Тоо-кен жана кайра иштетүү өнөр жайы

Тоо-кен жана кайра иштетүү өнөр жайы

Тоо-кен өнөр жайы , кен казып алуу өнөр жайы - кен байлыктарды чалгындоо, аларды казып алуу (өндүрүү) жана фабрикаларда керексиз бирикмелерден ажыратуу иштерин жүргүзүүчү өнөр жай тармактарынын жыйындысы.

Бир нече тармактан турат. Алардын негизгилери: отун казып алуу (көмүр, нефть, сланец жана газ), кен таш казып алуу (темир, марганец, түстүү, баалуу жана сейрек кездешүүчү металлдар), металл эмес жана жергиликтүү курулуш материалдарын казып алуу (мрамор, гранит, асбест, чопо, гипс ж. б.), тоо-химия сырьёсун казып алуу (апатит, калий туздары, нефелин, селитра, күкүрт колчеданы, фосфат сырьёсу), с у у жана минералдуу с у у болуп бөлүнөт. 

Тоо-кен өнөр жай байыртадан белгилүү. Өндүрүштүк тармак катары 16-18к-да тез өөрчүгөн.  Кыргызстанда  да Тоо-кен өнөр жай өркүндөөдө. Республика изилденген көмүр кенинин запасы боюнча Орто Азия республиканын ичинен 1-орунда.  Кыргызстанда  коргошун, цинк, сымап, калай, сурьма, висмут ж. б. металл кендери бар. Бул Тоо-кен өнөр жайынын мындан ары да өнугүшүнө толук шарт түзөт. Тоо-кен өнөр жай АКШ, Улуу Британия жана Францияда жакшы өнүгүп келет.

Франция

КАйра иштетүү

Таштандыларды кайра иштетүү  – өндүрүш калдыктарын же таштандыны кайталап пайдалануу, же кайрадан жүгүртүүгө киргизүү. Айнек, кагаз, алюминий, асфальт, темир, кездеме сыяктуу материалдарды жана пластиктин ар кандай түрлөрүн кандайдыр бир масштабда экинчи, үчүнчү ж. б. кайра иштетүү кеңири тараган. Ал эми органикалык, айыл чарба жана тиричилик калдыктары айыл чарбасында байыртадан эле пайдаланылып келет. Таштандыларды кайра иштетүү – экинчи жолу кайра иштетүү, калдыктардын рециклинги, калдыктарды рециклдөө жана утилдештирүү деп да аталат. Утилдештирүү түз (тикелей) колдонулбоочу, экинчи жолу колдонулуучу ресурстарды, өндүрүш жана керектөө калдыктарын пайдалануу. Таштандыларды кайра иштетүү төмөнкү жабдууларда ишке ашырылат. Гранулятор – плёнка, биг-бэги, профил, жашик, бөтөлкө жана башка ар кандай типтеги пластмасса буюмдарын, ар кандай түрдөгү продукция чыгаруу үчүн чийки зат катары кайталап пайдалануу максатында гранулдарга айландырат.

Агломератор – полимердик плёнканын калдыктары майдаланылып жана червяктуу (бурамалуу) ныктоочто жана куюучу машиналарда кайра иштетилүүчү агломерат алынат. Шредерде – түрдүү материалдардын кыйындык менен иштетилүүчү калдыктары: автомобиль шиналары, ири куймалар, нерсенин тулкусу, түтүктөр, жыгач калдыктары ж. б. кайра иштетилет.

  Кайра иштетүүнүн натыйжасында андан ары дагы кайра иштетилүүчү материал тактачалары алынат. Майдалагычта – калдыктар тиешелүү өлчөмдөгү фракцияларга чейин майдаланат. Булардан сырткары шиналарды кайра иштетүүчү, автоматтык жана жарым автоматтык жабдуулар, өтө таза акыркы продукт алынуучу, электр кабелдерин майдалоочу жана сеперациялоочу, жыгач калдыктарын кайра иштетүүчү, башкача айтканда жыгач брикеттерин даярдоочу жогорку технологиялуу жабдуулар бар.