Урдын юумэ - ула...

Хэшээлэй темэ: Урдын юумэ - ула, мүнөөнэй юумэ - зула

Хэшээлэй зорилго:

• һургалгын: проблемнэ асуудалда харюу γгэхэдөө, зохеолой удха дээрэ γндэһэлжэ шадаха, темэеэ гарган элирγγлжэ шадаха дадалтай болгохо;

• хγгжөөлгын: һурагшадай бэеэ даажа хγдэлхэ шадабари, аман хэлэлгэ хγгжөөхэ ажал γргэдхэхэ, ухаан бодолоо гγйлгэхэ, һанамжаяа хэлэхэ шадабаринуудые хγгжөөхэ ;

• хγмγγжγγлгын: γхибγγдэй хоорондоо харилсаха, бэе бэедээ туһалха мэдэрэл хγгжөөхэ, буряад арадайнгаа һайн һайхан ёһо гуримуудые, заншалнуудые, һургаалнуудые мэдэжэ, ажабайдалдаа зүбөөр сахижа ябахые ойлгуулха.

Хэшээлэй янза: шэнэ мэдээсэл нээлгын

Хэшээлэй тγхэл: видеоконференци

Хэшээлэй хэрэгсэлнγγд: компьютер, видеоролик, карточканууд…

Методическа арганууд: хөөрэлдөөнэй элементнүүдтэй текстын анализ, опорно схемэнүүдээр ажал, бүлэг соо өөрын хэһэн шэнжэлгын ажал.

Хэшээлэй ябаса:

I.Эмхидхэлэй γе.

Багша: Сайн байна! (Үхибүүд бодоод мэндэшэлнэ). Манай хэшээлдэ аймагай эрдэм һуралсалай управлениин мэргэжэлтэд, буряад хэлэнэй багшанар ерэнхэй гээшэ.

Энэ хэшээлээ “Урдын юумэ - ула, мүнөөнэй юумэ – зула” гэһэн оньһон үгөөр эхилхэ дурамни хүрэнэ. Юундэб гэхэдэ энэ оньһон үгэ ехэ гүнзэгы удхатай. Ямар удхатайб, манай хэшээлдэ ямар хамаатайб гэжэ таанад хэшээлдээ хүдэлөөд, тобшолол гаргаха болоно гээшэт.

Бидэ түрэл хэлэнэйнгээ хэшээлдэ Александр Лыгденовэй “Үншэн”, “Нюдэнэй аршаан”, “Самсаалтай сэргэ”, “Морин хуур” гэһэн зохеолнуудые уншаба гээшэбди. “Самсаалтай сэргэ” гэжэ рассказайнь удхаар мγнөө ажал ябуулхабди.

II.Текст дээрэ хγдэлмэри.

1)Видеоролик “Сэргэ”.

Багша: Мүнөө танай анхаралда видеоролик дурадхагдана, анхаралтайгаар харагты. “ Би 9-дэхи классай һурагша Цыренов Даша-Нима гээшэб. Хоер жэлэй саада тээ манай нютагта зунай һайхан сагта залуу айл мүндэлөө юм. Аяар холын Яхадһаа бэри буужа, баян түрэ хурим болоо. Тэрэ айлай газаа энэ сэргэ бодхоогдоһон байна. Би танда асуудал табинаб:

1. - Сэргэ гэжэ юун бэ?

2. - Юундэ энэ айлай газаа сэргэ зоогдооб?”

Багша: Һурагша танда асуудал табиба гээшэ. Энэ асуудалдань харюу үгэхэдөө, Александр Лыгденовэй “Самсаалтай сэргэ” гэһэн рассказаар хүдэлхэ аргатайт. Үшөө таанар сэргэ тухай мэдээсэл суглуулха байгаат. Эдэ бүгэдэеэ хэрэглэжэ, хоер-хоероороо хүдэлөөд, энэ асуудалдань харюусагты. (Харюугаа саарһан дээрэ бэшэжэ, самбарта үлгэхэ хэрэгтэй).

(Гэрэй эзэн болоһон хүбүүн эсэгэ нэрэеэ нэрлүүлхэ байһанаа батална. Сэргэ хадаа эсэгэеэ, аханараа хүндэлэн ёһолһон тэмдэг. Айл хотондо амар заяа, зол жаргал асардаг.)

