Творческая работа учащихся. Литературная книга "Өйдүүбүт! Сүгүрүйэбит! Махтанабыт!"

Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолата

Таатта улууһа

Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө

Өйдүүбүт!

Сүгүрүйэбит! Махтанабыт!

Дэбдиргэ - 2019 сыл

ААН ТЫЛ

1941-45 сыллардаахха Аҕа дойду Улуу сэриитэ киһи-аймах историятыгар саамай ыарахан, элбэх сүтүктээх, алдьатыылаах сэриинэн буолар. Бу сэриигэ төрөөбүт нэһилиэкпититтэн кимнээх кыттыбыттарын, тыылга үлэлээбиттэрин сырдатыы сылын аайы суолталанан иһэр.

Кинигэ Кыайыы үбүлүөйдээх 75 сылыгар ананна.

Кинигэни Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын 5 кылааһын үөрэнээччилэрэ о ҥордулар. Салайааччылара алын сүһүөх учуутала Антоева Лариса Ивановна уонна саха тылын, литературатын учуутала Ефимова Варвара Константиновна.

Манна киирдэ оҕолор өйтөн суруйуулара, бэйэлэрэ айбыт хоһоонноро, уруһуйдара, кылаас олоҕуттан хаартыскалар.

Сунхалырова Саша, Бурмистрова Галя, Дьяконова Сайаана, Захарова Алина уруһуйдара киирдилэр.

Саллааттар сырдык ааттара ааттана турдун!

Таатта-Игидэй уонна Дьиэрэҥнээх нэһилиэктэриттэн сэриигэ чуолкайдаммыт испииһэккэ киирбитинэн 151 киһи ыҥырыллыбыта, кинилэртэн 82 киһи сэрии толоонугар охтубута, эбэтэр сураҕа суох сүппүтэ, 69 буойун тыыннаах эргиллэн кэлбиттэрэ.

Нэһилиэк фроҥҥа көмөтө

Игидэй нэһилиэгэ сэрии сылларыгар 2 нэһилиэктээҕэ: Игидэй уонна Дьиэрэҥнээх, 5 холкуостааҕа: Сардаҥа, Кыһыл Кулаада, Түмсүү, Лыппа, Чкалов аатынан. Нэһилиэк дьоно фроҥҥа үгүс-элбэх көмөнү оҥорбуттара, аҥардас 1942 с. Дьиэрэҥнээх нэһилиэгин олохтоохторо оборона фондугар 106 кг. өҥнөөх металы, 1 кг. көмүһү, 30 кг. Э эти, харчыны туттарбыттара, 14.380 солк. заемҥа суруйтарбыттара.

1942 с. Игидэй нэһилиэгэ оборона фондугар – 18.730 солк. харчыны хомуйбута, заему суруйтарбыта, 4,5 кг. алтаны, 2 ынаҕы, 91 кг. эти, 1 центнер арыыны туттарбыттара.

№

Көрүҥнэрэ

1

2

Игидэй

Итии таҥас, устуука

3

Дьиэрэҥнээх

Танка тутуутугар (солк.)

1333

4

392

2723

Харчынан көмө (солк.)

5

1047

2228

Заему суруттарыы (солк.)

6

4850

114380

Оборона фондугар (солк.)

15730

7

3934

Бэлэх (солк.)

137

4236

Лотерея (солк.)

2120

Буойуҥҥа сурук

Сэрииһит буойуҥҥа төрөөбүт дойдутуттан итии-истиҥ эҕэрдэ.

Сэрии… диэн бу ыар тыл, самаан сайын сатыылаан турдаҕына, үрүҥ тунах ыһыах кэмигэр сүллэр этиҥ эппитинии саха киһитин кутун аймаабыта.

Эн бу суостаах бэбиэскэни тутан, биир дойдулаахтаргын, дьиэ кэргэҥҥин, Ийэ дойдугун көмүскүүр биир бастакынан аттаммытын.

Сэриигэ ким хайдах сылдьара, төһө киһи ийэ дойдутугар тыыннаах төннөн кэлэрэ биллибэт, кытаанах суол.

