ko'rsatdi (Anisimov va Bartke, 2013; Brownborg va boshq., 1996). Ba'zilar bunday mexanizmlar hujayra replikatsiyasini kamaytirish orqali faollashishi mumkin (Kushner, 2013) yoki ular antioksidant tartibga solish asosida ishlashi mumkinligini taklif qilishdi (Vitale va boshq., 2013). Mexanizm qanday bo'lishidan qat'i nazar, qarish jarayoni yosh bilan sodir bo'ladigan gormonlar o'zgarishi bilan bog'liq degan dastlabki taxminlar asossiz ekanligi endi aniq bo'ldi.

Agar biror narsa bo'lsa, GH/IGF-1 signalining pasayishi umr ko'rish davomiyligini oshiradi, aksincha (de Magalhaes, 2013) va kengroq aytganda, gormonal o'zgarishlar rivojlanish dasturining bilvosita natijasi sifatida qarishni tartibga solishi mumkin. Differensial gen ifodasi va gormonal o'zgarishlar tufayli kimyoviy jarayonlardagi nomutanosiblik qarishga hissa qo'shishi mumkin, ammo hozirgacha bunday da'volar mish-mishlar sohasida qolmoqda. Bundan tashqari, bir xil sharoitlarda ko'plab turlarda kuzatilgan umr ko'rish davomiyligining sezilarli farqlari qarish uchun oldindan belgilangan vaqt jadvali yo'qligini ko'rsatadi.

Shunday qilib, muayyan sharoitlarda umrni uzaytirish yoki qisqartirish mumkin bo'lishi mumkin, bu esa qarish oldindan belgilanmagan, balki "eskirish" mexanizmining yakuniy natijasi degan gipotezaga olib keladi.⁴

Evolyutsion biologlar qarish hayotning reproduktivdan keyingi bosqichida tabiiy tanlanishning yo'qligi tufayli sodir bo'lishini ta'kidlashlari mumkin (Jonson va boshq., 1999). Demak, qarish dasturlashtirilmagan; Buning o'rniga, bu parvarishlash uchun tanlovning yo'qligi (Medawar, 1952). Bunday qarish nazariyalari sub'ektiv jihatdan jozibali bo'lsa-da, chunki ular qarishni davolaydi, zararning to'planishi o'z-o'zidan entropiyaga asoslangan jarayondir va shuning uchun uning kinetikasi genetik va ekologik jihatdan modulyatsiya qilinishi mumkin, bu esa hayotning keng doirasiga olib keladi. biz kuzatamiz (Aledo va Blanco, 2015).

Zarar nazariyalari orasida oksidlovchi zarar haqidagi g'oya ustunlik qiladi (Harman, 1981). Reaktiv kislorod turlari (ROS) - radikal yoki radikal bo'lmagan molekulalar bo'lishi mumkin bo'lgan qisman qisqartirilgan kislorod oraliq moddalari (Zelickson va boshq., 2013) - metabolizm jarayonida bir qator o'zaro bog'liq reaktsiyalar orqali hosil bo'ladi. (1) - (4) (Novo va Parola, 2008) va kümülatif DNK, oqsil va lipidlarning shikastlanishiga olib keladi deb hisoblanadi (Piedrafita va boshq. 2015: Rinnerthaler va boshq., 2015; Thanan va boshqalar, 2014)( 2-rasm) umr bo'yi kuzatilgan (Freitas va boshqalar, 2013) (3-rasm).