Монгол туургата арад зоной һүр һүлдэ

Буряад хүнэй, гэр бүлын байра байдалай нэгэ хубинь

Сэргэ

Эзэлhэн газарай тэмдэг

Гурбан янзын байдаг: эсэгын, ахын, хоердохи хүбүүнэй

Орой толгойтой, хэршэлээ хоёр табсантай байдаг.

2)Видеоролик “Гансаардаһан сэргэ”. Багша: Таанад үшөө хаана сэргэ хараабта? (Һургуулиин газаа). “Һургуулиимнай газаа энээхэн газарта 6 ханатай юртэ байдаг байгаа. Тэрэниие задалжа, Тарбагатай гэжэ газарта үхибүүдэй амардаг лагерьтэ абаашажа табяа һэн. Тиихэдэнь юртын хажууда байһан сэргэ гансаараа үлдэшөө. Юундэ гансаараа гозойн байнаб?”

(В старину говорили: "пока стоит сэргэ - жива моя семья и мой род". Нельзя было разрушать сэргэ, пока оно само не придет в негодность. Вместо них устанавливали новую коновязь. Сэргын байгаанда минии уг, гэр бүлэ байна гэжэ хэлэдэг байгаа, тиимэһээ сэргын өөрөө унатар абадаггүй юм. Өөрөө үмхирөөд унаһан хойнонь, шэнэ сэргэ зоогдодог гээшэ. Тиимэһээ юртын газаа бодхоогдоһон сэргэ һууридаал байна).

а) Уран арганууд. Энэ сэргэ зураглахадаа, уран зохеолшо ямар уран аргануудые хэрэглэнэб? (Олицетворени, эпитет, метафора)

Багша: Дээрэ табигдаһан асуудалнуудта зүб харюу үгэбэ гээшэт.

Сэргэ гээшэ эртэ урда сагһаа өөрын түүхэ гуримтай гэжэ бү мартая. Буряадуудта мори уяха сэргэ гоёор, бүхөөр хэгдэдэг байгаа. Гадна сэргэ хадаа эсэгэеэ, аханараа хүндэлэн ёһолһон тэмдэг гэбэл алдуугүй. Мүнөө хүн сэргэ бодхоохоёо мартанхай гээшэл даа. Тиигэбэшье хүдөө нютагуудта сэргэ байдаг болоо. Зүгөөр сэргэ бүхэнэйнь хэндэ зорюулагдаһаниие ойлгохын аргагүй байдаг лэ даа. Олонхи ушарта эсэгын гү, али ахын гэжэ илгаруулхын аргагүй, гоёогдожо хэдэн сүсэгтэйгөөр, үндэрөөрөө адлиханаар бодхоогдонхой байхадань, гурим ёһо мэдэхэгүйень ойлгохош. Ёһо заншалаа һэргээжэ байгаа хадаа сэргын ёһо гуримые мүн лэ һэргээхэ байгаабди гэжэ һанагдана.

3) Видеоролик. Багша: Танай хэлэһэн үгэнүүдые баталжа, манай нютагай уран зурааша, дээрэ дурдагдаһан сэргын автор, Буряадай арадай уран зурааша гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй Николай Дарицыренович өөрынгөө тайлбари хэлэхэ. Таанад зүб харюусаа гүт, ямар алдуу гаргаабта, яажа заһахаб гэжэ хадуужа абагты.(видеоролик табигдана)

III. Бэхижүүлгэ. Өөрынгөө харюу, хэшээлдээ мэдэжэ, ойлгожо абаһан юумэеэ уран зураашын харюутай зэргэсүүлэгты.

IV. Хэшээлэй тобшолол. Зай, үхибүүд, хэшээлдээ үрэ дүнтэйгөөр хүдэлбэт. Хэшээлдэ табигдаһан асуудалда харюусабат. Тиимэһээ “Урдын юумэ - ула, мүнөөнэй юумэ – зула” гэһэн оньһон үгын удха тайлбарилжа үгыт даа. ( Прошлое стало основой, опорой, а настоящее – светильником).