Ол гынан баран, биһиги эйиэхэ эрэлбит улахан. Хайаан да өстөөҕү кыайан – хотон тыыннаах эргиллэн, дойдугар, эн, төннүөн. Ол туһугар биһиги эмиэ кыһаллан тыыл үлэтиттэн чаҕыйбакка үлэлиибит.

Бу ыарахан тыйыс кэми бука бары эрдээхтик тулуйан, кыайыыны уһансан көрсөр кэммит тиийэн кэллэ.

Додйун туһугар күүскүн – уоххун харыстаабакка эр сүрэххин киллэрэн, хотойдуу кыргыһан, кыайыыны уһансан дойдугар тыыннаах кэлэргин эрэнэ күүтэбит.

Хорсун – хоодуот саллаакка кыайыыны – хотууну баҕарабыт.

Аргунова Айта,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан

Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Итии төлөннөөх дорообо!

Ыраах соҕуруу дойдуга хайдах сылдьаҕын? Хаһан дьиэҕэр кэлэҕин? Ханнык сэрии сэптэрин, техниканы баһылаатын?

Хорсун – хоодуот буол, туохтан да куттаныма, чаҕыйыма. Эн соҕотох буолбатаххын, аттыгар эр хоһуун доҕотторун бааллара буолуо. Хаанымсах ниэмэстэри Аҕа дойдубутуттан үүрүн.

Хаһыс взводка сылдьаҕын, хаста сэрии толоонугар киирдин? Ким да бааһырбата ини. Кытаатан хорсуннук сэриилэс.

1943с. бэс ыйын 9 күнэ

Эйиигиттэн сурук тутан үөрдүбүт. Сэрии хайдах баран иһэрий? Ниэмэстэри арыый үүрэн эрэргитин истэн үөрэбит. Биһиэхэ барыта этэҥҥэ, эдьиийин кэлэн барда. Эйиигин хайдах аһаан сылдьара буолла, аччыктаабат ини диэн санаарҕыыр. Снайпер сураххын иһиттибит. Кытаатан бэйэҕин харыстана соҕус туттан сылдьаар. Суругу олус кэтэһэбит.

Чэ, суруккун ыытаар.

1943с. от ыйын 14 күнэ

Алексеев Миша,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан

Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Мин эбэм, таайым, оҕолоро сэрии уоттаах хонуутугар сураҕа суох сүппүттэрэ. Ол иһин хас Кыайыы күнэ буоллаҕын аайы, кинилэри ахтан – санаан ааһабыт. Бука бары парадка кыттабыт.

Ыраах Саха сириттэн итии төлөннөөх эҕэрдэ!

Биһиги бары, сахалар, эһигини кыайан – хотон, дойдуларыгар эргиллэн кэлиэхтэрэ диэн эрэнэ кэтэһэбит.

Биһиэхэ билигин барыта этэҥҥэ. Төһө да сут – кураан сатыылаатар тулуктаһа сатыыбыт. Куһаҕана диэн аһыыр аспыт олох бүтэн эрэр, ынахпытын өлөрөбүт дуу, суох дуу диэн толкуйдуу олоробут. Сэрии бириэмэтэ буолан, суут – сокуон да кытаанах. Аны уоруйах аатын ылыахпытын эмиэ сөп курдук.

Бааһырбыт сураххын истэммит долгуйдубут. Кытаатан үтүөр. Эйиигин, ахтабыт, саныыбыт, таптыыбыт.

Аһына, долгуйа күүтэбит. Олоххун харыстаа. Саха сирэ эһигини кыайан – хотон, эргиллэн кэлиэхтэрэ диэн күүтэр. Дьоруой үрдүк аатын сүгэн кэлээр, хомойума – хоргутума.

Захарова Алина,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан

Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

«Сэбиэскэй сойуус хайа да муннугуттан сэрии ыар сураҕын истэн, саа саадах тутан саллааттар ийэ дойдуну хаанымсах фашист талабырдьыттарыттан босхолуу туруннулар. Ол иһигэр саха сирин эдэр эрчимнээх эр дьоно бука бары бардылар.