Olingan kislorodning taxminan 2-3 foizi bitta elektron qoʻshilishi natijasida kimyoviy jihatdan kamayadi. Kislorodning to'liq bo'lmagan kamayishi vodorod peroksid, anion radikal superoksid va gidroksil radikal kabi biologik ahamiyatga ega bo'lgan turli xil ROSlarni hosil qilishi mumkin (Johnson va boshq. 1999). Mitoxondriyadagi elektron transport zanjiri, nikotinamid adenin dinukleotid fosfat oksidazalar (NADPH oksidaz) va 5- lipoksigenaza tirik hujayralardagi ROS ning uchta asosiy manbai sifatida (Novo va Parola, 2008). Ko'pgina tadqiqotlar ROS lipidlarga (Shah va boshq., 2001), oqsillarga (Mishra va boshq., 2011) va nuklein kislotalarga (Dizdaroglu, 1992) va ROS ta'siriga olib keladigan nisbatan tasodifiy molekulyar zararni ta'kidladi. ularning ta'sirini zararsizlantirishga qaratilgan o'ziga xos mexanizmlar.

O2 dan H2O hosil qiluvchi to'rt elektronli qaytarilish reaktsiyalari

Bundan tashqari, oksidlovchi stress translatsiya va oqsil almashinuviga ta'sir qilishi ma'lum (Vogel va boshq., 2011) va boshqariladigan tarzda hujayra signalizatsiyasiga hissa qo'shishi isbotlangan (Cassina va boshqalar, 2000; Inoue va boshq., 2003; Sata va boshqalar. al, 1997). Qarishning ROS sabab bo'lishi mumkinligi haqidagi taxmin, antioksidantlarni kodlovchi genlar uchun transgen hayvonlarni o'z ichiga olgan tadqiqotlar bilan yanada tasdiqlangan. Drosophila melanogasterning umr ko'rish muddati superoksid dismutaza (SOD) va katalaza, ikkala antioksidant fermentning haddan tashqari ko'payishi tufayli uzaytirildi (Orr va Sohal, 1994; Tower, 2015b) va bunday gen modulyatsiyasiga dietani iste'mol qilish orqali erishish mumkin (Vang va boshqalar). al., 2015). Aksincha, GPX1 (glutatyon peroksidazani kodlovchi), SOD1, SOD2 yoki SOD3 uchun nokaut qilingan sichqonlar tez qarish fenotipini ko'rsatmadi, bu esa oddiy sichqonlarga (Ho va boshq, 1997) yoki qisqa vaqt ichida muddati o'tgan hayvonlarga olib keldi. yurak etishmovchiligi (Melov va boshq., 1998). Buning sababi, C. elegansda ko'rsatilgandek, SODning haddan tashqari ko'payishi O2 ni yo'qotish orqali emas, balki uzoq umr ko'rishga yordam beruvchi transkripsiya omillarini faollashtirish orqali umr ko'rish davomiyligini oshiradi. ⁵

Xulosa

Xulosa qilib aytganda gerontologiya (yun. geron, gerontos —keksa, kari va ... logiya) —tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini oʻrganadigan fan; tibbiyot va biol. fanlarining bir boʻlimi.

Yoshi kashtan organizm kasalliklarining xususiyatlari haqidagi taʼlimot —geriatriya, keksaygan va katta yoshdagi kishilar gigiyenasi haqidagi taʼlimot —gerogigiyena, keksalar psixikasi va feʼl-atvorini oʻrganadigan taʼlimot — gerontopsixologiya gerontologiyaning asosiy tarkibiy qismidir. Infeksion kasalliklardan nobud boʻlishning hamda bolalar oʻlimining kamayishi va boshqa omillar umr uzayishiga yordam beradi.

Qarish sabablari haqida bir necha nazariya ilgari surildi. I. I. Mechnikov fikricha, ichakda yashaydigan bakteriyalarda moddalar almashinuvi mahsulotlari va organizmning oʻzida azotli moddalar almashinuvining mahsulotlari (siydik kislota) kishi organizmini zaharlab, qarishga sabab boʻladi.

Hozirda gerontologiya qarish sabablari va mexanizmlarini molekula va hujayradan tortib to butun organizm darajasida oʻrganmoqda. Gerontologiya, asosan, eksperimental, klinik va ijtimoiy yoʻnalishlarda rivojlanmoqda.