Хэр урда сагһаа манай үбгэ эсэгэнэр ургажа ябаһан үхибүүдээ дүүрэн тэгшээр һурган хүмүүжүүлхые оролдодог байгаа. Тэдэ һургаалнуудынь мүлигдэжэ, хүнэй ажабайдалда тон зүб, хэрэгтэй, һайн зүйлнүүдынь еһо заншал боложо тогтонижоһон гээшэ. Тиимэһээ еһо заншалаа һанан, мүнөөнэй үе сагай байдалые хараадаа абан, зохид тааруугаар хүмүүжэхэ еһотойбди.

IV. Хэшээлэй дүн. Тестын асуудалда харюусаха, сэгнэлтэ табиха.

Рефлекси. «Чемодан, миксер, ластик» арга хэрэглэгдэнэ. Хэшээлдээ ойлгоһон, мэдэжэ абаһан юумэеэ хайшан гэхэбта, эдэ юумэн сооһоо нэгын шэлэжэ абагты.

V. Гэрэй даабари.

Yшөө ямар заншал мэдэхэбта, тэрээн тухай хөөрэхэ.

.

Хэшээлэй самоанализ

Хэшээл нэгэдэмэл 10-11-дэхи классудта үгтэһэн байна. Класс соо арбан һурагшад. Һурагшадые нэгэдүүлэн, бэе бэеэ ойлголсожо, һанал бодолоо хубаалдахаарнь зохеон байгуулгын хэшээл (творческий практикум) үнгэргэдэгби. Һүүлшын 3 хэшээлдэ мүнөө үеын ажабайдалда жэшээ абамаар, Александр Лыгденовэй зохеолнуудые уншаабди.

Хэшээлэй темые “Урданай юумэ-ула, мүнөөнэй юумэ-зула” гэжэ нэрлэхэдээ, проблемнэ онол хэрэглээб. Энэ оньһон үгын удхые һурагшад даб дээрээ тайлбарилжа шадахагүй. Тиимэһэ хэшээлэй хугасаа соо һурагшад энэ асуудалда харюу бэдэрнэ.

Проблемнэ онол бэелүүлхын тула, хэшээлэй шата бүхэндэ асуудал табигдана, бэдэрэлгын (частично - поисковый (эвристический ) метод хэрэглэгдэнэ. Урдань байһан элдэб материал хэрэглэжэ,өөһэдөө асуудалда харюу олоно. Тиихын хажуугаар багша үхибүүдэй ажаябуулгада оролсохо аргатай.

Шэнэ үеын хэшээлнүүд ИКТ-онолгүй үнгэрдэггүй гээшэ. Би энэ онол хэрэглэхэдээ, һурагшадай һонирхол татаха зорилготой байгааб. Асуудал–харюу (“Диалог”) гэһэн метод хэрэглэгдээ. Ажабайдал дээрэ үндэһэлэгдэһэн хадаа энэ зорилгоо бэлүүлэгдээ гэжэ һананаб..

Хэшээлэй дүн гаргахын тула видеоролик хэрэглэгдэбэ гээшэ. Гол удхань юун бэ гэбэл, хэшээлдээ хэлэһэн, ойлгоһон юумэеэ бүхэли болгожо, эталонтой зэргэсүүлхэ. Эндэ хэшээлдэ ямараар хүдэлһэнөө, хэшээлэй үрэ дүн (эффективность) харуулаа.

Ямар хэшээл болооб гэжэ мэдэхын тула «Чемодан, миксер, ластик» арга хэрэглээб. Эдэ үгэнүүдэй удха тайлбарилангүй, хэшээлдээ ойлгоһон, мэдэжэ абаһан юумэеэ хайшан гэхэбта, эдэ юумэн сооһоо нэгын шэлэжэ абагты гэһэн байнаб. Энэ арга психологическа шэглэлтэй.Үеһөө үедэ дамжажа, үриһөө үридэ заагдажа байһан һургаал заабаринуудые мүнөө үеын байдалда зүбөөр тааруулан,үхибүүдые хүмүүжүүлхэ һэдэлгэтэйб.

Прием «Чемодан, миксер, ластик»как поступят с информацией, полученной на уроке: чемодан – возьмут с собой, миксер – обдумают, переработают, ластик – сотрут из памяти).