Хаһан да харахтаабатах соҕуруу дойдуларыгар тиийэн саха саллааттара хорсуннук сэриилэстилэр.

Саха буойунугар сурук суруйабын. Ыраах Саха сириттэн итии – истиҥ эҕэрдэ ыытабын. Сэрии уоттаах хонуутуттан хорсуннук – хоодуоттук кыргыһан тыыннаах ордон кэлэргэр баҕарабын.

Ханнык да өстөөх буулдьата эйиигин хоннотун, ханнык да үлтү тэбэр граната. Эйиигин таппатын. Өрүү хорсун санаа, булугас өй арыаллаатын.

Кыыллыйбыт ниэмэстэр кыа хааннарын тоҕон, кыайыы – хотуу кынаттанан, бааһырбакка дойдугар эргиллэн кэлэргэр эрэнэбит.

Төрөөбүт дойдугут, сүүрбүт – көппүт алааскыт эһигини уруйдуу –айхаллыы көрсүөҕэ. Саха сиригэр тыыннаах эргийэн кэлэргитин бары долгуйа күүтэбит.

Аттыгар өлбүт буойуттар Ийэ дойдуну эрдээхтик көмүскээбит. Хорсун – хоодуот ньургуннар.

Хорсун буол! Ийэ дойдун иннигэр охсуһа сылдьаргын умнума. Мин билэбин, эһиги кыайаргытын!

Ильмень күөлгэ буолбут кытаанах кыргыһыыны биһиги истибиппит. 300 саха саллаата бомба анныгар күл көмөр буолбутун истибиппит. Ити олус куһаҕан, суостаах-суодаллаах сурах этэ.

Эйиигин, кыайыы – хотуу кынаттанан кэлиэ диэн эрэнэбит…»

… Хомойуох иһин, ол эрэлбит туолбатаҕа, биһиги саллааппыт аата көмүс буукубанан эрэ суруллан хаалбыта.

Кэлэр көлүөнэ ыччаттар кини Ийэ дойдуну көмүскүү хорсуннук кыргыһыыга охтубут буойун буоларынан киэн туттабыт.

Дьяконова Сайаана,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан

Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Ыраах Сахан сириттэн итии – истиҥ эҕэрдэ.

Ийэ дойдубут иннигэр ытык иэскитин толрон, олоххутун да толук ууран сэриилэһэ сылдьаргытын биһиги өйдүүбүт.

Сэриигэ барбыккыт биир сыл буола оҕуста. Эһиги дойдубутун өстөөхтөн харыстыыр, көмүскүүр буолаҥҥыт биһиги баарбыт диэн өйдүүбүт. Биһиэхэ да олох чэпчикитэ суох. Кыайыы иһин күн аайы туруулаһабыт.

Сэриигэ барааччылары эһигини санаан туран, тыыннаах эргиллэн кэлэргитигэр баҕаран атаарабыт.

Хаһан эрэ Кыайыы күнэ үүнэн, бары бииргэ үөрэн – көтөн көрсөбүт. Ол күнү долгуйа күүтэбит.

Кытаатан бэйэҕитин харыстана сылдьын.

Захаров Айгылан,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Ыраах Сахан сириттэн итии – истиҥ эҕэрдэ.

Кытаатан хорсуннук сэриилэһэн,

ниэмэстэри кыайан – хотон төрөөбүт

дойдугутугар эргиллэн кэлэргитигэр биһиги

эрэнэбит.

Эн разведчик уустук взводугар бэлэмнэнэ

сылдьаҕын. Олус эппиэтинэстээх үлэ. Түүннэри –

күнүстэри өстөөх базатын сонордоһуу, офицеры

билиэн тутууга сыралаһыы.

Арай эһигини билиэн ылар түгэннэригэр, төрүт этимэн. Ийэ дойдугут иннигэр бэриниилээх буолун. Көмүскээн, харыстаан. Эһиги элбэх дьон олоҕун харыстыыгыт. Тыыннаах дойдугутугар эргийэн кэлэргитигэр баҕарабын.

