Тирүү организмдердеги электр тогу

Физика

8 класс

Фи

• Сабактын темасы: Тирүү организмдердеги электр тогу
• Техникалык коопсуздук

Сабактын максаты: 1. Окуучулар электр тогу жөнүндө билишет.

2.Турмушта электр тогун пайдаланууну үйрөнүшөт. 3. Адептүүлүккө ыймандуулукка тарбияланышат.

Тирүү организмдерден электр тогун өткөрө тургандыгын биринчи жолу 1786-жылы 26-сентябрда италиялык окумуштуу Луиджи Гальвани ачкан.Ал столдун үстүндөгү союп даярдалган бакага электрленген скалпельди тийгизгенде, союлган баканын буту-колу жыйрылып, кыймылга келгенин,т.а. организмден электр тогу өткөнүн байкаган.

Биопротездер - адамдын денесинде пайда болгон биотокту сезе турган кичинекей электр булактары (блокпитания) аркылуу кыймылга келүүчү буту-колдун кийме протездери.

Жүрөк ритмин жасалма пайда кылууга же өзгөртүүгө арналган медициналык курал – электростимулятор деп аталат.

• Тирүү организмдердин электрдик активдүүлүгү нерв системасынын жана булчуңдардын иштешинде маанилүү роль ойнойт. Электр энергиясы сигналдарды дененин бир бөлүгүнөн экинчисине өткөрүү, булчуңдардын жыйрылышын көзөмөлдөө, жүрөк жана башка органдарды иштетүү үчүн колдонулат .

• Нерв клеткаларында же нейрондордо электрдик сигналдар актуалдуу аракет потенциалы деп аталган импульстар түрүндө берилет. Бул потенциалдар клетканын ичиндеги жана сыртындагы электрдик заряддын айырмасынан келип чыгат, ал ион концентрациясынын айырмачылыгы менен сакталат. Нейрон күйгөндө, клетка мембранасы иондорду өткөрүүчү болуп, электрдик потенциалдын тез өзгөрүшүнө алып келип, реалдуу аракет потенциалын жаратат. Бул сигнал нейрондун аксону боюнча жана башка нейрондорго же булчуңдарга берилет.
• Нерв клеткаларында же нейрондордо электрдик сигналдар актуалдуу аракет потенциалы деп аталган импульстар түрүндө берилет. Бул потенциалдар клетканын ичиндеги жана сыртындагы электрдик заряддын айырмасынан келип чыгат, ал ион концентрациясынын айырмачылыгы менен сакталат. Нейрон күйгөндө, клетка мембранасы иондорду өткөрүүчү болуп, электрдик потенциалдын тез өзгөрүшүнө алып келип, реалдуу аракет потенциалын жаратат. Бул сигнал нейрондун аксону боюнча жана башка нейрондорго же булчуңдарга берилет.

• Булчуңдардын электрдик сигналдарды пайда кылуу жана аларга жооп берүү жөндөмү да бар. Нервдик импульс нерв-булчуң түйүнүндө химиялык заттарды бөлүп чыгарып, булчуңдардын жыйрылышын шарттайт .

• Жүрөк да иштеши үчүн электрдик активдүүлүккө көз каранды болгон бир орган. Жүрөктөгү атайын клеткалар тарабынан жаратылган электрдик импульстар анын ритмин жана жыйрылуу координациясын жөнгө салып, кандын натыйжалуу айланышын камсыздайт .

• Ошентип, электр энергиясы нерв системасында сигналдарды берүү, булчуңдардын жыйрылышын көзөмөлдөө жана жүрөк сыяктуу органдардын иштешин колдоо аркылуу тирүү организмдерде маанилүү роль ойнойт.

• . Ашыкча жүктөөдөн качыңыз: өтө көп электр шаймандарын бир розеткага же узартуу шнуруна туташтырбаңыз. Бул электрдик ашыкча жүктөөгө жана өрткө алып келиши мүмкүн.

• Суу менен тийбеңиз: эч качан электр шаймандарын суунун жанында же нымдуу кол менен колдонбоңуз. Бул электр шокуна алып келиши мүмкүн.

• Үзгүлтүксүз текшерүү: мезгил-мезгили менен электр шнурунун жана аппараттын корпусунун абалын текшерип туруңуз. Эгерде бузулуу табылса, дароо аппаратты колдонууну токтотуп, адиске кайрылыңыз.

• Электр приборлорунун техникалык коопсуздук эрежелери өрт, электр шок жана башка коркунучтарды минималдаштырууга багытталган бир катар чараларды камтыйт. Бул жерде кээ бир негизги эрежелер бар:

• Өндүрүүчүнүн көрсөтмөлөрүн аткарыңыз: дайыма электр шайман менен кошо берилген нускамаларды аткарыңыз. Алар аппаратты коопсуз колдонуу жана тейлөө жөнүндө маанилүү маалыматты камтышы мүмкүн.

• Туура туташтыруу: электр шайманынын электр кубатына туура туташтырылганын жана электр шнурунун бузулбагандыгын текшериңиз. Стандарттарга жооп берген сайгычтарды жана розеткаларды колдонуңуз.

• Кароосуз колдонуу: иштеп жаткан электр шаймандарын эч качан кароосуз калтырбаңыз. Эгер көйгөй жаралса, аппаратты өчүрүп, жардамга кайрылыңыз.

• Коопсуз сактоо: мүмкүн болгон кырсыктарды болтурбоо үчүн электр шаймандарын балдар жана үй жаныбарлары жетпеген жерде сактаңыз.

• Коопсуздук түзүлүштөрүн колдонуңуз: зарыл болгон учурда кошумча коопсуздук деңгээлин камсыз кылуу үчүн сактагычтар жана калдык токтун өчүргүчтөрү сыяктуу коопсуздук шаймандарын колдонуңуз.

• Туура тейлөө: өндүрүүчүнүн сунуштарына ылайык электр шаймандарын үзгүлтүксүз тейлөө жана текшерүү.

Сабакты бышыктоо :

Тест суроолоруна жооп берүү