Gerontologiyaning ijtimoiy gigiyena sohasidagi ilmiy tadqiqotlari barvaqt qarish sabablarini ijtimoiy sharoitga, kishilarning yashash tarziga bogʻlab oʻrganish, keksaygan kishilarning moddiy taʼminoti, mehnat qilishi, ovqatlanishi, yurish-turishini maqsadga muvofiq tashkil etish, ijtimoiy va tibbiy yordam berishning eng maqbul usullarini qidirib topishga qaratilgan.

Qarish va qarish bilan bog'liq jarayonlar bo'yicha olib borilgan keng ko'lamli tadqiqotlar, ilgari surilgan qarish nazariyalari haqida to'liq ma'lumot berishni deyarli imkonsiz qiladi. Ularning aksariyatini, agar hammasi bo'lmasa ham, ikkita toifaga bo'lish mumkin: xatolar nazariyalari va dastur gipotezalari, ular keyingi bo'limlarda o'rganiladi. Uchinchi toifadagi birlashtirilgan nazariyani ko'rib chiqish mumkin - bu ikkala guruhning ma'lum elementlarini o'z ichiga oladi

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

1. E.G`озиев . Умумий психология. Т.2010.

2. Ivanov P.I. Zufarova M. Umumiy psixologiya T. 2008.

3. Дубровина И.В. Возрастная и педагогическая психология. Хрестоматия / И.В. Дубровина, А.М. Прихожан, В.В. Зацепин. - М.: Аcадемиа, 2018. – 256 c. 4. Dodge K.A. (1993). Xulq-atvor va depressiyani rivojlanishidagi ijtimoiy- kognitiv mexanizmlar. Yillik psixologiya sharhi, 44, 559-584. doi: 10.1146 / annurev.ps.44.020193.003015.

5. Emelin VA, Txostov A. Sh., va Rasskazova EI (2014). Axborot-kommunikatsiya jamiyatidagi psixologik moslashuv: Texnologiyalar bilan bog'liq psixologik oqibatlar anketasining qayta ko'rib chiqilgan versiyasi. Rossiyadagi psixologiya: San'at holati, 8 (2), 105-120.

6. Garber J., Quiggle NL, Panak WF va Dodge KA (1992). Bola taraqqiyoti, 63 (6), (1992 yil dekabr), 1305-1320. doi: 10.2307 / 1131557

7. Gebel C., & Vütscher S. (2015). Ijtimoiy tarmoqlar vafot etganlar: Verteund Medienkompetenz Jugendlicher. Potenzialen der Medienarbeit mit Social Media ekspertizasi. Myunxen: JFF - Institut für Medienpädagogik in Forschung und Praxis

8. Haydarov F., Halilova N. Umumiy psixologiya. T.2010.

Pedagogika va psixologiya ta’lim yo‘nilishi talabasi________________________________________________________ning

________________________________________________________________________________________________________________mavzusidagi kurs ishiga

RAHBAR XULOSASI

Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijoboy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to‘liq qamrab olinganligi) ____________________________________________

__________________________________________________________________ __________________________________________________________________

Ishdagi kamchiliklar__________________________________________________

__________________________________________________________________

Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball___________________

KOMISSIYA XULOSASI

Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi, savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) ____

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball________________

Jami ball__________________

Komissiya raisi

__________________________ _____________________

Komissiya a’zosi

__________________________ _____________________

Komissiya a’zosi

__________________________ _____________________

1^ E.G`озиев . Умумий психология. Т.2010.

2^ E.G`озиев . Умумий психология. Т.2010.

3^ Ivanov P.I. Zufarova M. Umumiy psixologiya T. 2008.

4^ . Ivanov P.I. Zufarova M. Umumiy psixologiya T. 2008.

5^ . Ivanov P.I. Zufarova M. Umumiy psixologiya T. 2008.

9