Хомойуох иһин, киһи майгыта – сигилитэ араас буолар. Киинэттэн көрдөххө, сорох дьон Ийэ дойдуларын таҥнарар да түгэннэрэ баар буолар. Эн олох хорсун, хоодуот буол! Куттанар, чугуйар диэни билимэ.

Мин хос эһэм Ермолаев Петр Петрович хорсуннук сэриилэһэн төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлбитинэн киэн туттабын.

Баннов Олег,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Ыраах Сахан сириттэн Ийэ дойдугун көмүскүү сылдьар буойуҥҥа итии төлөннөөх эҕэрдэ.

Сэрии уоттаах хонуутугар эрдээхтик сэриилэһэн, тыыннаах ордон кэлэргэр баҕарабыт. Эһиэхэ олус кытаанах байыаннай сорук турарын өйдүүбүт. Эн хорсун сырыыларгын истэн өөрэбит, эйиигинэн киэн туттабыт.

Мантан хас биирдии эдэр дьон Ийэ дойдуну көмүскүү саа – саадах тутан фроҥҥа аттаннылар. Билиҥҥитэ бары этэҥҥэ сэриилэһэ сылдьаллар.

Биһиги дойдубутугар тыыл үлэтэ эмиэ олус кытаанах. Оҕо, дьахтар бука бары үлэлиибит. Түргэнник сэрии бүтэрин кэтэһэбит. Аны айылҕабыт да кыһарыйбыт курдук сут – кураан сатыылаата. Биһиги барытын тулуйуохпут, биһиги барытын кыайыахпыт.

Эйиигин өстөөҕү кыайан – хотон кэлиэ диэн эрэнэбит.

Ермолаев Айсаар,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Буойуҥҥа сурук

Күндү буойуннар! Ыраах Саха сириттэн эҕэрдэ.

Эһигини биһиги күүтэбит уонна ахтабыт. Саха сирин фашистартан көмүскүүргүт иһин махтанабыт.

Ийэ дойду иһин кыайаары – хотоору хорсуннук сэриилэһэҕит.

Бааһыран госпитальга киирэн эмтэнэн тахса – тахса эрдээхтик сэрии толоонугар киирэҕит. Бу барыта Ийэ дойдубут туһугар. Кыргыһыы хонуутуттан кыайан – хотон, тыыннаах эргиллэн кэлэргитигэр баҕарабыт.

Хаһан сэрии бүтэрин, бука бары эрдээхтик кэтэһэбит.

Биһиэхэ да кыайыы өрөгөйө кэлиэ.

Бурмистрова Галя,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Хорсун буойун

Хорсун буойун, хорсун буойун.

Кини хорсунтан хорсун,

Ийэ дойдуну көмүскээри

Бэйэтигэр улахан ирдэбил туруоруммут.

Хаанымсах хара өстөөҕү

Кыайан – хотон,

Төрөөбүт дойдуларыгар

Хотойдуу, геройдуу кэлбиттэрэ.

Биэс сылы быһа сэриилэһэн

Сыра – сылба баранан,

Кыайыы былааҕын өрө тутан

Эйэлээх олоҕу уһансыбыттара.

Дьяконова Сайаана,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Сэрии!

Сэрии диэн,

Ыар тыын, алдьархай, өлүү.

Санаан көрүн

Төһөлөөх саха буойуна

Сэрии толоонугар охтубутай?

Элбэх саха саллааттара

Сураҕа суох сүппүттэрэ.

Кинилэр оспот баастара

Чугас дьоннорун өйүгэр хаалбыта.

Ийэ дойдубут туһугар

Сырдык тыыннарын толук уурбут саллааттар,

Биһиги өйбүтүгэр – санаабытыгар,

Кинилэр өрүү тыыннаахтар.

Сөһүөхтээх бэйэм сүгүрүйэн туран

Улахан махталбын аныыбын,

Кинилэри кэриэстээн

Биир мүнүүтэ тыыммакка турабын.

Захарова Алина,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан

Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Өйдөбүнньүк Вахтата

Буойуттарга анаммыт болуосакка

Бүгүн эмиэ чүмэчи тутуурдаах кэллибит.

Оҕолор, ийэлэр уонна аймахтар мустаммыт,

Ветеран урууларбытын чиэстиибит.

Сэрии уоттаах хонуутугар

Бүтэһик тыыннарын бирбиттэрэ,

Эйэлээх олох иннигэр

Сырдык тыыннарын толук уурбуттара.

Биһиги кинилэринэн киэн туттабыт,

Ахта – саныы чиэстиибит,

Кыайыыга эрэллээх санааларын өйдөөммүт,

Уоттаах чүмэчини уурудубут.

Биһиги сүрэхпитигэр

Киэн туттуу тыына үөскээтэ.

Эйэлээх олоҕу уһансан

Элбэх үөрүүнү бэлэхтээбиттэриттэн.

Бурмистрова Галя,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Кыайыы күнэ

Кыайыы ырыата дуорайда

Ийэ дойдуну көмүскээбит

Күүстээх саллааттар ааттарыгар.

Ийэ дойдубутун фашистан көмүскээн

Сорох хараҕын онно симпитэ,

Сорох өстөөҕү үүрэн, кыайан – хотон

Дойдутугар тыыннаах эргиллэн кэлбитэ.

Бүгүн Кыайыы күнүгэр

Ахтан аастылар Улуу Ильмени,

17-с хайыһар биригээдэтин.

Үгүс саллаат суорума суолламмыта,

Кыырыктыйбыт Ильмень

Элбэх саха саллаатын ылбыта.

Бүгүн кинилэр ааттара

Көмүс бөрүөнэн суруллан ахтыллар.

Хас Кыайыы күнүн ахсын

Хорсун саллааттары чиэстиибит,

Иитиллибит Ийэ дойдубут иннигэр

Биһиги эдэр көлүөнэ,

Кинилэр сырдык ааттарын

Үйэтитэр аналлаахпыт.

Алексеев Миша,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

Хорсун буойуҥҥа

Сэрии уоттаах хонуутугар

Хорсун буойун барбыта,

Өлөрүөхсүт өстөөҕү утары

Ийэ дойдутун көмүскээбитэ.

Ыраах дойдунан тэлэһийэн

Ураа! хаһыыны дуоратан,

Саа –саадах тутан

Улуу Германияҕа тиийбитэ.

Хорсун буойун сырыытын

Сахабыт сирэ умнубат,

Хас Кыайыы күнүн ахсын

Парадтаан холуонна хаамар.

Билигин XXI үйэ

Сэрии буолбатын туһугар,

Эйэлээх олох иһин

Турунабыт бука бары.

Ким да умнуллубат!

Туох да умнуллубат!

Ермолаев Айсаар,

Таатта улууһун Э.К. Пекарскай аатынан Игидэй орто оскуолатын

5 кылааһын үөрэнээччитэ

• Аргунова Айта “Буойу ҥҥа сурук” ..........................................4
• Алексеев Миша “Буойу ҥҥа сурук” .........................................5
• Захарова Алина “Буойу ҥҥа сурук” .........................................6
• Дьяконова Сайаана “Буойу ҥҥа сурук” ...................................7
• Захаров Айгылан “Буойу ҥҥа сурук” .......................................8
• Баннов Олег “Буойу ҥҥа сурук” ...............................................9
• Ермолаев Айсаар “Буойу ҥҥа сурук” .......................................10
• Бурмистрова Галя “Буойу ҥҥа сурук” ......................................11
• Дьяконова Сайаана “Хорсун буойун ” ......................................12
• Захарова Алина “Сэрии ” ...........................................................13
• Бурмистрова Галя “Өйдөбүнньүк вахтата ” ..............................14
• Алексеев Миша “Кыайыы күнэ ”................................................15
• Ермолаев Айсаар “Хорсун буойу ҥҥа” ......................................16

Худуоһунньуктар: Сунхалырова Саша, Бурмистрова Галя, Дьяконова Сайаана, Захарова Алина.

Салайааччылар: алын сүһүөх учуутала Антоева Лариса Ивановна уонна саха тылын, литературатын учуутала Ефимова Варвара Константиновна.